Litteratur

Marita Liabø

marita@dagogtid.no

I dag, 10. januar, same dag som Bjørn Rasmussen fyller 42 år, er Kirstens hevn ute – ein «hestejenteroman», ifølge omslaget. Hovudpersonen bur på landet, på gard, og liker dressur, hunden Klukki, venninnene sine, å skrive dagbok og å teikne.

Historia, omsett av Kyrre Andreassen, opnar slik: «Jeg heter Kirsten, og da jeg var 14 år, bestemte jeg meg for å ta livet av en mann.»

Mannen er Steen, stefar til Kirsten. Han er ekkel og kuande – typen som seier dette om eit homofilt par som har fått sitt første barn: «De er vel vant til å se på dritt når de puler hverandre i ræva, åssen i helvete kan to møkkapløyere være redde for å skifte bleie (…)? De skulle hatt ei kule i huet.»

«Jeg knuller han, så mamma kaster han ut», tenker Kirsten.

Tilbakeblikk

Kirsten er, som du skjøner, ikkje den søte hestejenta vi møter i Wendy-blada. Kirsten liker å feste hardt og ligge rundt: «pizza og sperm, spy og juice, og alle de andre spennende tingene».

På side 2 klipper Kirsten og Karina av seg håret etter å ha drukke ei halvflaske vodka. «Og så kom Anita og Vepsen og ga oss komplimenter (…). Og jeg bare: Dra til helvete, vallaker. Nå er det de kortklipte hoppene som styrer hele driten.»

– Ein kan sjå det som ein sterk protest mot normene i Vestjylland i 2002, forklarer Rasmussen.

– Jenter fekk ikkje ha kort hår, og gutar fekk ikkje ha langt hår.

Han kan forstå at enkelte problematiserer det at ein mann i førtiåra skriv om ei tenåringsjente. Men når han seier dette, set han hermeteikn rundt ordet mann – fordi han er queer og bøsse. Han var sjølv ei hestejente, slik han ser det.

– Romanen er eit tilbakeblikk. Kirsten zoomar inn på sin ungdoms sommar. Eg kan sjølvsagt ikkje skrive som ei 14 år gammal jente, men eg kan identifisere meg med henne meir enn med kroppen eg har blitt tildelt og alderen eg er i no.

Foto: Fride Gregersen

Ein hjarteopnar

Rasmussen vaks opp på ein rideskule, slik Kirsten gjer. Foreldra blei tidleg skilde, far hans døydde då han var tolv år, og han var i stallen kvar bidige dag.

– Samarbeidet med hestane har forma meg i ein grad det er vanskeleg å sette ord på. Sjølv om det var spennande å ri dressur og vinne premiar, var det kontakten med dyra som betydde mest for meg. Kroppskontakten og kjærleiken.

At hestane er store, krev at ein er både varleg og bestemt. Ein må både forstå kva dyra føler, og handtere behova deira utan å bli skadd, forklarer han.

– Hestane har opna hjartet mitt.

At han skulle bli dramatikar og forfattar, låg ikkje i korta. Men alt før han begynte på skulen, likte han å transkribere lydbøker, ikkje minst Black Beauty, og hitlister. Alt i sjuande klasse skreiv han stilar om schizofreni og satanisme. Og jammen skreiv han ikkje sin eigen roman basert på Laura Palmers hemmelege dagbok, som mange av oss slukte i 1990, då TV-serien Twin Peaks gjekk. Rasmussen var sju år.

– Eg blei besett av Twin Peaks, seier han.

Psykiske smerter

Han ville gjerne bli gravferdskonsulent eller dyrlege, kan han fortelje.

– Men eg har ikkje nervar til det.

Han utdanna seg heller til dramatikar og debuterte med Myg marcherer i sødt blod i 2004. Deretter gjekk han på forfattarskule og skreiv Huden er det elastiske hylster der omgiver hele legemet (2011), som han fekk den høgthengande Montanaprisen for.

Også her handlar det om dressur: 15 år gamle Bjørn innleier eit sadomasochistisk forhold til ein langt eldre mannleg rideinstruktør. Sexskildringane er til dels grisete, og grensene mellom autofiksjon, fantasi og poesi er flytande.

Og når vi snakkar om nervar: Rasmussen skildrar psykiske smerter på prisverdig vis. For diktsamlinga Ming (2015), om psykisk sjukdom og alkoholmisbruk, blei han nominert til Nordisk råds litteraturpris. I 2016 fekk han EUs litteraturpris, og i 2021 fekk han Blixenprisen for diktsamlinga Forgabt, som handlar om ein forfattar som bæsjar ei prinsesse som blir til ei slags havfrue.

– Det blir sagt at du skriv smalt og krevjande.

– Eg skriv utan å avgrense meg sjølv, responderer han.

– Eg skriv gjennom mange, mange gonger etter å ha laga eit shitty førsteutkast.

For han kjennest det heilt naturleg – organisk – å skrive som han skriv.

– Mykje meir naturleg enn å ta ein dusj eller ta bussen.

Kvalmeframkallande penn

– Samtidig er eg særs opptatt av korleis folk samtaler, seier han.

Han er trass alt dramatikar. Han har sett opp A Clockwork Orange, blant anna, og Traum, basert på Arthur Schnitzlers Drømmenovelle. No har også Kirstens hævn, som alt i romanen er delt inn i tre akter, blitt teater, med premiere 5. februar. Rasmussen salar opp «og galoperer ind i et mørke af sex, vold og dæmoni», lovar Aarhus Teater.

Men det som skil Rasmussen frå dei fleste andre som skriv om vald og demonar, er at miljøet ikkje nødvendigvis er elendig. Han skildrar fortvilte, lengtande kvardagsmenneske, og aldri utan humor. Som når Kirsten skildrar maten Steen serverer: «Frikadellen er dritten til stefar. Smørsausen er pisset til stefar. (…) Jeg tyr til potetene, det ligger to gule testikler på tallerkenen, et øyeblikks fred.»

Kritikarane framhevar det leikande, balstyrige språket. Enkelte kallar det «ækelt», «hæslig» eller «forskruet». Rasmussen skriv med ein «kvalmefremkaldende» penn, skreiv Kristeligt Dagblad på 40-årsdagen hans.

Rasmussen oppfordra til det i debutromanen: «Skriv med røvhullet.»

Græt best skriftleg

Ifølge leksikon og meldarar skriv Rasmussen biografisk: I Ming giftar han seg, og i Forgabt er han ein skild forfattar som har hunden Fiske som einaste trøyst og samtalepartnar. Fiske er sentral i Fiskesonetterne (2023) og med i romanen Jeg er gråhvid (2018), der mannen til Bjørn vil ha barn, mens Bjørn går på antabus, røyker for mykje hasj og heller vil føde ei bok.

Sjølv uttaler han seg sjeldan om kva og korleis han skriv. Kanskje er han sky. Han er blant dei som ikkje skjøner kvifor folk skal bry seg med forfattaren bak ei bok. Intervjuet du les no, er eit av uhyre få, og det er gjort skriftleg.

– Når det gjeld det biografiske, som alle er så interesserte i, skjøner eg ikkje kva det betyr. Eg trur ikkje på at ein kan skrive biografisk. Men eg trur at ein kan omforme ei kroppsleg erfaring i eit språk som er ekte, umogleg, forbanna og forelska, forklarer han.

– Som livet, legg han til.

Han har det best når han skriv.

– Eg græt best skriftleg, eg ler best skriftleg og spyr og elskar best skriftleg. Det er mykje vanskelegare å gjere i det verkelege livet.

– Ein kan jo lure på om du ber på meir enn folk flest, og om det å skrive er eit nødvendig utløp.

– Eg har alltid vegra meg mot, til og med ergra meg over, omgrepet «kunstnerisk nødvendighed». Det er nødvendig å ha reint vatn og ete og sove, gå på skule og leve i fred.

Vald avlar vald

Kirsten ønsker å leve i fred. Mora er det inga hjelp i, og jentegjengen – Spice Girls – går i oppløysing, «så jeg kan ikke kjenne meg trygg». Kirsten tyr til vald. Som ho seier til ei anna hestejente: «Vold avler vold, Nadja. Har ikke du gått på videregående?»

– Kirsten kom til meg då eg skreiv den første setninga hennar i august 2023, fortel Rasmussen.

– Stemma og viljen var tydeleg frå starten. Eg blei straks svært glad i henne.

Kirsten er ikkje den første kvinnelege hovudpersonen hans. Punktromanen Pynt (2013), som han blant anna blei nominert til Læsernes Bogpris for, handlar om ei eteforstyrra kvinne på ein psykiatrisk institusjon. Også ho skriv dagbok.

Rasmussen langar ofte ut, mellom linjene, mot homofobi, misogyni, rasisme eller andre stygge krefter. Pynt er psykiatrikritisk, skriv kjeldene. Pynt kan ein heller ikkje vente at alle forstår seg på. Som ein bokmeldar skriv: Sinnstilstanden avspeglar seg i språket.

Takksam og einsam

Kirstens hevn er noko nytt, sånn sett: ei bok folk flest kan lese. Ho har ei meir klassisk, kronologisk form, har thrillerelement, og ja, det ligg ein film på trappene.

Men at boka blei slik, er tilfeldig, skal vi tru Rasmussen.

– Setningane mine blir ikkje fødde av eit plott eller ein tematikk. Plottet i Kirstens hevn er eit skjelett. Det er tonen og andedrettet til Kirsten som utgjer kjøtet og organa.

– Du har laga ein open slutt. Korleis går det med henne?

– Kirsten har det godt. Ho gjer ikkje mykje ut av seg. Men eg veit at ho har fått ei stor kvit hoppe med eitt auge.

– Du, då? Korleis har du det?

– Eg er takksam og einsam blant menneske, men kan stadig flire og gråte, også saman med dei fiktive karakterane mine, som for meg framstår som meir menneskelege enn til dømes visse maktfulle verkelege menneske som finst i verda.