Historie

Frode Thorup

Jonathan Glazers film The Zone of Interest omtalt i siste Dag og Tid og nyleg tildelt Oscar for beste internasjonale film er ei sterk og svært ubehageleg oppleving. Kanskje eit forsøk på å skjøna, men eg sit att med den same vonde og uforståelege kjensla som etter ei vitjing i Auschwitz!

Kven var Rudolf Höss, kva rørte seg i denne mannen? Han var utan tvil ein overtydd nazist og antisemitt like frå han i 1922 for første gong høyrde Hitler tala. Han vaks opp i ein katolsk familie, og var som barn ministrant under messefeiringa, faren hadde nok tiltenkt han ein geistleg karriere. 21 år gammal tek Höss avstand frå katolisismen, heretter er det naziideologien som blir hans livssyn.

Etter det tyske nederlaget flykta han under falsk identitet, men vart oppspora av britiske agentar, arrestert, dømd og avretta 16. april 1947. I fengselscella skreiv han ein sjølvbiografi der han lik Eichmann argumenterer for at han berre gjorde si plikt mot fedrelandet. Men det er òg ei anna historie som har dukka opp i samband med Jonathan Glazers film.

«Han var utan tvil ein overtydd nazist og antisemitt.»

Ein spesiell prest

I påskeveka 1947, få dagar før han vart avretta, skal Höss har bede om å få møta ein prest, ein spesiell polsk prest som det etter kvart lukkast å spora opp. Det er jesuittpresten Wladyslaw Lohn, som Höss har møtt tidlegare i utryddingsleiren. Hans medbrør frå Krakow vart drepne i leiren, og fader Lohn gjekk friviljug inn for å leita etter dei. Höss vart så imponert over hans mot at han vart sleppt fri!

I april 1947 er det reist ein galge utanfor gasskammeret i Auschwitz, få meter frå villaen som er skildra i filmen. Kort tid før avrettinga skriv den tidlegare kommandanten ei erklæring der han gjev uttrykk for anger over dei lidingar han har påført andre, spesielt det polske folk, han går til skrifte og får nattverd av fader Lohn. Ut ifrå sjølvbiografien er det nærliggjande å oppfatta dette som eit spel for galleriet? Men etter katolsk lære er ingen brotsverk så store at dei ikkje kan tilgjevast i skriftemålet, under føresetnad av anger og omvending.

Ekte anger?

Den polske presten Wladyslaw Lohn var ein mann med integritet og mot langt utover det vanlege, og han tok neppe lett på denne tunge børa som var lagd på hans skuldrer. Det som er sikkert, er at dersom Rudolf Höss verkeleg viste ekte anger over det han hadde gjort, må han ha vore unntaket blant nazistane som gjennomførte holocaust.

Frode Thorup er kardiolog med interesse for historie.