SOGER

OLAV M. HOLEN

BYKLE

I oktober i år gav Bokbyen forlag i Tvedestrand ut to bøker med tittelen Meir gamalt or Sætesdal II og III. Bøkene byggjer på soger og utgreiingar av Torleiv Aakre (1880–1972) frå Valle i Setesdal. Desse stod i aviser og blad, serleg i bondepartiavisa Agder Tidend, frå byrjinga av 1900-talet, og til langt ut på 1950-talet. Dette kan ein sjå på som eit tillegg til Skars Gamalt or Sætesdal, difor den pretensiøse tittelen.

Her kan ein lese om to personar i Valle som kunne Draumkvede. Desse sogene er samla og tilrettelagde av Olav M. Holen og Kjell Erik Guddal.

Alle veit at Draumkvede er funne i Telemark. Eg hev tala med folk med god kjennskap til draumkvede-tradisjonen, som seier at Draumkvede, eller fragment av det, ikkje er funne utanfor Telemark.

I 1873 fekk Johannes Skar, på oppdrag frå Landstad, eit lite privat stipend for å leite etter Draumkvede i Setesdal. Reisa var ikkje så vellukka som dei hadde vona. Grunnen var nok at han leita i nedre del av dalen. Men Skar skjøna likevel at i Setesdal var det mykje interessant tradisjonsstoff å finne. Han kom attende året etter, og han vart buande i dalen mesteparten av livet. Resultatet vart storverket Meir gamalt or Sætesdal, som kom ut i åtte band frå 1903 til 1916, det året han døydde.

Skar fann ikkje restar etter Draumkvede i Setesdal, men det gjorde Torleiv Aakre. I desse artiklane av Torleiv Aakre, som stod i Agder Tidend, er Draumkvede nemnt to gonger. Det kan såleis ikkje vere nokon som helst tvil om at der var folk i Setesdal som kunne det så seint som i siste halvår av 1800-talet.

I Meir gamalt or Sætesdal II er det eit avsnitt på side 26 som heiter Slarve-Vilborg. Skar skreiv òg ein god del om henne, særskilt om dei stridane ho hadde med presten Gjellebøl, som hadde nekta henne nattverden. Men Torleiv Aakre hadde meir å fortelje om henne. Trass i det nedsetjande namnet – ho gjekk og bad seg (tigga) – var ho ei uvanleg klok kvinne som kunne lese og var heilt hol etter kunnskap. Ho kunne ei mengde med viser og soger, og sjølv dikta ho au.

Men det som er interessant i denne samanhengen, er at ho kunne heile Draumkvede. Diverre vart det aldri skrive ned, sjølv om omgangsskulelæraren, Torleiv Bjugson Aakre, tippoldefar til Torleiv Aakre, hadde tenkt at han ville gjere det.

Slarve-Vilborg var eit uekte barn av lensmann Knut Gunnuvson Kveste. I tillegg hadde lensmannen ei anna dotter som heitte Vilborg; dei var fødde i 1733 og 1734. Den andre Vilborg er ho som det stod om i visa Vilborg aa Kveste, som òg vart prenta i Landstads Norske folkeviser, der au Draumkvede stod.

Ein veit ikkje når Slarve-Vilborg døydde, men sidan ho var fødd i 1733 eller i 1734, levde ho sjølvsagt ikkje då Skar kom til dalen. Men det gjorde Anne Gunnuvsdotter Kveste, som vart gift til garden Nomeland i Valle. Det er verdt å merke seg at ho òg kom frå Kveste, og var i slekt med Slarve-Vilborg.

I Meir gamalt or Sætesdal III er det eit stykke om Olav Olavsson Nomeland, barnebarn til Anne. Her står det på side 48:

Olav fortalde at då han var ung, kunne bestemori lese opp gamle stev for han, når det høvde slik. Seinare, då han fekk høve til å lese Draumkvede, høyrde han at det var det ho hadde lese for han.

Olav Nomeland, som var fødd i 1858, var fullt vaksen då bestemori døydde i 1880. Då hadde Skar alt vore i Setesdal i sju år. Det gjekk nokre år før han kom i gang med innsamlingi lenger oppe i dalen. Hadde han starta i Valle, ville det truleg ha funnest ein setesdalsversjon av Draumkvede.