Samferdsel

Ivar Sætre

Dag og Tid skreiv 14. juni om stoda for norsk jarnbane: «Politiske signalfeil». Stoda er ikkje god, som mange har erfart.

Jarnbanepolitikk er eit vesentleg moment. Seniorforskar Morten Welde ved NTNU seier: «I jarnbanesystemet heng alt saman med alt. Det har ikkje politikarane skjønt.»

Politikarane forstår heller ikkje samanhangen mellom infrastruktur og verdiskaping. Og dei fleste er ikke framsynte.

I 2012 la selskapet Norsk Bane fram ein studie om lyntog i Sør-Noreg, utført av jarnbaneselskapet Deutsche Bahn (DB). Den synte at for ein kostnad på 600–800 milliardar 2012-kroner kunne det byggjast eit nett for lyntog mellom Oslo og dei største byane i Sør-Noreg, med reisetid frå Oslo til byane på 2–2,5 timar. Og med 6–8 korte stopp undervegs kan ein stor del av dei som bur i Sør-Noreg, nå fleire av byane på kortare tid. Ei utviding av lyntognettet til Nord-Noreg kan leggjast inn.

Forslaget frå DB vart lagt i ein skuff av to samferdsleministrar frå Senterpartiet, godt hjelpte av Jarnbanedirektoratet i Oslo.

President Dwight Eisenhower i USA sa ein gong at den beste investeringa gjord av ei amerikansk regjering var etableringa av det mellomstatlege vegsystemet. Det knytte dei amerikanske statane effektivt saman, på same måte som eit nett av lyntog vil gjere i Noreg.

Med lyntog kan ein eliminere hovuddelen (men ikkje alt) av norsk luftfart. Kvar dag flyr rundt 15.000 passasjerar mellom Oslo og Bergen/Stavanger, nok til å fylle ca. 50 tog, tilsvarande toget på Jærbanen. Det vil glede mange klimaaktivistar, men er ikkje eit hovudpoeng.

Resultatet av eit nett med lyntog vil vere at heile landet kan takast i bruk. Dei som arbeider i dei store byane, treng ikkje lenger bu i nærleiken. Med ei reisetid på under ein halv time kan dei bu langt unna, kanskje der dei vaks opp. I tillegg er det ikkje ei ulempe å etablere nye verksemder langt frå byane. Det kan føre til fleire arbeidsplassar og større verdiskaping i distrikta.

Dette kan høyrast ut som kostbare draumar med eit langt perspektiv.

Det treng det ikkje vere. I 2018 bygde Kina over 4000 km med bane for lyntog, til ein kostnad på ca. 1000 milliardar kroner (250 millionar NOK/km). I 2020 opna den nyaste spanske lyntogbana: 111 km til ein pris på 89 mill. NOK/km.

Dei som framleis ikkje trur Noreg har råd til dette, veit ikkje om Oljefondet. Det er i dag på rundt 17.000 milliardar kroner, og heile nettet av lyntog i Sør-Noreg kan finansierast med under 10 prosent av denne summen.

Oljefondet kjem frå inntektene frå sal av olje og gass (grunnrenta), og er med det ei fordring på utanlandske tenester. Det kan berre realiserast av nasjonen Noreg gjennom kjøp av utanlandske varer og tenester. Dagens innsprøyting av over 400 milliardar til (i hovudsak) kjøp av varer og tenester som Noreg kan lage sjølve, er eit mistak. OECD har då også nyleg peikt på at Noreg brukar altfor mykje pengar innanlands. Lyntoga må sjølvsagt også betalast, men det må skje ved i hovudsak å bruke utanlandske entreprenørar.

Eit vesentleg poeng er òg at Oljefondet er eigd av det norske folk (ikkje den norske stat). Dersom fondet vert brukt til investeringar for det norske folk, er det unaturleg at desse skal betalast attende til det norske folk. Det inneber at investeringane ikkje treng reknast med i billettprisen, som berre treng dekkje driftskostnadar og vedlikehald. Med det vil Noreg få eit innanlandsk samferdslesystem som kan konkurrere med alle.

Det vil føre til eit betre Noreg, og er eitt bidrag til det Lars Kolbeinstveit skreiv i Dag og Tid 24. juni: «Folk flest ynskjer eit godt samfunn».

Ivar Sætre er sivilingeniør.