Litteraturhistorie

Ottar Grepstad

«Det er mykje paa Maalet no», konstaterte Ivar Aasen optimistisk i 1895. Jan Inge Sørbø får mykje og velfortent ros for Nynorsk litteraturhistorie. Vi var fleire som peikte på han for tre år sidan, og heldigvis takka han ja til Samlaget. Skulle det bli bok til 150-årsjubileet i 2018, måtte emnet avgrensast til skjønnlitteratur. Sjølv om emnet framleis var stort, gjekk Sørbø inn i ei årelang nylesing av verk som ikkje alle tidlegare litteraturhistorikarar har teke like nøye.

Når bokmeldingane no ligg der, er eg meir imponert over forfattaren enn over kritikarane. Samlaget kan ha forenkla historia før denne nye litteraturhistoria i marknadsføringa si, men uavhengige kritikarar burde plassere eit slikt verk i ein større samanheng. I staden slår dei fleste berre fast at no er historia om den nynorske skjønnlitteraturen samla for første gong, eller at no er den nynorske litteraturhistoria endeleg samla.

Det første er for så vidt rett, det andre er feil for eit moderne litteratursyn som ser vidare enn skjønnlitteraturen. I skiftande format og avgrensingar har det vore skrive nynorsk litteraturhistorie i over hundre år. Ein av dei første som meir vitskapleg drøfta grunnlaget for dette, var Leif Mæhle i ein artikkel i 1980. Berre eit summarisk oversyn rommar bortimot 20 bøker og større skrifter.

Bibliografen og litteraturhistorikaren Anton Aure stod bak skrifter som Kvinnor i den nynorske bokheimen (1916) og skreiv saman med Hans Aarnes Dei norske bladi gjenom 65 aar 1858–1923 (1923). Då Aure døydde sommaren 1924, hadde han gjort klart manuskriptet til ei tenkt bok, Gamle bygdemaals- og landsmaalsbokmenner. På om lag 400 små sider skildra han alle dei sentrale forfattarane før Garborg. Det ville ha blitt ein parallell til boka om kvinnene. I begge framstillingane dekte han både dikting og sakprosa.

Sjangerhistoriene er mange, knappast for prosakunsten, men Sverre Tusvik publiserte i 1981 oversynsartikkelen «Strandhogg i den nye norske prosaen» i Målreising i 75 år.

Johs. A. Dale gav ut Frå «Ervingen» til «Anne Gonge». Nynorske skodespel for amatørar (1959) og utvida denne til Nynorsk dramatikk i hundre år (1964). Jostein Gripsrud følgde opp med eit meir kritisk blikk i Opplysningas dialektikk. Perspektiv på norskdomsrørsla og amatørteatret 1900–1940 (1990). Boka Trass alt (2013) av Alfred Fidjestøl om Det Norske Teatret er både institusjons- og dramatikkhistorie.

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen og Bjarte Birkeland skreiv i 1985 Folkemål og danning om nynorske lærebøker 1867–1915. Den dokumentasjonen blei utført i eit bergensmiljø som gav boka med den fyndige tittelen Det nynorske skriftlivet av Idar Stegane (1987).

I boka Frå gamle fjell til magma (2004) om linjer i nynorsk lyrikk føresette Jan Inge Sørbø at der er noko litterært felles innanfor den nynorske lyrikken som går ut over det institusjonelle. Terje Aarset impliserte også slike samanhengar i Den nynorske songskatten (2009).

Eirik Helleve skreiv i 2003 utstillingskatalogen Striper, ruter, bobler om nynorske teikneseriar, supplert med den annoterte bibliografien Oversikt nynorske teikneseriar, sist oppdatert i 2013.

Barnebokhistorikaren Sonja Hagemann skilde skriftene etter språk i band 2 og 3 av Barnelitteratur i Norge (1974). I dei tre utgåvene av standardverket Norsk barnelitteraturhistorie frå 1997 til 2018 har Tone Birkeland, Gunvor Risa og Karin Beate Vold integrert bokmål og nynorsk i éi framstilling. Slik er det også i såkalla allmenne oversynsverk som Norsk litteraturhistorie (skjønnlitteratur) frå 2003 og Norsk litteraturhistorie (sakprosa) frå 1998.

Eg dristar meg også til å nemne den nynorske kulturhistoria Viljen til språk (2006) og Avisene som utvida Noreg (2010) om nynorskpressa 1860–2010.

Boka av Sørbø blir ein viktig premiss for dei som skal skrive Nynorsk sakprosahistorie og Historia om nynorsk skriftkultur. Det blir berre endå meir krevjande fordi framstillinga må femne vidare enn bøker og det som er skrive. Dei historiene bør også inkludere alt det som har definert det nynorske institusjonelt gjennom meir enn 150 år. Så lykke til.

Ottar Grepstad er direktør for Nynorsk kultursentrum.