Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

KronikkOrdskifte

Den blodige sundagen i Derry

30. januar 1972 vart 13 drepne av det britiske fallskjermjegerregimentet i Derry i Nord-Irland. Ein fjortande døydde seinare av skadane han var påført.

Marsjen har nådd øvst i Westland Street i Bogside 30. januar 1972.

Marsjen har nådd øvst i Westland Street i Bogside 30. januar 1972.

Foto: Robert White / The Museum of Free Derry

14min

28. jan. 2022

Femtiårsminne

Roar Madsen

14min

28. jan. 2022

Femtiårsminne

Roar Madsen

Dei drepne var mellom 17 og 59 år, og helvta var tenåringar. I tillegg vart minst 15 skadde. Det var det største militære massedrapet på sivile i Det sameinte kongeriket Storbritannia og Irland sidan 1819. Den gongen vart 15 drepne då kavaleriet gjekk til åtak på ei folkemengd som kravde reform av ordninga for parlamentsrepresentasjon.

Etter langvarig ansvarsfråskriving tok den britiske staten i 2010 ansvaret for hendingane på den blodige sundagen. Framleis er ingen dømde.

Autoritært unioniststyre

Nord-Irland vart fødd i vald, drap og fordriving i åra 1920–1922. Det nye regionparlamentet fekk breie fullmakter, og Ulster Unionist Party (UUP) og den siamesiske tvillingen Oransjeordenen var einerådande fram til 1972. Provinsen var då gjennommilitarisert. På eit areal 25 prosent mindre enn gamle Sør-Trøndelag fylke var det om lag 45.000 væpna politi og reservepoliti, i tillegg kom britiske militærstyrkar.

Special Powers Act (1922) var ei autoritær unntakslov med tøyelege formuleringar som gav eit så vidt rettsgrunnlag for maktbruk at jamvel sørafrikanske apartheidtalsmenn seinare ynskte seg liknande. Frå 1923 måtte lærarar, offentlege tenestemenn og lokale folkevalde sverje lydnadseid til dronninga og unionistregjeringa.

Lokalval vart manipulerte ved rigging av valkrinsgrenser og fleirdoble røyster til verksemdseigarar. Unionistiske leiarar oppmoda til ikkje å tilsetja katolikkar, og bruk av det irske flagget vart forbode (Flags and Emblems Act, 1954).

Unionistane kontrollerte territoriet, politikken og vala, offentleg meiningsdanning (media), administrasjonen, lovgjevinga og økonomien. Opprør, politisk protest og reformstrev var difor nyttelaust. London såg seg tent med å halda armlengds avstand så lenge det gjekk. Ikkje utan grunn fekk ei av dei mest kjende bøkene om perioden tittelen Northern Ireland: The Orange state.

Destabilisering og valdsauke

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Fleire artiklar

Eit russisk droneåtak råkar ei bustadblokk i Kyiv 10. januar.

Eit russisk droneåtak råkar ei bustadblokk i Kyiv 10. januar.

Foto: Gleb Garanich / Reuters / NTB

KrigSamfunn

Ingen Uber i Belarus

Å forstyrre GPS-system handlar ikkje berre om å forvirre russiske dronar. Det gjeld å dirigere dei slik at dei forlèt ukrainsk luftrom fullstendig.

Andrej Kurkov
Eit russisk droneåtak råkar ei bustadblokk i Kyiv 10. januar.

Eit russisk droneåtak råkar ei bustadblokk i Kyiv 10. januar.

Foto: Gleb Garanich / Reuters / NTB

KrigSamfunn

Ingen Uber i Belarus

Å forstyrre GPS-system handlar ikkje berre om å forvirre russiske dronar. Det gjeld å dirigere dei slik at dei forlèt ukrainsk luftrom fullstendig.

Andrej Kurkov
SKULE. Kring 1450 måla Isefjordmeisteren Jesu første skuledag i kalktaket i Tuse kyrkje på Jylland. Det ville vore historisk rettare med skriftrullar av papyrus enn bøker av pergament, som prega samtida til kunstnaren.

SKULE. Kring 1450 måla Isefjordmeisteren Jesu første skuledag i kalktaket i Tuse kyrkje på Jylland. Det ville vore historisk rettare med skriftrullar av papyrus enn bøker av pergament, som prega samtida til kunstnaren.

Foto: Kalkmalerier.dk

Kultur
Ottar Grepstad

Skriveskule ved Nilen

Skrifthistorier: Ottar Grepstad skriv om makta i skrift gjennom tusenår.

Den tyske fotografen og filmskaparen Leni Riefenstahl saman med blant andre Adolf Hitler.

Den tyske fotografen og filmskaparen Leni Riefenstahl saman med blant andre Adolf Hitler.

Foto: NTB

FilmMeldingar
Brit Aksnes

Portrett av ei kvinne i flammar

Kvart år får eit knippe filmkritikarar presentera ein utvald film på Tromsø Internasjonale Filmfestival. Eg valde ein dokumentar som etter nok eit gjensyn gjer meg usikker og fascinert.

Bollar til alle – alltid: Her er det sjølvaste Slottet som deler ut 3400 bollar i høve eit kongeleg jubileum.

Bollar til alle – alltid: Her er det sjølvaste Slottet som deler ut 3400 bollar i høve eit kongeleg jubileum.

Foto: Lise Åserud / NTB

Frå matfatetKunnskap
Siri Helle

Kor mange syrer må til for å lage ein sjokoladebolle?

Gina Tandberg er utdanna litteraturvitar og har no skrive sin første roman.

Gina Tandberg er utdanna litteraturvitar og har no skrive sin første roman.

Foto: Anna-Julia Granberg / Blunderbuss

BokMeldingar

Frisk debut

Litt forenkla kan ein seie at Gina Tandberg bygger opp eit heilt fagfelt, for så å rive det ned.

Ingvild Bræin
Gina Tandberg er utdanna litteraturvitar og har no skrive sin første roman.

Gina Tandberg er utdanna litteraturvitar og har no skrive sin første roman.

Foto: Anna-Julia Granberg / Blunderbuss

BokMeldingar

Frisk debut

Litt forenkla kan ein seie at Gina Tandberg bygger opp eit heilt fagfelt, for så å rive det ned.

Ingvild Bræin