Den blodige sundagen i Derry
30. januar 1972 vart 13 drepne av det britiske fallskjermjegerregimentet i Derry i Nord-Irland. Ein fjortande døydde seinare av skadane han var påført.
14min
Femtiårsminne
Roar Madsen
14min
Femtiårsminne
Roar Madsen
Dei drepne var mellom 17 og 59 år, og helvta var tenåringar. I tillegg vart minst 15 skadde. Det var det største militære massedrapet på sivile i Det sameinte kongeriket Storbritannia og Irland sidan 1819. Den gongen vart 15 drepne då kavaleriet gjekk til åtak på ei folkemengd som kravde reform av ordninga for parlamentsrepresentasjon.
Etter langvarig ansvarsfråskriving tok den britiske staten i 2010 ansvaret for hendingane på den blodige sundagen. Framleis er ingen dømde.
Autoritært unioniststyre
Nord-Irland vart fødd i vald, drap og fordriving i åra 1920–1922. Det nye regionparlamentet fekk breie fullmakter, og Ulster Unionist Party (UUP) og den siamesiske tvillingen Oransjeordenen var einerådande fram til 1972. Provinsen var då gjennommilitarisert. På eit areal 25 prosent mindre enn gamle Sør-Trøndelag fylke var det om lag 45.000 væpna politi og reservepoliti, i tillegg kom britiske militærstyrkar.
Special Powers Act (1922) var ei autoritær unntakslov med tøyelege formuleringar som gav eit så vidt rettsgrunnlag for maktbruk at jamvel sørafrikanske apartheidtalsmenn seinare ynskte seg liknande. Frå 1923 måtte lærarar, offentlege tenestemenn og lokale folkevalde sverje lydnadseid til dronninga og unionistregjeringa.
Lokalval vart manipulerte ved rigging av valkrinsgrenser og fleirdoble røyster til verksemdseigarar. Unionistiske leiarar oppmoda til ikkje å tilsetja katolikkar, og bruk av det irske flagget vart forbode (Flags and Emblems Act, 1954).
Unionistane kontrollerte territoriet, politikken og vala, offentleg meiningsdanning (media), administrasjonen, lovgjevinga og økonomien. Opprør, politisk protest og reformstrev var difor nyttelaust. London såg seg tent med å halda armlengds avstand så lenge det gjekk. Ikkje utan grunn fekk ei av dei mest kjende bøkene om perioden tittelen Northern Ireland: The Orange state.
Destabilisering og valdsauke
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Fleire artiklar
SKULE. Kring 1450 måla Isefjordmeisteren Jesu første skuledag i kalktaket i Tuse kyrkje på Jylland. Det ville vore historisk rettare med skriftrullar av papyrus enn bøker av pergament, som prega samtida til kunstnaren.
Foto: Kalkmalerier.dk
Skriveskule ved Nilen
Skrifthistorier: Ottar Grepstad skriv om makta i skrift gjennom tusenår.
Den tyske fotografen og filmskaparen Leni Riefenstahl saman med blant andre Adolf Hitler.
Foto: NTB
Portrett av ei kvinne i flammar
Kvart år får eit knippe filmkritikarar presentera ein utvald film på Tromsø Internasjonale Filmfestival. Eg valde ein dokumentar som etter nok eit gjensyn gjer meg usikker og fascinert.
Bollar til alle – alltid: Her er det sjølvaste Slottet som deler ut 3400 bollar i høve eit kongeleg jubileum.
Foto: Lise Åserud / NTB
Kor mange syrer må til for å lage ein sjokoladebolle?
Familien Nerdrum ved garden i Stavern.
Foto: Agnete Brun / NRK
Ikkje alt er politikk
Politiseringa av Nerdrum-familien er påfallande i lys av kor upolitisk Nerdrum eigentleg er.
Eit langt utdanningsløp kan by på store utfordringar for dei som har ADHD. Eit aukande antal vaksne oppsøker helsetenesta, inkludert dyre privatklinikkar, for å få ein diagnose.
Foto: Gorm Kallestad / AP / NTB
– ADHD-diagnosen skal henge høgt
Det har vore ein kraftig auke i talet på ADHD-diagnosar og bruken av ADHD-medisin dei siste åra. Blir diagnosen utvatna når kjendisar snakkar han opp?