Nattleg lydforureining er éi sak, partnartrøbbel ei anna, men verre er det om du attåt snorkinga også har nattlege pustestopp. Dette heiter søvnapné. Om du har fleire enn fem stopp i timen og er trøytt på dagtid, har du søvnapnésyndrom, eller snorkesjuke. Sjølve snorkelyden kjem av turbulens i luftvegane, pustestoppen får du når luftvegane kollapsar.

Barn kan ha søvnapné. Den vanlegaste årsaka hjå dei er forstørra falske mandlar (sit bakarst i nasesvelget) eller store, vanlege halsmandlar. Hos vaksne er det ofte fleire årsaker til apnéane: aukande kroppsmasse med alderen (feittet legg seg også rundt luftvegane), tronge naseholer, kroniske sjukdommar, sløvande medikament eller alkoholbruk.

Det vart aukande merksemd om snorking og søvnapné for ein del år sidan, da ein hadde tru på at eit nokså enkelt kirurgisk inngrep kunne vere effektivt mot snorking hos vaksne. Ein fjerna drøvel og ofte halsmandlar med. I mange høve vart drøvelen operert ut hjå ein vaken pasient, under lokalbedøving. Etter nokre år vart det klart at effekten var forbigåande hos dei fleste, og offentleg finansiering av denne kirurgien forsvann. Men ikkje før somme kirurgar hadde tent seg søkkrike på det ein trudde var eit godt, lydreduserande inngrep.

Samstundes med denne kirurgi-euforien vart det òg satsa på utgreiing og diagnostikk av søvnapné. Ei vanleg utgreiing inneber i våre dagar fysisk undersøking hos lege og påfølgande nattleg registrering av søvnmønsteret med spesialutstyr. Utstyret har ein viss grad av eigen intelligens. Det produserer ein rapport om talet på apnéar i timen, og snorketid i prosent av natta. Her kan ein ennå ikkje lita fullt og fast på kunstig intelligens, resultata må tolkast av eit menneske med greie på slikt. 5–15 pustestopp i timen er mild søvnapné, 15–30 moderat og over 30 apnéar i timen er alvorleg søvnapne. Dei fleste av dei som møter til slik utgreiing, er også dagtrøytte, og får diagnosen søvnapnésyndrom om dei overstig fem apnéar i timen. Vi trur at apnéane tar bort den djupe søvnen, ein ligg i vasskorpa og vaker, og det vert heller ikkje nok tilførsel av oksygen til kroppen.

«Den kirurgiske entusiasmen er betydeleg redusert sidan euforien på 1990- og 2000-talet.»

Alvorleg søvnapné aukar risikoen for sjukdomar i hjarte- og karsystemet og kortar livslengda. Til dette kjem òg nedsett funksjonsnivå med trøyttleik på dagtid. Her set vegtrafikklova strenge helsekrav: Om du er dagtrøytt og søvnregistreringa syner meir enn 15 apnéar i timen, må ein legespesialist vurdere om du er skikka til bilkøyring. Her kan det ligge ubehagelege overraskingar på lur for dei som lèt seg søvnregistrera. Rett nok kan du behalda førarkortet om du får rett medisinsk handsaming, men ein del yrkessjåførar har nok vakna til ein juridisk bakrus etter utført søvnregistrering.

Så kva er behandlinga? Hjå ungar vil ein ofte sjå god effekt av kirurgisk behandling. Hjå vaksne lyt ein sjå nærare på generell helsetilstand. Overvekt er alltid uheldig, og mange får råd om å gå ned nokre kilo. Nokre har berre apnéar når dei søv på rygg, ein del av desse kan hjelpast med enkle middel som ein innsydd tennisball i T-skjorta. Dei fleste med symptomgjevande snorkesjuke vil få tilbod om overtrykksventilasjon under søvn – CPAP (Continuous Positive Airway Pressure). Denne er gullstandarden for handsaming av søvnapné, og svært effektiv når han verkar. Men etterlevinga av behandlinga er noko låg, berre litt over 50 prosent i langtidsstudiar. Dette kjem ofte av ubehag ved maskebruk under søvn. I meir moderate tilfelle kan ein òg behandla med apnéskjene, eit slag tannbeskyttar som trekkjer underkjeven fram og syter for at tunga ikkje fell bakover under søvn.

Den kirurgiske entusiasmen er betydeleg redusert sidan euforien på 1990- og 2000-talet, men siste ordet er nok ikkje sagt om kirurgi ved snorkesjuke. Ved nokre sjukdommar som gjev tett nase, kan ein få god hjelp med nasekirurgi. Enklare inngrep på falske eller ekte mandlar kan òg hjelpe. Større operasjonar på kjeve eller svelg kan vere aktuelle for dei få, men effekten må vegast mot kirurgisk risiko, som alltid.

Så, i grenselandet mot alternativ behandling, har vi former for spesialiserte øvingar og opptrening av svelg- og ansiktsmusklar. Her eksisterer behandlingstilbod (myofacial terapi) som skal ha ein viss effekt på nattleg pusteevne. Behandlinga har tiltrekt seg såpass interesse hjå medisinske hovudstraumsmiljø at det nyleg er starta ein vitskapleg studie med denne tematikken, i austlandsområdet. Vi ventar i spenning på resultata.

Hjelper det mot søvnapné å teipe munnen under søvn? Dette er ein aktuell trend på nokre sosiale medium. Det vitskaplege grunnlaget for munnteipinga er ikkje veldig solid, men ein kinesisk studie peiker på ein viss gunstig effekt ved mild søvnapné. Spør du meg, vil eg nok ikkje tilrå munn­teiping før vi veit meir, og særleg ikkje hjå dei med tett nase. Heller snorkar enn daud, seier no eg.

Niels Christian Stenklev

Niels Christian Stenklev er spesialist i øyre-nase-halssjukdomar.