Kven rana norske jødar?
HOLOCAUST
Jan Landro skriv i Dag og Tid 24. november om boka til Bodil Stenseth: Quislings ran, historien om Villa Grande, der han siterer Stenseth på at «Quisling var omsynslaus, kynisk og havesjuk», og skuldar han mellom anna for jøderan. Tjuveri vart han òg klaga for i rettssaka, men ungdomsvenen Vilhelm Ullmann forsikra at Quisling ikkje eingong ana kva han tente då han vart forsvarsminister; han hadde ikkje spurd. Ullmann trudde ikkje han var havesjuk. Landro siterer òg: «Heile Quislingregimet var eit ran, med omstøyting av konstitusjonen og innføring av eittpartistat og diktatur». Det var Terboven, den verkelege herskaren, som forbaud dei andre partia.
Nasjonal Samling (NS) og Quisling var for Grunnlova og parlamentet, men mot parti og parlamentarisme, som vart til i 1884, 70 år etter Grunnlova. NS meinte parlamentarismen hadde leidd til svake regjeringar og svekt forsvar, noko dei meinte leidde til at Noreg vart hærtatt. Dei såg på paragraf 57 i Grunnlova, «Bondeparagrafen», som eit merke på at Stortinget skulle veljast ut frå yrke. Men «Lauga» vart kalla «nazisme» så det vart ikkje val.
Likvidasjonsstyret vart til for at det som høyrde til jødar, ikkje skulle gå til SS, slik det vart i andre land og i Trøndelag. Men SS tok sylv, gull og ur. Det vart førd liste over det jødane eigde. Noko vart selt på auksjon med rekneskap over kven som kjøpte kva til kva pris. Kvar jøde hadde sin rekneskap og ville kunne kjøpa tinga att. Dei visste at mange jødar var i Sverige, men ikkje kva skjebne dei deporterte hadde. I synagoga i Bergstien der NS-LO hadde lager, blei alt som høyrde til synagoga, ståande, saman med ting frå jødiske heimar. Tyskarane tok lokala til Frimurarlosjen og Norske Selskap. Der tok Quisling vare på innbu og sylv. Golvklokker og anna frå jødiske bu stod trygt på Gimle. Av praktiske grunnar var verdiar frå alle dei jødiske bua slegne saman til ein konto som var på kr. 24.000.000 7. mai 1945. Etter krigen tok andre over. Jødane som kom heim, fekk lite att. Stortinget rekna om desse 24 millionar 1945-kronene til 450 millionar i 1999, som blei erstatninga til jødane. Slik kunne dei kjøpa Villa Grande.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
HOLOCAUST
Jan Landro skriv i Dag og Tid 24. november om boka til Bodil Stenseth: Quislings ran, historien om Villa Grande, der han siterer Stenseth på at «Quisling var omsynslaus, kynisk og havesjuk», og skuldar han mellom anna for jøderan. Tjuveri vart han òg klaga for i rettssaka, men ungdomsvenen Vilhelm Ullmann forsikra at Quisling ikkje eingong ana kva han tente då han vart forsvarsminister; han hadde ikkje spurd. Ullmann trudde ikkje han var havesjuk. Landro siterer òg: «Heile Quislingregimet var eit ran, med omstøyting av konstitusjonen og innføring av eittpartistat og diktatur». Det var Terboven, den verkelege herskaren, som forbaud dei andre partia.
Nasjonal Samling (NS) og Quisling var for Grunnlova og parlamentet, men mot parti og parlamentarisme, som vart til i 1884, 70 år etter Grunnlova. NS meinte parlamentarismen hadde leidd til svake regjeringar og svekt forsvar, noko dei meinte leidde til at Noreg vart hærtatt. Dei såg på paragraf 57 i Grunnlova, «Bondeparagrafen», som eit merke på at Stortinget skulle veljast ut frå yrke. Men «Lauga» vart kalla «nazisme» så det vart ikkje val.
Likvidasjonsstyret vart til for at det som høyrde til jødar, ikkje skulle gå til SS, slik det vart i andre land og i Trøndelag. Men SS tok sylv, gull og ur. Det vart førd liste over det jødane eigde. Noko vart selt på auksjon med rekneskap over kven som kjøpte kva til kva pris. Kvar jøde hadde sin rekneskap og ville kunne kjøpa tinga att. Dei visste at mange jødar var i Sverige, men ikkje kva skjebne dei deporterte hadde. I synagoga i Bergstien der NS-LO hadde lager, blei alt som høyrde til synagoga, ståande, saman med ting frå jødiske heimar. Tyskarane tok lokala til Frimurarlosjen og Norske Selskap. Der tok Quisling vare på innbu og sylv. Golvklokker og anna frå jødiske bu stod trygt på Gimle. Av praktiske grunnar var verdiar frå alle dei jødiske bua slegne saman til ein konto som var på kr. 24.000.000 7. mai 1945. Etter krigen tok andre over. Jødane som kom heim, fekk lite att. Stortinget rekna om desse 24 millionar 1945-kronene til 450 millionar i 1999, som blei erstatninga til jødane. Slik kunne dei kjøpa Villa Grande.
Fleire artiklar
Google byggjer nytt datasenter utanfor Skien i Telemark. – Vi kjem til å måtte byggje meir i åra framover, men vi må gjere det med ei anna forståing av at også natur og areal er ein knapp ressurs, seier Mathilde Tybring-Gjedde (H).
Foto: Cornelius Poppe / NTB
Naturplan utan samling
Få opposisjonspolitikarar er nøgde med korleis Noreg skal følgje opp måla i naturavtalen. Mathilde Tybring-Gjedde (H) er ikkje viss på at naturforvaltinga i Noreg kjem til å verte betre.
Øyvind Vågnes var professor ved Institutt for informasjons- og medievitskap ved Universitetet i Bergen og fast musikkmeldar i Dag og Tid.
Foto: Universitetet i Bergen
Øyvind Vågnes (1972–2025)
«Øyvind Vågnes var eit funn for ein avisredaksjon.»
Etter terroråtaket på Charlie Hebdo-redaksjonen 7. januar 2015 var det minnemarkeringar verda over, som her, i Oslo.
Foto: Fredrik Varfjell / AP / NTB
Den livsviktige satiren
Satiren må framleis ha ein heim. Ti år etter attentatet trengst det nytenking i Charlie Hebdo.
Støre og krisa i sosialdemokratiet
Må det ein ny partileiar til for å berga restane av det sosialdemokratiske innslaget i norsk politikk?
Ein politimeister les opp ein rettsordre som stoppar ein protest for veljarregistrering i Selma i Alabama i USA 9. mars 1965, framfor borgarrettsaktivistane Martin Luther King jr. (t.h.) og Andrew Young.
Foto: AP / NTB
Vald, hat, mot
Historia om kampen til dei svarte i USA er soga om ei frigjeringsrørsle som vann – til slutt. Men også om tvisyn og botnlaus menneskeleg fornedring.
Papiravisa