Kultur

Knut Ødegård

Som innleiing kjem ei personleg erfaring om dikt og synleggjering: Eg debuterte med ei tynn diktsamling året 1967 på nynorskforlaget Noregs Boklag, eit lite forlag med store namn som t.d. Tor Jonsson, Olav H. Hauge og Jan-Magnus Bruheim. Denne vesle diktsamlinga fekk omtale og kritikk i 26 aviser og andre medium. Poeten vart intervjua i fleire medium, beden om opplesingar og vart straks rekna som viktig i norsk skriftkultur.

Dei store avisene skreiv grundige kritikkar av diktboka, m.a. Paal Brekke i Dagbladet (som av mange vart rekna for den viktigaste kulturavisa den gongen): «Det er mange dikt jeg vil sette kryss og utropstegn ved i denne samlingen», skreiv Dagbladets kritikar. Og slik heldt dette fram med utgjevinga året etter, og så vidare mange år på same gode vis.

Lyrikken og lyrikaren var både synleg og viktig i fedrelandet.

Etter eit halvt hundreår, 17 diktsamlingar og omsetjing til over førti språk med separate bokutgjevingar samt ei rad viktige prisar og heidersteikn frå mange land, fekk eg 2 – to – kritikkar for diktboka mi i 2023, Samuel Pedersens reisedagbok.

Så kan ein tru eg er ein alderssvekt skrivar som har tapt meg noko bedrøveleg som poet i mitt lange samliv med ordet i dikt.

Tja, men i så fall tek dei få som har halde fram med å skriva om desse diktbøkene frå seinare år, heilt feil. Tre år før kom Sirkusdirektøren, og då skreiv Helge Torvund i Klassekampen: «Overtydande frå ein av våre beste poetar. Hjarterått, hjartegodt (...) så vilter vital og variert ho faldar seg ut, denne nye rikhaldige diktsamlinga til Knut Ødegård.» Og tre år før den kom Tida er inne, og då skreiv Vårt Lands kritikar Sindre Andersen at poeten skriv fram konkrete bilete «man ikke så lett glemmer, og skriver dikt som griper rett inn i livsmysteriene vi daglig tar del i». Aftenpostens Henning Howlid Wærp la til om denne poeten: «Det er på tide å betrakte ham som en av våre fremste poeter.»

«Usynleggjeringa fører til fordumming.»

Om altså desse ikkje tek grueleg feil, har usynleggjeringa ei anna årsak enn mangelen på kvalitet eller aktualitet. Eg trur det er sjølve diktsjangeren som er råka av usynleggjering. Diktet blir nok ikkje utrydda, men usynleggjeringa gjer at potensielle diktlesarar rett og slett ikkje får vita at diktboka er tilgjengeleg, og dermed råkar fråværet av synleggjering det norske folks hjerne- og hjarteaktivitet og evne til å sjå både samanhengar og medmenneske som syster og bror, slik diktet på unikt vis kan setja ein lesar i stand til. Usynleggjeringa fører til fordumming.

Det er heilt klårt diktsjangeren som er råka. For usynleggjeringa gjeld ikkje berre denne poeten på 78 år, men også dei unge poetane, dei nye røystene, dei som treng å få etablert seg som – ja, som poetar. Sjølv har eg permar fulle av kritikkar frå den gode tida fram til tusenårsskiftet, kritikkar på mange språk, ja kinesisk og arabisk i tillegg til dei europeiske. Og i år kjem eg med diktbøker både på gresk og hebraisk, engelsk og fransk. Det står ikkje på for ein olding som har fått – og får – alt dette. Men det spøkjer for framtida, for dei unge som skal formidla den krafta til syn og innsyn som berre poesien kan. Og det spøkjer for Noreg som sivilisert samfunn, for danningsnivået vårt.

Ja, eg skriv det: som sivilisert samfunn. For det som har skjedd, er at norske medium i løpet av dei siste tiåra gradvis har redusert både kulturjournalistikken, kritikken og omtalane, det eg kallar synleggjeringa, til fordel for underhaldningsstoff og omtale av nokre få romanforfattarar som dei har opphøgd til kjendisar, same kor godt eller dårleg dei skriv.

Kulturredaksjonane er nedskorne, i svært mange aviser finst det ikkje lenger kultursider.

Dette åtaket på norsk skriftkultur kjem på fleire område enn i aviser og andre medium: Parallelt med den radikale nedgangen av lyrikkomtale i media har vi fått ei usynleggjering av diktsamlingar i bokhandelen. Diktbøkene er anten gøymde vekk slik at kundane ikkje får auga på dei, eller dei er rett og slett ikkje del av sortimentet. Eg har i fleire år plaga dei arme tilsette i flyplassbokhandlar med spørsmål om kvar diktsamlingane er å finna. Svar: Nei, vi fører ikkje diktsamlingar. Eg: Men diktet høver jo særleg godt på flyreiser.

Kva som skjer på dei årlege møta mellom dei store forlaga og dei store media tidleg på året, veit eg ikkje. Men eg har grunn til å tru at det blir fokusert på kva bøker som skal bli årets bestseljarar, og bøkene er meir eller mindre sikra medieomtale og synleggjering i bokhandelen.

Situasjonen er så alvorleg for norsk diktekunst og skriftkultur at dette må gripast tak i av fagforeininga vår, Den norske Forfatterforening, snarast råd.

Eg kan mimra om den tida då mi vesle grøne debutbok stod utstilt fremst i bokhandlarvindaugo og eg fekk sleppa til i Hartvig Kirans Ønskediktet, og då så godt som alle media tykte det var ei storhending når ein ny poet steig fram. Eg har fått mitt, i rikeleg mon. Slike gleder er eg redd poetar ikkje lenger får oppleva, og det norske folk får ikkje lenger gleda og utfordringa ved å oppleva diktets kraft til nytt (inn)syn og empati med den og det framande.

Knut Ødegård er forfattar.