Sjukelønsordninga

Lars Kolbeinstveit

Per Anders Todal hadde 13. september ein interessant artikkel om årsaka til det høge sjukefråværet i Noreg. Todal synte oss at det aukande sjukefråværet kan ha naturlege årsaker knytte til mellom anna etterverknadar av covid-19. Todal hevdar derfor at debatten om sjukefråvær blir ført på falske premissar. Det har han ikkje heilt rett i. Det kjem an på kva debatt om sjukefråvær vi er opptekne av.

Det viktige i debatten om sjukefråvær er at vi som fellesskap nyttar for mykje offentlege pengar på sjukeløn, og at ordninga ikkje er rettferdig. Det er den einaste velferdsordninga i Noreg som ikkje har eigendel. I dag betaler arbeidsgivaren løna dei fyrste 16 dagane, før staten tek over. Som sjuk får du full løn i eit år. Det heile er avgrensa opp til 6G (744.168 kr).

Todal kan ha rett i at folk er sjukare enn før. Sjeflege i Nav, Marit Hermansen, hevdar i eit svar til Todal (20. september) at tilpassa aktivitet er god behandling. Det har ho mykje rett i, men som Richard Aubrey White i FHI skriv i eit svar (27. september), kan aktivitet verka dårleg om diagnosen er feil.

Todal på si side er ikkje heilt nøgd med svaret til Hermansen, fordi vi «må ha orden på faktagrunnlaget» (27. september). Todal peiker på at sjukefråværet har gått opp i land med mindre raus sjukelønsordning. Det er eit faktum at sjukefråværet har gått opp i land som til dømes Sverige, der sjukelønsordninga ikkje er så raus.

Men mykje er fakta. Det er til dømes eit faktum at det er budsjettert med 64,2 milliardar til sjukelønsordninga i statsbudsjettet for 2025. Det er mykje pengar som vi alternativt kunne ha brukt på noko anna. Det er fakta som må med om vi ikkje skal ha ein debatt på falske premissar.

Eg trur sjukefråværet kan gå ned om vi kuttar i ordninga. Det kjem litt an på kor mykje vi kuttar og korleis. Men eg veit jo ikkje. Kanskje ikkje sjukefråværet går ned, men kva så?

Det vi kan vita, er at vi kan bruka mindre på sjukelønsordninga, og meir på noko anna. 64,2 milliardar er mykje pengar, og ved å nytta dei litt annleis kan vi styrka arbeid og grunnlaget for velferda. I debatt om sjukeløn blir det ofte med retta hevda at slike som eg, som kan arbeida kor som helst, slepp lettare unna sjukemelding. Eg kan skriva frå heimekontor. Det kan ikkje til dømes ein bussjåfør. Kutt i sjukeløn bør difor gå til lågare inntektsskatt til alle som tener under 6G.

For det er ikkje rettferdig at bussjåførane eller sjukepleiarar som er på arbeid, og ofte må jobba hardare fordi det er få folk på arbeid, blir skatta relativt høgt, samstundes som den sjuke får full løn. Dei som er på arbeid, bør skatta litt mindre. Dei som er sjuke, bør få litt mindre sjukepengar.

Den sjuke kan ikkje sjølv for at han er sjuk, slik Todal syner, men ein som blir arbeidslaus, har heller ikkje skuld i at han blir arbeidslaus. Ein arbeidslaus får mykje mindre stønad enn ein som er sjuk.

Sjølv om ein ikkje nødvendigvis har eit individuelt ansvar for at ein blir sjuk, så er det ikkje rimeleg at ein får full løn. Det er mykje her i livet ein strengt tatt ikkje er ansvarleg for sjølv. Ein kan bli arbeidslaus, svolten og trøytt. Arbeid, mat og husvære må ein i høg grad sørga for sjølv, samstundes stiller ein raus velferdsstat opp. Velferdsstaten sitt grunnlag er arbeid, plikter og rettar i ein balanse.

Sjukelønsordninga er ikkje i balanse. Det bør det rettast opp i. Det er betre ting vi kan nytta noko av dei 64,2 milliardane på.

Lars Kolbeinstveit er rådgivar i Civita.