Georg Johannesen

Ingmar Meland

Dag og Tid har gjeve Kaj Skagen fire heile sider til å ytre seg i fri dressur om Georg Johannesen og ei påstått dyrking av han som ein profet i visse miljø.

Skagen har mykje på hjarta. Han vil gjerne gjere opp med Georg Johannesen og dei påståtte læresveinane hans, men kva er det eigentleg han prøver på? Han prøver å skape dette inntrykket hjå lesaren: Her står eg andsynes eit grundig journalistisk arbeid, eit rettkome, velinformert og sakleg oppgjer med noko politisk suspekt og uoppgjort i vår nære litteratur- og kulturhistorie. Mitt inntrykk er tvert om at essayet til Skagen er gjennomgåande usakleg og fullt av tendensiøst utanomsnakk.

Det fyrste lesaren må ta greie på, er kva essayet til Skagen handlar om, men det er lettare sagt enn gjort, for det tar opp mange spørsmål og handlar om mykje på ei og same tid. La meg likevel prøve å formulere det samla resonnementet i essayet: Ettersom Georg Johannesen var ein slik sterk personlegdom, og fordi han såleis vart til ein profet i visse miljø, er han vorten overvurdert som lyrikar. Overskrifta «Profet utan bodskap» peiker i den leia, og ingressen profilerer denne bodskapen tydelegare: «Personlegdomen til Georg Johannesen var sterkare enn diktverka hans. Det førte til at forfattarskapen hans vart overvurdert», står det.

Korleis står fakta i høve til saka og det resonnementet som Skagen fører? Eg har festa meg ved nokre påstandar i det andre avsnittet, som at Georg Johannesen «var så sjølvsikker at han hadde forakt for all dialog og alle reglar for danna samtale. Han tenkte og skreiv i eit marxistisk klasseskjema, men delte menneska opp i ‘intelligente’ og ‘dumme’» (s. 12).

Georg Johannesen hadde slett ikkje forakt for all dialog. Tvert om prøvde han på alle moglege måtar å gjere dialog mogleg, men utifrå eit agonisk prinsipp me kjenner frå sofistane, Sokrates og Platon: Han ville få fram motsetningar så fort som mogleg, slik at saka kunne kome klårt fram, for det er alltid minst to sider av ei sak.

Det same gjeld påstanden om forakt for «alle reglar for danna samtale». Ein kunne med rette hevde at Georg Johannesen nokon gonger var for oppteken av reglar for danna samtale, og at det var grunnen til at folk kunne få så øyra flagra. Det var slett ikkje fordi han opererte med eit antropologisk skilje mellom «intelligente» og «dumme» menneske, vil eg hevde, men fordi han var alvorleg oppteken av å fremje kunnskap, læring og tenking.

Georg Johannesen tenkte og skreiv ikkje i eit marxistisk klasseskjema, men i ein lang tradisjon for dialektisk framstilling av motsetningar. Dialog handla ikkje for han om å «snakke saman» til ein blir samd. Tvert om: Ein slik jakobinsk praksis oppfatta han som skadeleg og livsfarleg. Det handla om å gå rett på sak, nå raskt fram til motsetningane og våge å ta den verbale kampen som då må komme. Det var fyrst og fremst ein munnleg praksis, som også vart gjennomført i skrift.

Eg kunne halde fram med å gjendrive den eine etter den andre av påstandane som Skagen set fram, men det får rekke at eg kort karakteriserer framgangsmåten hans: På den eine sida seier Skagen heilt greie ting som mange veit, fakta i saka, om ein vil, fakta som alle no kan lese om i biografien til Alfred Fidjestøl. På den andre sida fremjar han ei rad synspunkt i tilknyting til desse veldokumenterte tinga, synspunkt som gjev seg ut for å vere klåre historiske sanningar, definitive idéhistoriske analysar og nøkterne litteraturvitskaplege vurderingar. Det som faktisk skjer, er at Skagen, gjennom ei rotete blanding av slikt som kan vere både sant og falskt, lar aporiane hoppe fram på sidene og seie «her er eg!». I denne «hopp og sprett og tjo og hei, og fire kvister deler seg»-metoden olbogar Skagen seg fram gjennom skogen som om han er nøktern i faktabruken, sakleg i saksframstillinga og fagleg i utføringa. Det er han knappast i mine auge.

Ingmar Meland er fyrste­amanuensis i filosofi ved Noregs teknisk-vitskaplege universitet (NTNU).