Samfunn

Solveig Bendixen

Bjørn Rune Gjelsten har nettopp kjøpt Værdalsbruket, som utgjer 58 prosent av landområdet til Verdal kommune. For nokre år sidan kjøpte Ola Mæle «halve Namdalen», og selde det så ut til Tyskland for mellom 500 og 550 millionar kroner, ifølgje Finansavisen (9. oktober 2020). Tippar at dette er pengar kommunane der oppe hadde hatt god bruk for.

Faren min var ein av desse småkårsfolka som etter krigen var med på å byggje opp det vi no kallar velferdssamfunnet. Han var sterkt engasjert i samfunnsbygging og var ordførar i to periodar på 60-talet, samtidig som han var gardbrukar. I dagboka til mor kan vi lese om innsatsen hans frå dag til dag. Oftast heldt han på med kontorarbeid, gardsarbeid og møte til seine kvelden og av og til natta med.

Vassforsyning, straumforsyning, kvileheim og skule måtte kjempast fram utover på 50- og 60-talet. Uendeleg mykje tid og mange møte gjekk med til dette.

I 1955 skriv mor at han bad om å få sleppe å bli vald til skulestyremedlem, sidan han hadde ni tillitsverv frå før, men fylkesmannen kunne ikkje gi fritak så lenge heradsstyret ville ha han. Dette var lenge før han blei ordførar.

Kva var drivkrafta hans? Kvifor orka far alt dette? Sjølvsagt handla det først og fremst om å skape eit betre liv for etterkomarane. Far trudde på at det var mogleg å byggje opp eit overordna, fornuftig og rettferdig system som var til beste for alle, og som folk ville vere lojale mot. Eit trygt og sikkert system der individuelle ønske måtte underordne seg fellesskapet sine interesser. Akkurat slik som på garden der alle måtte bidra etter evne, anten det var barn, vaksne, gamle eller sommargjestar.

Far var ikkje så glad i partipolitikk, men når han måtte velje, vart det Senterpartiet.

Ved EU-røystinga i 1972 jubla vi begge då resultatet kom. Eg hugsar at han sa at det han frykta mest, var makta til dei multinasjonale selskapa.

Vi fekk lånekasse, husbank, barnehagar, faste inntekter, regulert arbeidstid og feriar.

Så slo høgrebølgja innover oss på 80-talet. Dei såkalla «jappane» fekk meir makt. No skulle marknadskreftene styre. Den frie konkurransen vart heilag, og pengar blei normgrunnlaget. Byggverket som far og hans samtidige hadde sett opp, plukka marknaden ned bit for bit. Regelverka, prinsippa og systema hindra den frie konkurransen. «Sunt» og «usunt» fekk ny tyding. Sakte, men sikkert vart dei rike styrtrike og vanlege folk fattigare. Vi merka det ikkje så godt medan det stod på, for vi hadde oljen.

Trass i at folket sa nei til EU ved to folkerøystingar, er det likevel EØS-reglane om fri konkurranse som gjer at utanlandsk kapital no kan konkurrere ut NSB. Norwegian kan leggje rutene sine samtidig med SAS og gjere billettane eit par hundre kroner billegare, slik at vi «forbrukarane», som vi no heiter, vel det rimelegaste alternativet. Kavli si Q-mjølk står fremst i butikkane til matvaregigantane. Investorane irriterer seg sikkert over Tine-samvirket, sidan det fungerer så bra og ikkje kan kjøpast. Konsesjonslovene irriterer sikkert også. Desse hindrar investering i landområde dei rike har lyst på. Det er visst både rimeleg og rettferdig at den som betalar mest, skal ha førsteretten på det som kan kjøpast, anten det er ein gard, eit flyselskap eller ein kommune i Trøndelag. Dei som har mest, får mest. Tvert imot slik far og hans samtidige tenkte.

Dersom Gjelsten eller borna hans vel å selje kommunen sin til høgstbydande, har dei lov til det, uavhengig av om kjøparen er kinesisk, tysk eller amerikansk.

Håpet mitt er likevel at tilstrekkeleg mange vaknar opp før haustens stortingsval. Vi har berre ei einaste lita stemme kvar. Bruker mange nok denne retten, kan vi kanskje berge stumpane av det som krigsgenerasjonen gav oss. Kanskje klarer vi også etter kvart å få makta tilbake til stortingssalen?