Eva Aalberg Undheim

eva@dagogtid.no

Minst 48 personar er feilaktig dømde for bedrageri, 36 av dei har fått fengsel utan vilkår, fordi Nav har gjort vedtak på feil grunnlag i totalt 2400 saker om sjukepengar, arbeidsavklaringspengar og pleiepengar sidan 2012. Skandalen kan gå lenger tilbake enn det òg, ifølgje nettsida rett24.no.

Professor Ragnhild Hennum ved Det juridiske fakultetet ved Universitetet i Oslo seier saka er svært alvorleg.

– Ser du nokon moglege forklaringar på det som har skjedd?

– Her har det skjedd feil i fleire ledd. Både Nav, Trygderetten, påtalemakta, domstolane og forsvararane må bere sin del av ansvaret.

– Kva i systemet gjer det mogleg at ein slik feil får forplante seg gjennom fleire nivå?

– Det er det på mange måtar vanskeleg å forstå. Her har dei etterfølgjande instansane gjort lite for å kontrollere Navs fortolking av regelverket. Kanskje kan noko av forklaringa vere at dette dreier seg om personar som er i ein sårbar posisjon, og som har færre midlar til å vareta interessene sine? Saka syner òg at det er viktig med fri rettshjelp i denne typen trygdesaker. Ein kan ikkje vente at ikkje-juristar skal klare å setje seg inn i dette regelverket på eiga hand.

– Har ikkje både forsvarsadvokatar og dommarar eit ansvar for å kontrollere at regelverket Nav-vedtaka byggjer på, stemmer?

– Jau, det stemmer.

– Totalt 23 domstolar er involverte i feilbruken av regelverket, så vel store som små tingrettar, ein lagmannsrett og endåtil Høgsterett. Kan domstolane skulde på Nav?

– Nei, domstolane har eit sjølvstendig ansvar for å undersøkje sakene.

– Rett skal vere rett: Høgsterett har berre teke stilling til straffutmålinga i ei av sakene og ikkje til sjølve skuldspørsmålet. Men har ikkje Høgsterett òg eit ansvar for å syte for at grunnlaget for sakene domstolen tek opp, er rett?

– Det er opning for å kontrollere at straffelovgjevinga er rett brukt. Kva som har skjedd i denne konkrete saka, har eg ikkje kunnskap om.

– Det er stilt spørsmål ved om dette kan dreie seg om ein omsetjingsfeil. Kan det tenkjast at det finst fleire andre slike feil i norsk forvalting og rettspraksis?

– Ja, det kan tenkjast at det er veikskapar både i skriftlege omsetjingar og i den tolkinga som går føre seg dagleg i rettssalane våre.

– Finn Arnesen, som leier Senter for europarett ved Universitetet i Oslo, seier til Advokatbladet at regelverket er komplisert, men at det frå EU-domstolen alt for nokre år sidan låg føre om lag eitt tusen avgjerder om det same regelverket. Brukar ikkje norske domstolar å orientere seg internasjonalt?

– Norske domstolar orienterer seg internasjonalt. Det gjer elles også både påtalemakta og forsvarsadvokatane. Her ser det likevel ut til at kontrollen med dei internasjonale kjeldene ikkje har vore god nok.

– Trygderetten brukte halvtanna år frå feilen vart påpeika overfor Nav, til dei varsla at dei ville be Efta-domstolen om ei rådgjevande fråsegn. Tek det vanlegvis så lang tid før domstolar følgjer opp feil som er avdekte?

– Fordi vi ikkje har noka sak å jamføre med, er det ikkje mogleg å seie kva som er vanleg. Men det eg kan seie, er at dette tok lang tid.

– Kva seier denne saka om rettstryggleiken i Noreg?

– Eg trur ikkje denne saka kan brukast som døme på at det generelt er mangel på rettstryggleik i Noreg. Vonleg vil alle dei involverte syte for betre kontroll, slik at denne typen feil ikkje skjer i framtida.

– Kva må gjerast for å unngå fleire slike feil?

– Alle involverte må gå gjennom eigne system og skjerpe inn det ansvaret alle har for å sikre at slike feil ikkje skjer. Vi som er utdanningsinstitusjonar, har i oppgåve å utdanne dyktige juristar som er kjeldekritiske og i stand til å oppdage feil.

– Kven meiner du har det største ansvaret for saka?

– Her er det mange som har ansvar. Like viktig som å fordele skuld er det at feila som er gjorde, vert retta raskt opp i. Vi må få ein grundig gjennomgang av systema som har tillate at dette kunne skje.