Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

Framgangen til Kina viser verdien av kunnskap om produksjon, meiner Henning Kristoffersen. Han spesialrådgjevar i The Governance Group, sosialantropolog ved Universitetet i Oslo, og har forska på kinesisk næringsliv i mange år. Kristoffersen har òg vore programdirektør for Nordisk senter ved Fudan-universitetet i Shanghai.

– Det er ikkje noko nytt at kinesarane lagar komplekse produkt av topp kvalitet. Men før var dette mest vestlege merkevarer. Mange storselskap i andre land flytta produksjonen sin til Kina, fordi berre Kina hadde kapasiteten som skulle til. Industriproduksjon krev utdanna folk, ingeniørar, fabrikkar, vegar, jernbane, flyplassar, hamner og skip, og alt dette hadde Kina, seier Kristoffersen.

– Ta Apple som eit døme: Da iPhonen vart ein suksess, måtte Apple masseprodusere smarttelefonar raskt, og det einaste landet i verda som kunne handtere volumet, var Kina. USA var ikkje i nærleiken av slik kapasitet. På same vis har mange andre selskap flytta produksjonen til Kina.

Mange i vesten har undervurdert kompetansen som ligg i det å produsere, meiner Kristoffersen.

– Det har vore ein naiv ide om at vi i vesten berre kunne sitje og finne på ting. Vi skulle sitje på toppen av verdikjeda og vere innovative medan kinesarane lagar tinga for oss. Og no spør vi: «Korleis klarer Kina dette»?

No driv kinesarane også nyskapinga sjølv, og for vestlege land blir dette alvorleg, meiner Kristoffersen.

– Når ein først har outsourca så mykje av kompetansen, kan ein ikkje berre hente han attende. Og Kina er i ein perfekt posisjon: Den kinesiske marknaden er enorm, med forbrukarar som vil ha nye ting heile tida. Den etterspurnaden er òg med på å drive innovasjonen.

Eitt halmstrå for Vesten har vore trua på at eit land ikkje kan bli verkeleg nyskapande utan demokratisk utvikling. Men også det håpet brest, meiner Kristoffersen.

– Mange har hevda at Kina aldri kan bli innovativt så lenge landet er ein autoritær eittpartistat. Ein stat kunne liksom ikkje bli meir autoritær og meir innovativ samtidig. Men det er det som har skjedd.

– I kva grad er det marknadsøkonomien som driv nyskapinga, og i kva grad er utviklinga dyrka fram av staten?

– Båe delar. Dei statseigde kinesiske selskapa er kjernen i mykje av industrien. Men dei har og ein sosial funksjon, og dei er verkty for kommunistpartiet. Samstundes er det mykje rom for private selskap til å drive med nyskaping. Kinesarane er ekstremt gode på rask kommersialisering, og heilt rå i digitaliseringa av økonomien. Dette blir drive fram av det private næringslivet, og dei har fordelen av ein enorm heimemarknad.

Men også dei statlege satsingane er med på å drive fram innovasjon i Kina, meiner Kristoffersen.

– Ut frå dei vestlege ideane om korleis eit land skal styrast, gjer Kina det meste feil. Hos oss er det stor tru på marknadskreftene allokerer ressursane best. Og det er sant at ressursane ikkje alltid flyt dit dei bør i Kina. Det er store ubalansar i økonomien og korrupsjonen er ei utfordring. Men samstundes er det stor kraft i dei statlege planane, som når Kina no satsar på kunstig intelligens og robotteknologi fram mot 2025. Staten set inn store ressursar på forsking, etablerer klynger og støttar private selskap om det trengst.

– Femårsplanar vart latterleggjort etter at Sovjetunionen kollapsa. Men Kina lagar framleis slike store statlege planar?

– Ja. Og økonomar i heile verda finles dei planane, for vi veit at mykje av det som står der, kjem til å skje. Det får enorme konsekvensar når Kina satsar. På eine sida har du dei store, tunge statlege planane, på andre sida eit privat næringsliv der folk jobbar vitet av seg for å tene pengar raskt.

På litt sikt kjem truleg Kina til å vere førande i dei fleste typar teknologiutvikling, meiner Kristoffersen.

– Og her ligg den store frykta til USA. Dette er ikkje som Sovjetunionen. Kina har kome for å bli.

– Vi er vande til at demokratiske land er teknologisk førande. Om den mest teknologisk avanserte staten i verda er eit diktatur, endrar det verdsbiletet?

– Eg meiner at merkelappen «diktatur» avgrensar forståinga vår av utviklinga til Kina. Men vi må venje oss til at Kina held fram sin teknologiske framgang utan å gå i demokratisk retning. Det er vanskeleg for oss å skjøne, men kommunistpartiet har sterk støtte i befolkninga. Store undersøkingar syner at tilliten til styresmaktene i Kina er blant dei høgaste i verda. Trass i alle sjukdomar som kommunistpartiet lir av, har det vist seg styringsdyktig.