Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Då underskrivne studerte historie, lærte vi at det var to spørsmål det aldri vert semje om: Kvifor fekk vi den industrielle revolusjonen, og korleis kunne holocaust henda? No har framtidige historikarar fått eit nytt spørsmål som dei ikkje kjem til å ha svar på: Korleis kunne det amerikanske folket måtta velja mellom Joe Biden, som knapt kan fullføra ei setning, og Donald Trump, som seinast denne veka sa at han gjekk på malariamedisin for å førebyggja covid-19?

Hilmar Mjelde forskar på amerikansk politikk ved Universitetet i Bergen og har laga ein modell som føresåg at Trump ville vinna presidentvalet i 2016. Han har lenge spådd at Trump også vil vinna det komande valet.

– Trur du framleis Trump vil vinna?

– No meiner eg det er heilt ope. USA har vorte utsett for eit såkalla eksternt sjokk. Vi veit at det som skjer med økonomien i andre kvartal i eit valår, har mykje å seia. Normalt skulle Trump verta attvald. Men denne fordelen vert nulla ut av den økonomisk krisa. Dette er uvanleg vanskeleg. Eg vil seia 50–50 nett no.

– Men vil veljarane leggja skulda på Trump for eit virus?

– Det var det, då. Trump har den mest stabile veljarbasen sidan Harry Truman. Men vi skal hugsa at USA manglar ein velferdsstat i vår tyding av ordet. Dimed vert amerikanarane mykje meir avhengige av styrken i økonomien enn det veljarar her er. Trump har eit grunnfjell på 40 prosent. Spørsmålet er korleis dei 5 prosentane i midten, som er genuint uavhengige, tenkjer. Trump har også hatt høg støtte mellom dei eldre. Men det har også Biden. I tillegg får presidentar ansvaret når noko går gale. I 1916 fekk Woodrow Wilson ansvaret for noko så irrasjonelt som haiåtak.

– Men det er to gamle menn, dette, Biden verkar kognitivt svekt, og Trump vert ikkje nett betre. Er det noko normalt over dette valet i det heile?

– Båe pressar aldersgrensa. Om Biden vinn, vil han vera eldre enn Ronald Reagan var etter to periodar. Det er faktisk ein risiko for at Biden stryk med av stresset om han vinn. Eg meiner det er heilt uansvarleg å nominera ein så gamal person. Dimed vert visepresidentvalet det viktigaste i moderne tid. Det er heilt reelt ein sjanse for at Biden vel å gje seg etter fire år.

– Kva med det konstitusjonelle, den såkalla paragraf 25, som seier at regjeringa kan kasta presidenten om han vert svekt nok?

– Den paragrafen er særs vanskeleg å taka i bruk. Vi såg det til dømes då Reagan vart skoten. Visepresidentar er livredde for å verta sett på som opportunistar. Men Biden har omtala seg sjølv som ein overgangsfigur, han tek rolla som kandidat for å vera ein symbolsk figur som skal avvikla Trump-æraen. Han ser på seg sjølv som ein Ford etter Nixon, som ein som skal roa ned stoda etter ei stor krise. Men som vi veit: Når presidentar er valde, vil dei alltid prøva å skaffa seg meir makt.

– Men kan USA verta normalt når det er totalt kløyvt?

– Det er meir eit kontinent enn eit land, eg plar seia det er meir som EU enn som ein nasjonalstat. Det er så fragmentert. Dei har ikkje eingong felles nasjonale medium. Og svært mange av veljarane definerer seg ut frå kven dei hatar, i staden for ut frå eigne politiske synspunkt.

– Og dimed handlar det igjen om vippestatane, som Trump står sterkt i?

– Eg meiner at den fanklubben Trump har, er stor nok til å vinna valet. Dei er spreidde såpass strategisk utover. Og han har mange i dei tre viktigaste vippestatane, Michigan, Pennsylvania og Wisconsin. Minoritetane har også utstabil valdeltaking. Dei gav Obama sigeren og kan gjeva Biden sigeren. I tillegg lit eg ikkje heilt på meiningsmålingane. Veljarane til Trump er vanskelege å fanga opp. Det skjedde i 2016 og kan skje igjen. Eg meiner definitivt at Trump enno kan vinna.

– Er dette eit viktig val?

– Det er det viktigaste valet sidan 1944. Presidenten som vert vald, må byggja opp att landet etter koronakrisa. Det kan gje ein siger til Biden. USA har no eit leiarskapsvakuum. Men vi veit frå soga at det er nett i slike situasjonar presidentembetet kan fungera som best. Slik var det under borgarkrigen, og slik var det under depresjonen. Det ser ikkje ut til at Trump er viljug til å handtera den krisa USA er inne i. Om vi nokon gong er inne i det Thomas Hobbes kalla samfunnskontrakten, må det vera no. Det er no vi verkeleg treng staten. Trump vil ikkje gjera det han kunne ha gjort i ein slik situasjon.