Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Språkrådet har kåra årets nyord. Nyord er eit fenomen underskrivne har ei nært tilhøve til. I 2004 hevda Sissel Benneche Osvold i Dagbladet at eg hadde laga ei nytt ord, «venninnesamfunnet». Eg sende ei venleg påpeiking til henne om at eg ikkje hadde høyrt om ordet, men takka for æra. Osvold takka for opplysinga. Men tok ordet av? Nei. Den dag i dag har ordet berre eitt treff på Google. Eg er litt skuffa over det.

Sjefen for kåringa av årets nyord er direktøren i Språkrådet, Åse Wetås.

– Sportsvaska? Kvifor det? Er det eit heilt nytt ord?

– Dette ordet er ikkje heilt nytt og ukjent, vi har lånt det som substantiv frå engelsk der dei seier sportswashing. Det er eit ord som vert nytta til å skildra sportsarrangement som vert lagde til statar og regime der det er kjende problem med brot på menneskerettane. Sportsvasking har parallellar i ord som kvitvasking og grønvasking, som vert nytta høvesvis for å skildra det å dekkja over økonomisk svindel, og for å framstilla noko som meir miljøvenleg enn det faktisk er.

– Eg må vedgå at eg av ein eller annan grunn liker dette nyordet. Det har ein god klang.

– Det handlar kanskje om at verbforma syner korleis eit innlånt substantiv vert omforma i norsk og hamnar i ei anna ordklasse. Det har altså gått frå eit substantiv, sportsvasking, til verbet sportsvaska. I tillegg viser sportsvaska og sportsvasking ei artig utvikling på den måten at dei har eit substantiv, sport, som fyrste samansetjingsledd, medan dei parallelle lagingane kvitvasking og grønvasking har adjektiva kvit og grøn som førsteledd.

– Kva er kriteria? Korleis plukkar de ut nyordet?

– Vi kårar nyord for å syna at språket endrar seg. Vi sit ikkje og føler oss fram. Vi tek utgangspunkt i store databasar over det som har stått på trykk i aviser og tidsskrift, og som er publisert i året som gjekk. Denne tekstmassen samanliknar vi med tidlegare år. Det som vert vaska ut datamaskinelt, er ord som er heilt nye, eller ord som har vore lite i brukte tidlegare, men mykje meir dette året.

– Då sit de med mykje.

– Ja, vi sit med ei råliste der det til og med kan vera ord som tilsynelatande er nyord, men som berre er skrivefeil. Dei orda er vi ikkje interesserte i, naturleg nok. Det vi ser etter, er ord som har ein god språkleg kvalitet, som gjerne representerer noko nytt, men som òg gjerne er karakteristisk for året som har gått. Orda bør òg ha kvalitetar som vi trur vil kunna verta med vidare i språket vårt. Det vil alltid vera ein del flyktige samansetjingar som knyter seg til einskildhendingar, men dei er vi ikkje så interesserte i til nyordlistene våre heller. Til slutt sit vi att med eit utval ord, ei ti på topp-liste, som vi har valt ut på basis av språkfagleg skjønn og språklege vurderingar.

– Gode nyord seier gjerne noko om noko viktig i året som har gått, til dømes tsunami og korona. Sportsvaska seier kanskje at året i år ikkje har vore så viktig?

– Absolutt ikkje, sportsvasking er ei stor og viktig sak. Men sportsvaska er ikkje det einaste ordet vi har valt ut. Vi har òg denne «ti på topp»-lista. Der har vi i år ord som knyter seg til pandemi, klima og altså dette som gjeld internasjonal politikk, menneskerettar og sport. Ti på topp-lista skal til saman visa viktige tendensar i året som gjekk, men det skal òg vera ord som har språkleg interessante trekk ved seg. Vi har tidlegare hatt ord som ikkje knyter seg til dei største tinga på den internasjonale arenaen. Vi har tidlegare kåra ordet sakte-TV som årets ord, altså slikt som Bergensbanen minutt for minutt.

– Kva er ditt favorittord gjennom dei åra du har vore med på kåringa?

– Det er slik at nokre ord er meir språkleg interessante enn andre. For nokre år sidan stod verbet å nava på topp på nyordlistene våre. Det er laga av ei norsk forkorting, som fyrst vart til substantiv og så til verb. Mange liker ikkje substantivet navar og det tilhøyrande verbet nava, men nettopp denne typen nyordlaging er verkeleg interessant for ein språkvitar. Det har samanheng med at dei fleste danningar av nyord er samansetjingar, substantiv pluss substantiv, adjektiv pluss substantiv. Men her kjem det altså eit heilt nytt verb som ikkje er ei samansetjing. Det bit vi som observerer og normerer språket, oss merke i.

– Men dei fleste nyorda er vel stort sett ord vi har lånt frå engelsk?

– Det oppstår nye ord heile tida, og mange er sette saman av ord og ordelement som har vore i ordforrådet vårt lenge. Men ja, vi låner mykje òg. Slik har språket vore til alle tider. Somme av orda våre er gamle arveord, nokre har vi importert for lenge sidan, men det kjem òg heilt nye ord. Det er ikkje grunn til å seia at alt er innlån frå engelsk. Ti på topp-lista vår viser at det ikkje er rett.

– Og dette held de på med av di ...?

– For meg er det viktig å understreka at vi ikkje gjer dette som ein rein PR-jippo, som eit reint publikumsfrieri. Vi nyttar årets nyord som eit høve til å syna at språket vårt endrar seg heile tida, som alle levande språk gjer.