Førre veke fekk vi vite at det sveitsiske farmasikonsernet Novartis hadde betalt 1,2 millionar dollar til Michael Cohen – den private advokaten til Donald Trump – for det som viste seg å vere eitt einaste møte. Like etter la Trump fram ein «plan» for å få ned prisane på medisinar.

Kvifor hermeteikna? Fordi «planen» var nesten tom for substans. (OK, det var nokre idear i han som ekspertar tykte var interessante, men dei var nokså perifere.) I valkampen i 2016 lova Trump å bruke makta til regjeringa, inkludert rolla til Medicare, som betaler for mykje av reseptmedisinane, til å få ned prisane. Men i talen hans førre fredag var ikkje noko av dette nemnt.

Og om nokon prøver å overtyde deg om at Trump verkeleg vil køyre ei hard line overfor farmasiselskapa, finst det eit enkelt svar: Om det var slik, ville ikkje talen hans ha fått aksjekursane til farmasiselskapa til å skyte i vêret.

Ingenting av dette bør vere overraskande. «Trump bryt nok ein populistisk lovnad» er no ei hund bit mann-overskrift. Men det ligg to viktige spørsmål her: Bør styresmaktene i USA faktisk gjere det Trump sa at han ville gjere, men ikkje gjorde? Og om svaret er ja, kvifor har vi ikkje gjort noko med medisinprisane?

Svaret på det første spørsmålet er definitivt ja. USA betaler mykje meir for medisinar enn noko anna stort land, og det er ingen god grunn til at det skal vere slik. Når det gjeld medisinar, er USA den mest lettlurte kunden til farmasigigantane.

Hugs at medisinmarknaden slett ikkje fungerer som i dei enkle tilbod og etterspurnad-historiene som frimarknadsentusiastane elskar. Det vi har, er eit patentsystem der eit selskap som utviklar ein ny medisin, får eit tidsavgrensa, lovleg monopol på å selje medisinen. Det systemet er OK, eller let seg i det minste forsvare, som ein måte å løne nyskaping på. Men ingenting i logikken til patentsystemet tilseier at patenteigarane skal ha høve til å utnytte monopola sine maksimalt.

Det er faktisk gode argument for at regjeringa bør gripe inn for å avgrense prisane som farmasiselskapa kan krevje, nett slik det er gode argument for å avgrense monopolmakt generelt. Og når skattebetalarane dekkjer ein stor del av medisinkostnadene, styrkjer det ikkje berre argumentet for å avgrense medisinprisane. Det gjev òg styresmaktene eit pressmiddel som kan brukast til å oppnå dette målet.

Om kontrollen med medisinprisane blir svært streng, kan det sjølvsagt svekkje nyskapinga. Men ingen snakkar om noko slikt. Fordelane med moderat regulering ville nesten sikkert vere større enn ulempene, av mange grunnar: Medisinselskapa ville tene mindre per eining, men selje meir, og dei ville bruke mindre ressursar på å utvikle medisinar som i hovudsak dupliserer medikament som alt finst. Og ein ting til: USA, med sin unike mangel på vilje til å prute på medisinprisane, subsidierer i praksis resten av verda. Var det ikkje akkurat slike ting vi trudde at Trump hata?

Så kvifor gjer vi ingenting med medisinprisane?

Om vi berre gjev Medicare rett til å forhandle om prisane, ville det ikkje hjelpe mykje i seg sjølv. Vi måtte òg gje Medicare makt i forhandlingane, til dømes retten til å nekte å dekkje innkjøp av medisinar som er ekstremt dyre. Og før du avviser dette som «rasjonering», tenk over at Medicare ikkje betalte for medisinar i det heile før i 2003.

Å seie nei til dyre medisinar kan provosere enkelte Medicare-mottakarar. Meiningsmålingar viser at heile 92 prosent av befolkninga støttar ideen om å late Medicare forhandle om prisar, men oppslutnaden kan forvitre så snart folk innser kva effektive prisforhandlingar kan innebere.

Men det er ikkje diskusjonar om detaljar som hindrar handling på dette feltet, sidan vi ikkje eingong har late Medicare prøve å få ned prisane enno. Og grunnen til at vi ikkje har kome dit, er dessverre enkel og deprimerande: Farmasiselskapa har kjøpt nok politikarar til å blokkere tiltak som kunne redusere fortenesta deira.

Eg snakkar ikkje berre om økonomiske bidrag til valkampar her. Eg snakkar om politikarar som har gjort seg sjølve rike ved å tene interessene til farmasiindustrien.

Kven var det som stod bak omlegginga av Medicare i 2003, som fekk skattebetalarane til å betale for reseptmedisin til dei eldre, men som eksplisitt slo fast at Medicare ikkje skulle kunne forhandle om prisar? Mykje av utforminga vart gjort av den daverande kongressmannen Billy Tauzin frå Louisiana. Kort tid etter forlét han Kongressen og gjekk inn i det godt betalte vervet som leiar for Pharmaceutical Research and Manufacturers Association, den viktigaste lobbygruppa til industrien. Om det verkar drygt, er det fordi det er drygt.

Og Trump har slett ikkje «drenert sumpen», slik han lova, han har gjort sumpen til ein del av den utøvande makta. Tom Price, den første helseministeren hans, vart pressa ut av statsrådstolen på grunn av dei overdådige reiseutgiftene sine, men interessekonfliktane hans i legemiddelindustrien var faktisk eit mykje større problem. Og etterfølgjaren hans, Alez Azar? Han har bakgrunnen sin frå farmasøytisk industri, og synet hans på medisinprisar er stikk i strid med alt Trump sa om dette i valkampen sin.

Konklusjonen er at eksepsjonalismen til USA held fram: USA er framleis det einaste store landet som let medisinselskapa krevje akkurat det dei vil for varene sine.

Paul Krugman

Einerett: New York Times /
Dag og Tid

Omsett av Per Anders Todal

Niall Ferguson og Paul Krugman skriv denne spalta annakvar veke.