Kommentar

Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

Da regjeringa la fram den nye klimaplanen sin 8. januar, med forslag om ei tredobling av CO2-avgifta fram mot 2030, var det inga overrasking at Senterpartiet og Framstegspartiet var dei mest avvisande. Trygve Slagsvold Vedum og andre leiarar i Senterpartiet har kjempa mot bompengeringar og framsnakka dieselbilen såpass lenge at vi byrjar å bli vande til det. Men i mange år var Senterpartiet svært ambisiøse på miljøfeltet, og da klimapolitikken var ung, kravde Sp meir drastiske klimagasskutt enn nokon andre. Den historia er verd å sjå nærare på.

Kravde halvering

Vi kan starte i året 1989, da dei menneskeskapte klimaendringane ganske nyleg hadde kome på dagsordenen. Eitt år tidlegare hadde klimaforskaren James Hansen gjeve det oppsiktsvekkjande vitnemålet sitt i Senatet i Washington der han slo fast at menneskeskapte utslepp av drivhusgassen CO2 var i ferd med å skape store endringar i klimaet på jorda.

Den nye kunnskapen vart eit politisk tema også i Noreg. Og i juni 1989 fekk arbeidarpartiregjeringa hard kritikk i Stortinget for å vere for slapp i miljøpolitikken. Ap sette seg som mål å stogge veksten i CO2-utsleppa innan tusenårsskiftet.

For dårleg, meinte alle opposisjonspartia bortsett frå Framstegspartiet. Og desidert lengst gjekk Senterpartiet, som gjekk inn for ei halvering av CO2-utsleppa innan 2000. Heilt urealistisk, meinte miljøvernminister Sissel Rønbeck og åtvara om at slike kutt kunne føre til ei massiv avfolking av Distrikts-Noreg. Like fullt tok Senterpartiet med målet om halvering av utsleppa i partiprogrammet sitt i 1989.

Gasskraftkamp

I ettertid veit vi at ingen av dei erklærte måla frå den tida vart nådde. Dei norske CO2-utsleppa heldt fram med å auke gjennom 1990-åra. Men Senterpartiet heldt fram med å vere meir ambisiøse i klimapolitikken enn Ap. I 1996 kritiserte til dømes Ragnhild Queseth Haarstad (Sp), daverande leiar i energi- og miljøkomiteen, innsatsen til Jagland-regjeringa i forhandlingane om Kyoto-avtalen: «Fra å være en pådriver er vi blitt en sinke i miljøpolitikken. Vi var de første til å vedta at vi skulle stabilisere CO2-utslipp på 1989-nivå, og vi var de første til å løpe fra dette målet», sa Queseth Haarstad.

Kampen om gasskraftverka var den store norske miljøsaka i 1990-åra, og der stod Senterpartiet saman med SV, KrF og Venstre. Og regjeringa som dei tre sentrumspartia danna i 1997, stod hardt på standpunktet sitt mot bygging av gasskraftverk, fordi det ville auke dei norske CO2-utsleppa monaleg. Det standpunktet førte til at regjeringa vart felt av Ap, Høgre og Framstegspartiet våren 2000.

På lag med SV

I den raudgrøne Stoltenberg-regjeringa frå 2005 var ikkje miljøprofilen til Senterpartiet fullt så tydeleg. Men da partileiar Åslaug Haga i 2007 tok til som olje- og energiminister, erklærte ho at departementet hennar skulle bli «eit klimadepartement». Haga kritiserte òg klimameldinga til si eiga regjering, og meinte at satsinga på fornybar energi var for dårleg.

Både Senterpartiet og SV ville på den tida at Noreg skulle forplikte seg til å kutte to tredelar av sine eigne klimagassutslepp innan 2020 (nok eit mål som Noreg aldri kom i nærleiken av). Internt i den raudgrøne regjeringa var det strid mellom Arbeidarpartiet, som ønskte å betale for utsleppskutt i andre land gjennom kvotehandel og regnskogvern, og SV og Senterpartiet, som ville ta større kutt på heimebane.

Oljemannen

Sidan da har det skjedd mykje med klimapolitikken til Senterpartiet. Og ein indikator for endringane kan vere dei politiske posisjonane til Ola Borten Moe. I 2007, som medlem i energi- og miljøkomiteen på Stortinget, sa han til Stavanger Aftenblad: «Me er veldig på linje med SV når det gjeld miljø, og meiner at to tredelar av kutta må takast heime og ein tredel ute.»

Men da Moe vart olje- og energiminister i 2011, var han ikkje så oppteken av utsleppskutt. Han støtta den omstridde Statoil-investeringa i canadisk tjøresand, stod for ein svært offensiv politikk for leiteboring, ønskte å opne farvatna utanfor Lofoten og Vesterålen for oljeverksemd (i strid med partiprogrammet), og slo fast at klimaomsyn aldri skulle få leggje føringar for opninga av nye oljefelt eller tempoet i oljeutvinninga. Den eigenrådige lina til Moe var til stor irritasjon både for regjeringspartnar SV og for mange i Senterpartiet – inkludert daverande partileiar Liv Signe Navarsete.

Bilpartiet

Om vi spolar fram til 2021, står det framleis i partiprogrammet at Senterpartiet er imot oljeboring utanfor Lofoten. Vesterålen og Senja. Men når det gjeld den generelle klimapolitikken til Senterpartiet, verkar ikkje standpunkta til Ola Borten Moe (i dag medeigar i oljeselskapet Okea og nestleiar i Sp) lenger så avstikkande som før. Sidan Trygve Slagsvold Vedum tok over som Sp-leiar etter Liv Signe Navarsete i 2014, har partiet ofte innteke posisjonar i miljø- og klimadebatten som ligg nærare Framstegspartiet enn tidlegare allierte som SV, KrF og Venstre.

Eitt døme på denne forflyttinga kom i 2017, da Senterpartiet var det einaste partiet på Stortinget som gjekk imot å auke drivstoffavgiftene. Året før hadde partiet røysta saman med Ap, SV og MDG for ein gradvis auke i avgifter på fossilt drivstoff. Men sidan 2017 har avgiftskutt på diesel og bensin vore ei kampsak for Sp. Så lenge Framstegspartiet var bunde opp i regjering saman med Høgre, opna det seg store rom for eit bilistvenleg parti som kjempa for billegare drivstoff, og det rommet fylte Trygve Slagsvold Vedum med glede. Han har til og med erklært med at Senterpartiet var «bilistenes parti», til stor irritasjon for Framstegspartiet.

Ny profil

Lineskiftet til Senterpartiet dei siste åra handlar ikkje berre om einskildutspel om drivstoff, bompengar og gamle dieselbilar, eller retoriske utfall mot dei «nyradikaliserte i klimapolitikken», «grupper av folk som lever i by og som lever av overføringar frå fellesskapet (eller oljepengar som det òg kan kallast)», slik Geir Pollestad, leiar for næringskomiteen formulerte seg i eit innlegg i Nationen i fjor. Den nye profilen til Senterpartiet viser òg att i arbeidet i Stortinget.

I januar i fjor gjekk Aftenposten gjennom innstillingane i energi- og miljøkomiteen på Stortinget i 69 klima- og miljøsaker sidan valet i 2017. Tendensen var klar: Ap, SV og MDG fann saman i dei aller fleste sakene, medan Senterpartiet var samd med dei tre andre partia i berre 9 av 69 saker. Blant emna var klimarekneskap for offentlege bygg, rapportering av utsleppsmål til FN, offentlege miljøvurderingar ved oljeutbyggingar og utsleppskrav for oppdrettsnæringa. I klimaspørsmål er det altså Sp som skil seg ut frå dei andre raudgrøne partia.

Mest skog

Og i august i fjor gjekk Vårt Land gjennom dei 143 representantforslaga frå Senterpartiet i Stortinget sidan valet i 2017. Av desse handla berre tre forslag om å redusere klimagassutslepp, og alle forslaga dreidde seg om meir bruk av tre frå norsk skog. Til samanlikning hadde SV i same perioden 16 representantforslag om ulike måtar å kutte klimagassutslepp på.

Vårt Land gjekk òg gjennom dei 33 skriftlege spørsmåla Senterpartiet hadde stilt til klima- og miljøministeren i 2017 og 2018. Av desse handla berre fire om klima. Det var like mange som Sp-spørsmåla om villsvin til statsråden i den same perioden.

Vindstrid

Kursendringa til Senterpartiet under Vedum har ikkje skjedd utan motstand. Det finst mange røyster i Senterpartiet som er skeptiske til den nye miljøprofilen, og i fleire konkrete saker er det usemje i partiet. I ein kommentarartikkel for Energi og klima i fjor haust peika Anne Jortveit, nestleiar for Norsk klimastiftelse, på fleire slike saker. Jortveit har sjølv bakgrunn frå Senterpartiet og var leiar for Senterungdomen frå 1986 til 1991.

Eitt av emna ho trekte fram, var vindkraft til havs. På landsmøtet i 2019 vedtok Senterpartiet ein resolusjon om å «stimulere til økt satsing på havvind», og parlamentarisk leiar Marit Arnstad har teke til orde for at staten skal gje tung økonomisk støtte til å utvikle havvindteknologi. Men i ein kommentar med tittelen «Grønn svada» hos NRK Ytring i fjor skreiv Sp-nestleiar Ola Borten Moe: «Hva skal vi med svært kostbar havvind vi ikke trenger? Selge elektrisiteten til utlandet med tap?»

Også spørsmålet om drivstoffavgifter er omstridd i partiet, påpeika Jortveit. Det er ikkje berre Senterungdomen som vil ha høgare diesel- og bensinavgifter. Også erfarne politikarar som Terje Riis-Johansen, fylkesordførar i Vestfold og Telemark og medlem av programkomiteen, tok i fjor sommar til orde for å auke avgiftene. Men han vart avvist av partileiar Vedum i Aftenposten i fjor sommar: «En økning i drivstoffavgifter kan ødelegge klimapolitikken», sa Vedum til Aftenposten.

Oljeentusiasme

I Senterpartiet er det òg stort spenn i synet på framtida til norsk petroleumsindustri. Nestleiar Ola Borten Moe held fast ved overtydinga si om at klimaomsyn «aldri skal styre åpning av nye oljefelt eller tempoet i oljeutvinningen».

Partileiar Vedum har ikkje vore like kategorisk som Moe, men også han er ein oljeentusiast og meiner norsk petroleum ikkje er eit klimaproblem, men ein del av løysinga: «Vi kan produsere olje og gass på verdens reneste måte. Vi kan skape verdens første utslippsfrie sokkel», skreiv Vedum i eit avisinnlegg i fjor – med tittelen «Takk til olje- og industriarbeiderne». Tidlegare olje- og energiminister Åslaug Haga har på si side sagt at partiet bør setje ein sluttdato for petroleumsutvinninga, og Terje Riis-Johansen har åtvara om «den økonomiske risikoen som ligger i å investere i fossil energiproduksjon som har begrenset levetid».

Falma kløver

Denne debatten går vidare enn einskildsakene. Dette handlar om kva slag parti Senterpartiet skal vere, og parlamentarisk nestleiar Kjersti Toppe er blant dei som fleire gonger har uttrykt uro for at den grøne profilen falmar. «Jeg får en del tilbakemeldinger på at kløveren ikke er grønn nok», sa Toppe til Klassekampen denne veka.

Det er grunn til å tru at miljø og klima blir sentrale tema fram mot Sp-landsmøtet i juni. Men dei som kritiserer klimapolitikken til partiet, har eitt stort problem: Det er vanskeleg å argumentere mot suksess, og Senterpartiet er for tida Noregs nest største parti på meiningsmålingane. Den nye profilen appellerer ikkje berre til gamle målgrupper, men òg til bompengetrøytte bilistar som før røysta på Frp, og LO-medlemer i offshoreindustrien som før røysta på Ap.

Dei som vil ha ein grønare kløver, får inntil vidare trøyste seg med utkastet til nytt prinsipp- og handlingsprogram for Senterpartiet. Der heiter det at «miljø- og klimaproblemene er vår tids største utfordring. Dette er en ramme rundt all politikk».