Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Åtaket på kristne i Sri Lanka har i det dette vert skrive, ført til 359 døde og langt fleire skadde. Det var åtte menn og éi kvinne mellom dei no døde sjølvmordsbombarane. Det alle hadde til felles, var levestandarden. Den var god. «Bombarane var godt utdanna og kom frå familiar med god økonomi. Nokre av dei var utdanna i utlandet», fortalde viseforsvarsminister Ruwan Wijewardene pressa onsdag denne veka. Åtaket var i tillegg eit klassisk terroråtak. Sjølvmordsbomber har på ingen måte vore uvanleg på Sri Lanka, men då har det vore som ein del av ein større militær operasjon, i hovudsak av dei no utrydda Tamiltigrane. Påskeåtaket hadde ikkje noko militært mål, berre å spreia frykt på vegner av militant islam. Thomas Hegghammer er terrorforskar ved Forsvarets forskingsinstitutt og ein av verdas mest siterte på sitt felt.

– Kvifor vert ikkje verkeleg fattige terroristar?

– Av di dei er opptekne av å få mat på bordet. Dette er ei generalisering, og det finst døme på at verkeleg fattige har vore med på terror, men i stort vert ikkje fattige terroristar. Skal ein tenkja politisk, må ein ha eit minimum av tid og frigjorde intellektuelle ressursar som berre ein viss levestandard kan gje. Denne terskelen er ikkje relativ, men absolutt. Når maten er på bordet og ein veit at han vil halda fram med å koma, då kan ein verta politisk aktiv.

– Men når ein fyrst har nådd eit visst økonomisk nivå og fått status, ser det ut som om det er dei litt lenger nede i den statusgruppa som gjennomfører terroren?

– Ja, då slår meirkostnadsmekanismen inn mellom dei som har kome over terskelen – der ein har tid til å tenkja politisk. Di høgre du stig innanfor mellomlaga og dei rike, di høgre vert meirkostnaden ved å driva terror. Vert du terrorist, risikerer du både død, fengsel og tap av framtidig stor inntekt. Er du i snitt rik innanfor det landet du høyrer til, vil du ikkje mista det du har.

– Så verkeleg rike vert stort sett ikkje terroristar?

– Nei, men det Alexander Lee (forskar ved Stanford, red. merk.) seier, er at percentilen (lagoppdeling i prosent, red. merk.) er ulik i ulike land. Dei fleste terroristar, i det minste dei som utfører terroren, kjem frå rett over terskelen for høg nok levestandard til å kunne tenkja politisk. Tak India, der er om lag halvparten er så fattige at dei berre tenkjer på å skaffa seg mat og ly. I India må du koma deg rett over 50 percentilen, då kan du verta terrorist. I Noreg, derimot, er kanskje percentilen 3. I praksis er vi så rike i Noreg at alle har tid til å tenkja på politikk. I fattige land er det altså middelklassa som driv med terror. I Noreg, derimot, har vi dei lægst presterande terroristane i Europa. Terroristane våre skårar lågt på alle sosioøkonomiske ratar. Mange har vore kriminelle og så bortetter.

– Men det gjeld vel ikkje leiarane av terrorgrupper og -celler, dei må då ha visse kognitive evner?

– For fattige land har vi ikkje gode nok data til å fininndela, vi kan berre slå fast at dei minst tilhøyrer middelklassen. Leiarane med bakgrunn frå Vesten kjem ofte frå litt betre kår. Dei har kanskje ikkje høge formelle kvalifikasjonar, som regel er dei underkvalifiserte, men dei har mykje energi og intellekt.

– Men det verkar som desse på Sri Lanka kom frå øvre middelklasse. Fleire hadde vel studert i utlandet?

– Det var vel snakk om to, men ja, Sri Lanka ser ut til å vera litt uvanleg. Men sidan tala for terroristar er så små, kan dei gje slike utslag. Det er ikkje heilt uvanleg å sjå at verkeleg ressurssterke personar tyr til terror, særleg i den fattige delen av verda.

– Til slutt: Har IS «æra» for dette?

– I det minste såg terroristane på seg sjølv som IS-folk. Bileta av dei vart i tillegg distribuerte gjennom IS-kanalar. Dei har altså som eit minimum vore i stand til senda bileta til IS. Vi veit enno ikkje om det har vore ein direkte operasjonell link til IS, men det vi kan slå fast, er at dette var ein uvanleg komplisert operasjon. Alle som har kompetanse på Sri Lanka, har sagt at dei islamistiske gruppene der ikkje har vore i stand til noko anna enn heilt enkle operasjonar. No er det gjennomført ein operasjon som har teke mange månader, og som må ha involvert minst 50 personar. Koordineringa, trongen til pengar, sprengstoff, husvære, mat, digital kompetanse og så bortetter har vore stor. Ikkje nok med at åtaka var heilt koordinerte, alle bombene gjekk òg av. Det kan tyda på hjelp frå verkeleg ekspertise. Om vi seier det er IS som står bak, er dette den mest omfattande og vellukka operasjonen deira nokon gong. Alt klaffa. Tida vil vise om dei fekk hjelp utanfrå.