Under det nyss sende Direkte line-programmet, da eg vart spurd om russisk-ukrainske forhold, sa eg at russarar og ukrainarar var eitt folk – éin einaste heilskap. Desse orda kom ikkje som resultat av kortsiktige omsyn eller dagens politiske kontekst.

Først av alt vil eg gjerne streke under at den muren som har vakse fram i seinare år mellom Russland og Ukraina, mellom delane av det som eigentleg er det same historiske og åndelege rommet, står for meg som vår største felles ulykke og tragedie. Dette er først og fremst følgjene av eigne feil som vi har gjort i ulike tidsperiodar. Men dei er òg resultatet av medvitne tiltak av dei kreftene som alltid har freista underminere einskapen vår.

For betre å kunne forstå notida og sjå inn i framtida må vi vende oss til historia. Russarar, ukrainarar og kviterussarar stammar alle frå det gamle Rus, som var det største riket i Europa. Slaviske og andre stammar frå heile det svære territoriet – frå Ladoga, Novgorod og Pskov til Kiev og Tsjernigov – var bundne saman av eitt språk, som vi no kallar gamalrussisk, av økonomiske band, av styret til fyrstane i Rurik-dynastiet, og – etter kristninga av Rus – av den ortodokse trua.

Trona i Kiev hadde ei dominerande stilling i gamle Rus. Dette hadde vore skikken sidan slutten på det niande hundreåret. Den russiske urkrønika, Nestorkrønika, har for ettertida bevart orda til Oleg Profeten om Kiev: «Lat Kiev vere mor til alle russiske byar.»

Seinare, til liks med andre europeiske land på den tida, opplevde gamle Rus eit forfall i det sentrale styret og oppsplitting. Samstundes oppfatta både adelen og vanlege folk Rus som felles territorium, som heimlandet sitt.

Viktigast er det at folk i den vestlege så vel som den austlege delen av russiske landområde snakka det same språket. Og trua deira var ortodoks.

Så skjedde det at Moskva vart senteret for gjenforeining og førte vidare tradisjonen til den tidlegare russiske staten.

Den langvarige krigen mellom den russiske staten og Det polsk-litauiske samveldet enda med våpenkvila i Andrusovo i 1667.

Den russiske staten innlemma byen Kiev og områda på venstre breidd av elva Dnepr, inkludert regionane Poltava, Tsjernigov og Zaporozje. Innbyggjarane vart gjenforeinte med størstedelen av det russiske ortodokse folket. Desse områda vart omtala som Malorossija (Vesle Russland). Namnet Ukraina vart meir brukt i tydinga til det gamle russiske ordet okraina (periferi), og ordet «ukrainar» viste opphavleg til grensevakter som forsvarte dei ytre grensene, ifølgje arkiverte dokument.

I andre halvdelen av det 18. hundreåret, etter krigane mot det osmanske riket, innlemma Russland Krim og områda i svartehavsregionen. Dei vart kjende som Novorossija og vart folkesette med folk frå alle dei russiske provinsane.

Innlemminga av dei vestlege russiske områda i den samla staten var ikkje berre resultatet av politiske og diplomatiske avgjerder. Det var grunna på sams tru, delte kulturelle tradisjonar og språklikskap.

Mange hundreår med fragmentering og tilvære innanfor ulike statar skapte naturleg nok språklege særtrekk regionalt og førte til at det oppstod dialektar. Folkemålet gjorde det litterære språket rikare. Ivan Kotljarevskij, Grigorij Skovoroda og Taras Sjevtsjenko spela ei stor rolle her. Verka deira er vår felles litterære og kulturelle arv. Bøkene til Nikolaj Gogol, ein russisk patriot fødd i Poltava, er skrivne på russisk, fulle av malorussiske uttrykksmåtar og motiv. Korleis kan denne arven splittast mellom Russland og Ukraina?

Eg skal ikkje idealisere noko. Vi kjenner til Valjev-sirkulæret av 1863 og Emskij Ukaz-dekretet av 1876, som avgrensa offentleggjering og import av religiøs og sosiopolitisk litteratur på ukrainsk språk. Men det er viktig å vere klar over den historiske konteksten. Desse avgjerdene vart tekne på bakgrunn av dramatiske hendingar i Polen og ønsket til leiarane for den polske nasjonale rørsla om å utnytte «det ukrainske spørsmålet» til eiga vinning.

I 1922, da Sovjetsamveldet vart oppretta, med den sovjetsosialistiske republikken Ukraina som ein av grunnleggjarane, enda ein hard debatt blant bolsjevikleiarane med at Lenins plan om ein sambandsstat som føderasjon av likestilte republikkar vart gjennomført.

I teksten til erklæringa om oppretting av unionen av sosialistiske sovjetrepublikkar, og seinare i SSSR-grunnlova av 1924, tok grunnlovsfedrane med at republikkane hadde rett til fritt å melde seg ut av unionen.

Ved å gjere dette plasserte grunnlovsfedrane den farlegaste tidsinnstilte bomba i grunnlaget for statsdanninga vår. Denne bomba vart utløyst i same augneblinken som tryggingsmekanismen som den leiande rolla til kommunistpartiet utgjorde, forsvann, ved at partiet kollapsa innanfrå. Ein «parade av suverenitetar» følgde.

Den 8. desember 1991 vart den såkalla Belovezj-avtalen om Samveldet av uavhengige statar underteikna. Den slo fast at «Sovjetsamveldet som internasjonalt rettssubjekt og geopolitisk realitet ikkje lenger eksisterte». Ukraina underskreiv eller ratifiserte forresten aldri charteret for Samveldet av uavhengige statar frå 1993.

I 1920- og 1930-åra fremja bolsjevikane aktivt «lokaliseringspolitikken», som tok form av ukrainisering i den ukrainske sovjetrepublikken.

Lokaliseringspolitikken spela utan tvil ei hovudrolle i utviklinga og konsolideringa av ukrainsk kultur, språk og identitet. Samstundes vart ukrainiseringa, under dekke av å kjempe mot den såkalla russiske stormaktssjåvinismen, ofte prakka på dei som ikkje såg på seg sjølve som ukrainarar.

Den sovjetiske nasjonale politikken sikra på statsnivået tiltak for tre separate slaviske folk: russarar, ukrainarar og kviterussarar. I staden for den store russiske nasjonen vart det fremja eit treeinig folk som omfatta velikorussarar, malorussarar og kviterussarar.

I 1939 vann Sovjet attende dei landområda som tidlegare var tekne av Polen. Ein stor part av desse vart ein del av det sovjetiske Ukraina. I 1940 innlemma den ukrainske sovjetrepublikken ein del av Bessarabia, som hadde vore okkupert av Romania sidan 1918, og Nord-Bukovina. I 1948 vart Zmeinyj-øya (Slangeøya) i Svartehavet ein del av Ukraina. I 1954 vart Krim-regionen gjeven til den ukrainske sovjetrepublikken, sterkt i strid med rettsvilkår som gjaldt på den tida.

Eg vil gjerne dvele litt ved lagnaden til karpatiske Rutenia, som vart ein del av Tsjekkoslovakia etter oppløysinga av Austerrike-Ungarn. Rusinar utgjorde ein stor del av den lokale folkesetnaden. Det vert knapt nemnt av nokon lenger, men etter at sovjetiske troppar frigjorde Transkarpatia, røysta kongressen for dei ortodokse innbyggjarane i regionen for at karpatisk Rutenia skulle gå inn i Den russiske sovjetiske føderative sosialistrepublikken, eller bli ein separat karpatisk republikk i Sovjetunionen. Men valet til folket vart oversett. Sommaren 1945 kunngjorde avisa Pravda at den historiske gjenforeininga av karpatisk Ukraina med det tidlegare moderlandet Ukraina var gjennomført.

Difor er det moderne Ukraina heilt og fullt eit produkt av sovjetæraen. Vi veit og hugsar godt at det vart forma – i avgjerande grad – på jorda til det historiske Russland. For å forsikre seg om det er det nok å sjå på grenselinene til områda som vart gjenforeinte med den russiske staten i det 17. hundreåret, og territoriet til den ukrainske sovjetrepublikken da han forlét Sovjetunionen.

Bolsjevikane handsama det russiske folket som eit utømmeleg råstoff for dei sosiale eksperimenta sine. Dei drøymde om ein verdsrevolusjon som skulle utrydde nasjonalstatane. Det er årsaka til at dei var så rause da dei drog opp grenser og skjenkte territorielle gåver. No er det ikkje lenger viktig å kjenne motiva til bolsjevikleiarane som kutta landet opp i bitar. Vi kan vere usamde om mindre detaljar, bakgrunn og logikk bak somme avgjerder. Eitt faktum er krystallklart: Russland vart sanneleg plyndra.

På innsida av Sovjetsamveldet vart grensene mellom republikkane sjølvsagt ikkje rekna som statsgrenser; dei var nominelle innanfor eitt land som, sjølv om det hadde alle kjenneteikna til ein føderasjon, var sterkt sentralisert.

Men i 1991 vart alle desse territoria, og – noko som er viktigare, folket – brått rivne vekk frå det historiske moderlandet sitt.

Kva kan ein seie til dette? Ting endrar seg: land og samfunn er ikkje unnatak. Naturleg nok kan ein del av folket, påverka av mange årsaker og historiske vilkår, kome til å oppfatte seg sjølv som eit separat land på ein gjeven augneblink i ein slik utviklingsprosess. Korleis bør vi handsame det? Det er berre eitt svar: med respekt!

De ønskjer å etablere dykkar eigen stat? Ver så god! Men kva er vilkåra? Eg vil minne om vurderinga til ein av dei mest framståande politiske aktørane i det nye Russland, den første borgarmeisteren i St. Petersburg, Anatolij Sobtsjak.

Som juridisk ekspert som meinte at kvar avgjerd må vere legitim, la han i 1992 fram følgjande oppfatning: Republikkane som var med på å grunnleggje unionen, og som sa opp unionsavtalen i 1992, må vende attende til grensene dei hadde før dei vart med i Sovjetunionen.

Med andre ord, når du går, så ta med deg det du hadde da du kom. Denne logikken er det vanskeleg å imøtegå.

Den russiske føderasjonen godtok den nye geopolitiske røyndomen. Han ikkje berre godtok, men gjorde mykje for at Ukraina skulle etablere seg sjølv som eit uavhengig land. Gjennom dei vanskelege 1990-åra og inn i det nye tusenåret har vi gjeve monaleg støtte til Ukraina.

Ukraina hadde eit stort potensial, med solid infrastruktur, gassforsyningssystem, avanserte skipsverft, flyfabrikkar og skular i verdsklasse for vitskap, design og ingeniørutdanning.

Da dei tok over denne arven og erklærte sjølvstende, lova ukrainske leiarar at den ukrainske økonomien skulle vere blant dei fremste, og at levestandarden ville bli blant dei beste i Europa.

I dag er det slik at dei høgteknologiske gigantane som Ukraina og heile unionen var stolte av, går under. Før koronapandemien braut ut, hadde Ukrainas bruttonasjonalprodukt per capita lege under 4000 amerikanske dollar.

Det er mindre enn i Albania. I dag er Ukraina Europas fattigaste land.

Er det det ukrainske folket si skuld? Så visst ikkje. Det var dei ukrainske styresmaktene som vanskjøtta og sløste vekk det mange generasjonar hadde fått til. Vi veit kor hardtarbeidande og evnerike det ukrainske folket er.

Da Sovjetsamveldet braut saman, var mange i Russland og Ukraina overtydde om at dei tette kulturelle, åndelege og økonomiske banda ville halde.

Men hendingane byrja ta ei anna retning – først gradvis, så stadig raskare.

Eigentleg sette dei styrande i Ukraina seg føre å prove sjølvstendet til landet gjennom å fornekte fortida.

Dei byrja mytologisere og skrive om historia, fjerne alt som batt oss saman, og vise til perioden da Ukraina var ein del av det russiske imperiet og Sovjetunionen som ein okkupasjon. Den felles tragedien som kollektiviseringa og hungersnauda i dei tidlege 1930-åra var, framstilte dei som folkemord på det ukrainske folket.

Radikale og nynazistar var opne og stadig frekkare om ambisjonane sine. Dei vart dulla med både av styresmaktene og av lokale oligarkar, som plyndra det ukrainske folket og sette dei stolne pengane sine i vestlege bankar, klare til å selje moderlandet for å berge kapitalen sin.

USA og EU-landa pressa Ukraina systematisk og vedvarande til å minske det økonomiske samarbeidet med Russland. Vi, som Ukrainas største handelspartnar og økonomiske samarbeidsland, gjorde framlegg om å diskutere dei veksande problema Ukraina, Russland og EU imellom, men alltid fekk vi høyre at Russland ikkje hadde noko med det å gjere.

Alle dei tinga som inntil da hadde sameint oss, vart angripne. Først og fremst det russiske språket. Lova om «reinsking av makt» kom og var ei utdanningslov som faktisk fjerna det russiske språket frå utdanninga.

Det verste er likevel at russarane i Ukraina blir tvinga til ikkje berre å fornekte røtene sine, forfedrane sine i generasjonar, men òg til å tru at Russland er fienden deira.

Den åndelege einskapen vår er òg blitt angripen. Dei sekulære styresmaktene, som ikkje har løynt dei politiske måla sine, har openlyst blanda seg i kyrkja sitt liv og verka splittande, lagt beslag på kyrkjer, banka opp prestar og munkar.

Anti-Russland-prosjektet har blitt avvist av millionar av ukrainarar. Folka på Krim og i Sevastopol gjorde sitt historiske val. Og folk i søraust freista på fredeleg vis å forsvare haldninga si. Likevel vart dei alle, born òg, kategoriserte som separatistar og terroristar.

Dei vart utsette for etnisk reinsking og militærmakt. Og innbyggjarane i Donetsk og Lugansk greip til våpen for å forsvare heimen, språket og sitt eige liv.

Hadde dei noko anna val etter opptøyane som feia over dei ukrainske byane, etter skrekken og tragedien 2. mai 2014 i Odessa, då ukrainske nynazistar brende folk levande og gjorde eit nytt Khatyn ut av det?

Tilhengjarar av Stepan Bandera på Krim, i Sevastopol, Donetsk og Lugansk var klare til å utføre den same massakren. Dei har enno ikkje skrinlagt slike planar. Dei ventar berre på å få sjansen. Men dei vil ikkje få ein slik sjanse.

Statskuppet og dei følgjande handlingane til styresmaktene i Kiev provoserte uunngåeleg fram konfrontasjonar og borgarkrig. FNs høgkommissær for menneskerettar meiner at det totale talet på drepne i Donbass-konflikten er på over 13.000.

Russland har gjort alt for å stogge broderdrap. Minsk-avtalen tok sikte på ei fredeleg løysing på konflikten i Donbass. Eg er overtydd om at dei framleis ikkje har noko alternativ.

Det ser ut til – og eg blir meir og meir viss på dette – at Kiev rett og slett ikkje treng Donbass. Kvifor? Fordi innbyggjarane i desse regionane aldri vil akseptere den ordninga dei har freista og freistar innføre ved hjelp av makt, blokade og trugsmål.

Og ordninga kan berre vare gjennom konstant dyrking av eit fiendebilete som gjeld både indre og ytre fiende. Og eg vil leggje til – under vern og kontroll av vestlege makter.

Det er dette som skjer i dag. Vi står overfor framveksten av eit fryktklima i det ukrainske samfunnet, aggressiv retorikk, fritt fram for nynazistar og militarisering av landet. Samstundes er vi vitne til ikkje berre fullstendig avhengnad, men direkte ekstern kontroll, inkludert utanlandske rådgjevarar som har overoppsyn med dei ukrainske styresmaktene, tryggingstenestene og dei væpna styrkane, militær «utvikling» av det ukrainske territoriet og utplassering av Nato-infrastruktur.

Dette er òg eit skalkeskjul for overtakinga av resten av den ukrainske økonomien og naturressursane til landet. Sal av jordbruksland er ikkje langt unna, og det seier seg sjølv kven som vil kjøpe det opp.

Dei vestlege arkitektane av det antirussiske prosjektet set opp det ukrainske politiske systemet på ein slik måte at presidentar, parlamentsmedlemmer og ministrar blir skifta ut, men innstillinga om separasjon frå og fiendskap med Russland vil halde fram.

Å skape fred var det sentrale slagordet i valkampen til den sitjande presidenten. Han kom til makta på dette grunnlaget. Lovnadene synte seg å vere løgner. Ingen ting er endra. I dag er den «rette» ukrainske patrioten han som hatar Russland.

Russland er ope for dialog med Ukraina og klar til å diskutere dei mest samansette problema. Men det er viktig for oss å vite at partnaren vår forsvarar sine eigne nasjonale interesser og ikkje tener nokon andre, og ikkje er ein reiskap i hendene til nokon andre for å slåst mot oss.

Vi respekterer det ukrainske språket og ukrainske tradisjonar. Vi respekterer ukrainarane sitt ønske om at landet deira skal vere fritt, trygt og framgangsrikt.

Eg er sikker på at verkeleg suverenitet for Ukraina berre er mogleg i partnarskap med Russland. Saman har vi alltid vore og vil alltid vere mange gonger sterkare og lukkast betre. For vi er eitt folk.

Og eg vil seie ein ting til: Russland har aldri vore og vil aldri bli «anti-ukrainsk». Kva Ukraina vil vere, det er det opp til ukrainarane å avgjere.

Vladimir Putin

Omsett frå engelsk av Lasse H. Takle.

Teksten er korta ned, men det er ikkje lagt inn merknader der tekst er teken ut.