JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Samfunn

Den store lyspærekonspirasjonen

Soga om Phoebus-kartellet set moderne industri i eit underleg lys.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Lyspæra frå 1901 i brannstasjon nr. 6 i  Livermore i California.

Lyspæra frå 1901 i brannstasjon nr. 6 i Livermore i California.

Lyspæra frå 1901 i brannstasjon nr. 6 i  Livermore i California.

Lyspæra frå 1901 i brannstasjon nr. 6 i Livermore i California.

1779
20200117
1779
20200117

Når folk frå same bransje møtest, endar samtalen oftast med ein konspirasjon mot ålmenta, eller med eit påfunn som skal heve prisane, hevda Adam Smith. Det var definitivt tilfellet da alle dei store lyspæreprodusentane i verda møttest i Genève i 1924 for å stifte Phoebus-kartellet. Til stades var mellom andre leiarar frå Philips, Osram, General Electric og Tungsram. Dei var uroa over at lyspærene var så gode at det svekte omsetnaden. På den tida hadde lyspærene ei typisk levetid på 2500 timar, og ingeniørane hadde streva for å gjere dei enda meir seigliva.

Medlemene i Phoebus-kartellet vart samde om å avgrense levetida for lyspærer til kring 1000 timar. Kartellet testa nye pærer fortløpande, og produsentane vart bøtelagde om dei laga pærer som varte lenger enn avtalt. Selskapa inngjekk òg avtalar om prisane på lyspærer for å auke profitten. Naturleg nok gjekk alt dette føre seg i løynd.

Phoebus-kartellet gjekk i oppløysing under andre verdskrigen. Men levetida til glødepærene har halde seg påfallande låg. Heilt fram til i dag har dei fleste slike pærer hatt ei langt kortare levetid enn dei 2500 timane som var vanleg tidleg i 1920-åra.

I dag har LED-lamper gjerne ei levetid på 25.000 timar, og det går ut over omsetnaden. Storselskapa Philips, Osram og General Electric har alle skilt ut lyspæreproduksjonen sin i eigne selskap og kan vere på veg ut av heile marknaden.

På ein brannstasjon i Livermore i California heng det eit kulturminne som kastar lys over sviket til industrikjempene: ei lyspære som har lyst nesten kontinuerleg sidan 1901. Pæra kan du sjå live på internett. Ho har så langt overlevd tre internettkamera som vart sette opp for å følgje ho.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Når folk frå same bransje møtest, endar samtalen oftast med ein konspirasjon mot ålmenta, eller med eit påfunn som skal heve prisane, hevda Adam Smith. Det var definitivt tilfellet da alle dei store lyspæreprodusentane i verda møttest i Genève i 1924 for å stifte Phoebus-kartellet. Til stades var mellom andre leiarar frå Philips, Osram, General Electric og Tungsram. Dei var uroa over at lyspærene var så gode at det svekte omsetnaden. På den tida hadde lyspærene ei typisk levetid på 2500 timar, og ingeniørane hadde streva for å gjere dei enda meir seigliva.

Medlemene i Phoebus-kartellet vart samde om å avgrense levetida for lyspærer til kring 1000 timar. Kartellet testa nye pærer fortløpande, og produsentane vart bøtelagde om dei laga pærer som varte lenger enn avtalt. Selskapa inngjekk òg avtalar om prisane på lyspærer for å auke profitten. Naturleg nok gjekk alt dette føre seg i løynd.

Phoebus-kartellet gjekk i oppløysing under andre verdskrigen. Men levetida til glødepærene har halde seg påfallande låg. Heilt fram til i dag har dei fleste slike pærer hatt ei langt kortare levetid enn dei 2500 timane som var vanleg tidleg i 1920-åra.

I dag har LED-lamper gjerne ei levetid på 25.000 timar, og det går ut over omsetnaden. Storselskapa Philips, Osram og General Electric har alle skilt ut lyspæreproduksjonen sin i eigne selskap og kan vere på veg ut av heile marknaden.

På ein brannstasjon i Livermore i California heng det eit kulturminne som kastar lys over sviket til industrikjempene: ei lyspære som har lyst nesten kontinuerleg sidan 1901. Pæra kan du sjå live på internett. Ho har så langt overlevd tre internettkamera som vart sette opp for å følgje ho.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Brukarstyrt personleg assistanse (BPA) er eit viktig likestillingsverkemiddel.

Brukarstyrt personleg assistanse (BPA) er eit viktig likestillingsverkemiddel.

Foto: Gorm Kallestad / NTB

Ordskifte

Grunn til uro

Ikkje berre er leiande norske politikarar og dei største partia lite opptekne av rettane til menneske med nedsett funksjonsevne; også statlege forvaltningsorgan, til dømes Pasientskadenemnda, praktiserer lovverket på diskriminerande vis.

Carl Aasland Jerstad
Brukarstyrt personleg assistanse (BPA) er eit viktig likestillingsverkemiddel.

Brukarstyrt personleg assistanse (BPA) er eit viktig likestillingsverkemiddel.

Foto: Gorm Kallestad / NTB

Ordskifte

Grunn til uro

Ikkje berre er leiande norske politikarar og dei største partia lite opptekne av rettane til menneske med nedsett funksjonsevne; også statlege forvaltningsorgan, til dømes Pasientskadenemnda, praktiserer lovverket på diskriminerande vis.

Carl Aasland Jerstad
Gaute Heivoll har vunne Brageprisen, blant andre prisar, sidan han debuterte i 2002.

Gaute Heivoll har vunne Brageprisen, blant andre prisar, sidan han debuterte i 2002.

Foto: Monika Holand Bøe

BokMeldingar

Eit solid stykke arbeid

Gaute Heivoll skriv storslått om dei små tinga og smålåtent om dei store.

Ingvild Bræin
Gaute Heivoll har vunne Brageprisen, blant andre prisar, sidan han debuterte i 2002.

Gaute Heivoll har vunne Brageprisen, blant andre prisar, sidan han debuterte i 2002.

Foto: Monika Holand Bøe

BokMeldingar

Eit solid stykke arbeid

Gaute Heivoll skriv storslått om dei små tinga og smålåtent om dei store.

Ingvild Bræin

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis