Ukraina

Cathrin Kahlweit

redaksjonen@dagogtid.no

Wien: Når sosiologiprofessoren Mykhajlo Vynnytsikyj forlet kontoret sitt ved Kyiv-Mohyla-akademiet og går ut på gata, står han midt i den romantiske, noko forfalne bydelen Podil. Her glir Dnipro brei og roleg forbi hamneanlegg og badestrender, privilegert ungdom kjem hit for å gå på fest, og eigedomsbaronane har for lengst grabba til seg godbitane med tanke på ei kommande gentrifisering av det populære området. Men no har lysta til å byggje nytt tapt seg, ikkje berre i sjølve sentrum av byen.

Det blir stadig festa på klubbane i Podil, men ofte med levande lys og utan elektronisk musikk, for straumbrota kjem for hyppig. Livsgleda er den same som før. Ja, det er krig, seier Vynnytsikyj muntert på telefonen, men no skal han ut og ete med ein kollega, og på plassen framfor høgskolen hans står folk i kø til tre kebabutsal og ein kaffibar. Eit glimt av normalitet midt i galskapen?

For å kunne leve med terror og angst, valdtekter og bortføringar, bomber og falne, forklarer sosiologen, har det ukrainske samfunnet utvikla sjølvsensur som meistringsstrategi: Ein snakkar helst om dei gode nyheitene, dei dårlege blir ignorerte. Ofte høyrer ein at folk seier: «Det finn vi ut av etter krigen.»

Produksjon utgjer berre 30 prosent av den ukrainske økonomien, mens service, små og mellomstore bedrifter, jordbruk og teknikk utgjer 70 prosent; mange verksemder har flytta til den vestlege delen av landet, IT-bransjen har til og med opplevd moderat vekst – så det finst faktisk også nokre få gode nyheiter, seier Vynnytsikyj. Han treng nok litt oppmuntring sjølv òg.

Fattigdomen aukar

Men i røynda er den ukrainske økonomien i ein katastrofal tilstand. Det veit sjølvsagt også sosiologen, som forskar på korleis økonomiske strukturar verkar inn på det ukrainske samfunnet. Alle veit det. I kvardagslivet kan ein sjå, lukte, høyre og merke det: lyden av sirenene når russiske dronar på nytt nærmar seg byen, dei sundbomba husa, det svake internettet. Varmeforsyning og straum fell stadig ut, generatorane durar overalt. Flyktningar kjem aust- og sørfrå og veit ikkje når eller om dei nokon gong kan reise heim att. Talet på fattige aukar, særleg på landsbygda. Sparekontoane er tomme, suppekjøkkena fulle. Det er lenge sidan han har stått fast i trafikken, seier Vynnytsikyj. Det tyder på at byen, til forskjell frå det borgarmeisteren Vitalij Klitsjko har hevda, ikkje er full av folk som har vendt tilbake.

Også media er fulle av artiklar om den økonomiske nedgangen som har følgt etter den russiske invasjonen, og den målretta øydelegginga av livsgrunnlaget. For eksempel skriv Kyiv Independent at Rinat Akhmetov, ein av dei rikaste i Ukraina, har tapt halve formuen på grunn av krigen. Oligarken var ein av dei største arbeidsgivarane i aust, og utviklinga i konsernet hans er talande for tilstanden i landet. Eit tital av fabrikkane hans, stål- og koksverk, bankbygningar, kraftverk – ikkje berre i Donbas, der kampane står – er anten øydelagde eller overtatt av russarane i dei okkuperte områda.

Anlegg for jernmalmproduksjon er blitt nedlagde på grunn av leveringsproblem og straummangel. 70 prosent av det arealet som Akhmetovs jordbruksselskap har drive, er okkupert eller minelagt av russarane. Energiselskapet DTEK, som også er eigd av Akhmetov, og som produserer ein knapp tredel av straumen som trengst i Ukraina, melder at 40 prosent av energiinfrastrukturen er øydelagd. «Ikkje noko system i verda har stått overfor noko slikt før», skriv ein av leiarane, Serhij Kovalenko, på Facebook.

18 millionar fordrivne

Ukrainsk fjernsyn viser ikkje berre jubelbilete av ukrainske soldatar som erobrar tilbake små landsbyar eller større landområde, noko det uansett har blitt mindre av den siste tida. Det viser også fullstendig raserte byar, nedbrende landsbyar, utbomba jordbruksområde, minelagde skogar. Kreml bruker mykje energi på å gjere Ukraina ubueleg. I eit intervju med N-TV nemner militærøkonomen Marcus Keupp ved ETH Zürich eit utruleg tal: Han meiner at gjenoppbygginga av landet slik det ser ut no, vil koste 800 milliardar dollar. Og for kvar dag blir det meir.

Ser ein på dei nakne tala frå den ukrainske nasjonalbanken og finansdepartementet, i tillegg til statistikk frå Verdsbanken, Det internasjonale pengefondet og Organisasjonen for tryggleik og samarbeid i Europa, finn ein dei same skakande opplysningane igjen og igjen: Det siste året, altså sidan den russiske hæren overfall, har bruttonasjonalinntekta falle med 35 prosent.

Mot slutten av året har nedgangen truleg gått endå fortare på grunn av angrepa på infrastrukturen som tok til i oktober. Avhengig av kva kjelder ein oppsøkjer, ligg arbeidsløysa på 30–40 prosent og inflasjonen på om lag 20 prosent. Nærare 18 millionar menneske, nesten halvparten av befolkninga, er eller har vore anten internt fordrivne eller har i det minste for ein periode flykta til utlandet for å komme vekk frå krigen.

Landet er kronisk pengelens og lever av dei økonomiske og militære bidraga frå Vesten. Omkring 100 milliardar dollar har USA, EU og andre givarland pumpa inn i Ukraina sidan krigen byrja, først som økonomisk hjelp for å styrkje det ukrainske statsbudsjettet og finansiere våpenkjøp. Allereie i oktober, før situasjonen forverra seg i og med dei massive angrepa på sivile mål, og totalrekninga dermed endra seg fundamentalt, var det ifølgje ein reportasje i Washington Post snakk om 55 milliardar dollar berre for å dekkje heilt grunnleggjande behov.

Hjelpetrong

Det er veksande frykt for at Ukraina, dersom krigen held fram i lang tid, snart vil vere fullstendig avhengig av vestleg støtte. Staten er i ferd med å gå konkurs. Men i og med dei enorme summane som går med, fell viljen til å stille pengane til disposisjon utan vilkår. I det siste har derfor dollarmilliardane blitt overførte som lån med svært lang tilbakebetalingstid. Rentene blir delvis betalte av givarlanda. Pengane blir også oftare utbetalte under bestemte føresetnader. For eksempel stilte EU i januar 18 milliardar euro til disposisjon, men til gjengjeld må det gjennomførast fleire rettsstatlege reformer i Ukraina.

Den tidlegare finansministeren Pavlo Sjeremeta, som no arbeider ved den tryggingspolitiske tenketanken Globsec i Bratislava, meiner at dette er slik det skal vere. Som kandidat til EU-medlemskap må Ukraina «utvikle seg vidare og vise seg verdig». At landet er i krig med ein brutal angripar, tyder ikkje at det ikkje samtidig bør arbeide for innanrikspolitiske reformer for å motarbeide korrupsjon og fåmannsvelde.

Også Sjeremeta ser at landsmennene hans «er overoptimistiske, for det hjelper dei å overleve». Samtidig er det klart for alle at dramatikken, avhengigheita og uvissa aukar jo lenger krigen varer. Strategien til regjeringa i Kyiv er, og det med rette, meiner ekspolitikaren: «Vi må vinne krigen så fort som råd er, og vi treng dei vestlege våpensystema som vil gjere dette mogleg.» For berre ein rask siger gjer at ein kan tenkje på gjenoppbygginga av økonomien. «Men vi må vere realistiske og erkjenne at tvilen veks i Vesten, og at moglegheitene til å hjelpe ikkje er uavgrensa.»

Eigne krefter

Derfor må også Ukraina sjølv finne dei uutnytta ressursane sine, endre bruken av den økonomiske hjelpa der det let seg gjere, eventuelt auke skattane og ikkje berre satse på ein vestleg marshallplan etter krigen. Også dette høyrest kanskje overoptimistisk ut, seier økonomen Sjeremeta, men «eit Ukraina som er under konstant russisk bombardement, kan framleis mobilisere eigne krefter og reservar».

Cathrin Kahlweit

Einerett: Süddeutsche Zeitung / Dag og Tid

Omsett av Ingvald Aarstein