Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Donald Trump sluttar aldri å forundra, det gjer heller ikkje dei amerikanske veljarane. Den tradisjonelle modellen seier at folk i USA røystar etter etnisitet. Det vert færre med europeisk bakgrunn, menn som røystar republikansk, og stadig fleire med søramerikansk bakgrunn, dei røystar demokratisk. I tillegg kjem det at dei svarte alltid røystar demokratisk, og det gjer eit stort fleirtal av kvinnene òg. Dimed skal slike som Trump ha stadig mindre sjanse til å verta valde.

Kva syner valdagsmålinga? Trump gjekk attende med 5 prosent mellom kvite menn, 2 prosent fram mellom kvite kvinner, 4 prosent fram mellom svarte menn og kvinner, og 3 prosent fram mellom dei med bakgrunn frå Sør-Amerika. Hjå andre etniske grupper gjekk han fram med 5 prosent.

I alle høve vert dette valet delvis avgjort av rettssystemet. Advokatane er i full gang på båe sider. Professor Gunnar Grenstad ved Universitetet i Bergen har forska på val, USA og høgsterettsåtferd.

– Vi kan byrja der Trump avslutta talen sin natt til onsdag. Han sa han skulle taka valet rett til den amerikanske høgsteretten. Kva skjer der?

– Det vil taka lang tid før valet kjem dit, om i det heile. Trugsmåla frå Trump er det liten grunn til å taka på alvor før røystene er talde og valresultatet klart. Trump er ein person som lever for og av å kjempa. Han vil gje inntrykk av at han skal vinna kosta kva det kosta vil. Han er ein normbrytande president. Men det er ein veldig lang veg å gå før valresultatet kjem dit.

– Men høgsteretten har alt sagt at Pennsylvania har lov til å telja postrøyster som er post­stempla på valdagen, etter valdagen. Er det ikkje då alt avgjort?

– Det Trump berre må leva med, er at høgsteretten er svært varsam med å gripa inn i korleis delstatane held val. Det er ikkje føderalstaten som held val i USA. Så lenge det ikkje er openberre brot på lover og sedvanar, vil dei prøva å halda seg unna så lenge dei berre kan. Dei vil truleg ikkje vera med på endra sjølve valsystemet.

– Kan det ikkje paradoksalt nok vera ei ulempe for Trump at dei konservative har så stort fleirtal i høgsteretten. Slike plar ikkje vera så villige til å skapa nye «lover» og store endringar?

– Det vil eg ikkje seia. Det kjem an på korleis advokatane vinklar påstandane og sakene. Om det nærast vert eit politisk spørsmål, slik det vart i Florida mellom Bush og Gore, vil eg seia at Trump har ein fordel, då under føresetnad av at valet i det heile teke kjem framfor høgsteretten. Eit interessant spørsmål om det kjem så langt, er kven domarane vil taka mest omsyn til. Dersom delstatsforsamlingane har sagt éin ting og høgsterettane i delstatane har sagt noko anna, må høgsteretten velja kven dei vil høyra på. Republikanarane vil prøva å bremsa stemmeteljinga og stilla spørsmål om kor lenge teljinga skal halda fram. Det lukkast Bush med i Florida. Så kjem valet til høgsteretten, er det til fordel for Trump.

– Noko anna, kvifor bomma meiningsmålarar så mykje igjen?

– Vel, det vi snakkar om, er utrekningar om kor sannsynleg eit resultat er. Og dei som laga modellane, har understreka at utfallet var usikkert. Vi er framleis i den fasen (onsdag føremiddag, red. merk.) at det kan gå båe vegar. Alle dei seriøse aktørane har sagt at dette kjem til å taka tid, og at såkalla «fråverande veljarar», altså veljarar som ikkje møter opp i vallokala, men røystar på anna vis, var svært mange i dette valet.

– Men dei store modellane sa då verkeleg at det var svært liten sjanse for at Trump skulle vinna?

– Modellane er korrigerte frå førre val, samstundes som vi visste at dess nærare valdagen vi kom, dess færre usikre veljarar vart det. Ingen modell sa at det var 100 prosent sikkert at Biden vann. Sånn er det berre med dei store modellane.

– No veit vi ikkje i skrivande stund at Trump vinn, men om han gjer det, er det andre gong på rad at ein liten sjanse for Trump, likevel endar med at han vinn. Det er vel ikkje godt nok?

– Men det er innanfor det modellane sa og seier. Vi kan ikkje seia at det ikkje er mogleg for Trump å vinna to gonger på rad. Ei ulempe ved modellane er at dei er bygde på meiningsmålingar. Det dei ikkje tek omsyn til, er at ein sitjande president har ein mykje sterkare posisjon enn motkandidaten. Trump har mange fundamentale fordelar som meiningsmålingar kanskje ikkje fangar opp. Men tanken bak modellane er at dei vert sikrare og sikrare di fleire meiningsmålingar dei byggjer på, og di nærare valdagen vi kjem. Men igjen: Biden kan vinna.