Noreg er eit oljeland, og vi er vande til å tru at det er skatteinntektene frå olje- og gassutvinning som sikrar velferda vår og held norsk økonomi oppe. «Det er lønnsomheten i oljebransjen som gjør norsk økonomi spesiell, og som gjør det mulig opprettholde vårt ekstraordinære velferdsnivå», sa til dømes Karl Eirik Schjøtt-Pedersen i NHO-foreininga Norsk olje og gass til Klassekampen i fjor.

Inntil nyleg har denne soga i grove trekk vore sann. Men minkande oljeproduksjon på norsk sokkel og særleg fallet i oljeprisen sidan hausten 2014 har endra biletet dramatisk.

Rett ned

I toppåret 2008 utgjorde skattar og avgifter på petroleumsutvinning på norsk sokkel heile 253 milliardar kroner, nesten ein fjerdedel av dei samla skatteinntektene. Men dei siste åra har skatteinngangen frå olje- og gassutvinninga på norsk sokkel falle forbløffande bratt.

I 2016 var dei samla skattane og avgiftene på petroleumsverksemd i Noreg 47 milliardar kroner, syner tal som Dag og Tid fekk frå Finansdepartementet denne veka. Det utgjer berre fire prosent av dei totale norske skatteinntektene, og er berre litt meir enn det staten kravde inn gjennom bil- og bensinavgifter i fjor. Den eigentlege petroleumsskatten utgjorde berre 40,5 milliardar i fjor, under ein sjettedel av det han var i 2008, medan 6,5 milliardar kroner i fjor kom frå andre typar avgifter på petroleumsverksemda. Oljeavvenninga til den norske staten har kome langt raskare enn dei fleste hadde sett for seg.

I tillegg til skattane får staten òg petroleumsinntekter gjennom utbyte frå Statoil og frå det som blir kalla Statens direkte økonomiske engasjement (SDØE), som er statens eigne eigardelar i felt på norsk sokkel. I fjor fekk staten inn 56 milliardar kroner i inntekter frå SDØE og 11 milliardar i utbyte frå Statoil. Men også desse inntektene har falle bratt dei siste åra.

Berre frå 2015 til 2016 fall den samla kontantstraumen til staten frå petroleumsverksemda med over 40 prosent, syner tal frå Olje- og energidepartementet. Det er òg verdt å hugse at Statoil dei siste par åra har finansiert ein stor del av utbytebetalinga til staten og andre aksjeeigarar ved å ta opp lån, og det er openbert ikkje berekraftig.

Nye tider

Det er ikkje sikkert at denne endringa er varig. Ingen veit om oljeprisen vil stige, falle eller halde seg kring dagens nivå på 50 dollar fatet dei neste åra. Men utviklinga dei siste åra kan uansett gje grunn til å revurdere skattesystemet for petroleumsverksemda. Premissen for at den norske staten har teke så mykje av risikoen ved leiteboring og andre investeringar på sokkelen, har vore at utvinninga av olje og gass i neste omgang skal gje store skatteinntekter til glede for heile samfunnet.

Men kva om innteninga til oljebransjen ikkje lenger er ekstraordinær, om olje og gassutvinninga på norsk sokkel ikkje lenger er lønsam nok til å finansiere «vårt ekstraordinære velferdsnivå», og om forholdet mellom risiko og sannsynleg framtidig avkastning er varig endra til det verre? Da gjev det ikkje like god meining å stimulere så sterkt til oljeleiting og andre investeringar på sokkelen gjennom skattesystemet, og tilmed betale oljeselskap kontant frå statskassa for å leitebore.

Berre i 2015 betalte staten ut 13 milliardar kroner i leiterefusjon til 39 selskap som ikkje hadde inntekter på norsk sokkel. Mange av desse er småselskap som ikkje har gjort drivverdige funn, og som aldri kjem til å få noko overskot å skatte av i framtida heller.

Det finst ikkje noko enkelt svar på spørsmålet: «Kva skal vi leve av etter oljen?». Men svaret kan neppe vere å leite etter olje.