Biskop Tutu er død, og dermed blir minnet om han levande. Søndag overførte NRK ei fin takkegudsteneste der den særprega biskopen blei æra og mint. Det var ei verdig markering. Tutu hadde då også sterke band til Noreg.

Det innlegget som gjorde sterkast inntrykk, var talen til statsminister Støre. Det var heilt fritt for det sjølvgratulerande «sjå kor flinke vi var til å hjelpa denne mannen». I staden teikna Støre eit bilete av ein mann som stod for noko anna enn oss, noko utfordrande og viktig. Ikkje berre var gudstenestelivet gledesfylt og lattermildt på ein måte som er fjernt frå den norske måten. Framfor alt såg han hos Tutu ein kombinasjon av respekt for motparten og ein sterk vilje til konfrontasjon, der sanninga er det skiljande kriteriet.

Etisk perspektiv

Dette gjer politikk til noko meir enn småkranglar om budsjettet. Det svarer til eit tema Støre også var inne på i nyttårstalen: kor avgjerande det er å ta andre på fullt alvor, setja seg ned og lytta, og leva seg inn i korleis dei opplever verda. Det er eit grunnleggjande etisk perspektiv på politikk, og det er både viktig og på eit vis overraskande frå ein politikar som kvar dag må handtera straumprisar og nedstengingar frå time til time.

Delar av det politiske kommentariatet ville nok sikkert ha kasta dette i ansiktet på Støre, sidan dei stadig jaktar på han og triumferer over fallet i oppslutning. Men det blir han truleg spart for, sidan kommentariatet sjeldan hentar ammunisjonen frå takkegudstenester. Eg har ikkje noko ynske om å bruka dei etiske vurderingane hans i billeg polemikk. Men med respekt for at statsministeren stilte seg sjølv overfor dei utfordringane eksemplet til Tutu reiser, vil eg ta opp ei sak som er ein verkebyll i samfunnet vårt.

Ingen rettar

Det gjeld dei ureturnerbare asylsøkjarane. Dette er menneske som har søkt asyl og fått avslag, men som likevel ikkje kan reisa tilbake til opphavslandet, fordi det er for farleg. Eg skal ikkje gå inn på den krunglete logikken i dette, at det faktisk er for farleg å returnera, men at ein likevel ikkje får asyl. I denne omgang tek eg det for gitt: Det finst ei gruppe menneske i Noreg som ikkje får asyl, men som heller ikkje kan reisa tilbake.

Denne gruppa har ingen rettar. Dei får ikkje opphald, dei får heller ikkje personnummer. Dei har ikkje rett til helsehjelp utover det heilt minimale, og ikkje minst: Dei får ikkje lov til å ha lønt arbeid, for dei har ikkje papir. Entreprenøren og presten Arne Viste har gjeve arbeid til menneske i denne gruppa, og for det vart han dømd til eitt års fengsel på vilkår. Han har no starta eit nytt vikarbyrå for gruppa, fordi han vil at denne saka skal haldast varm. Han tener ikkje på det, risikerer fengsel for å gjera det, men gjer det av overtyding.

Dobbel plikt

Om vi vender tilbake til biskop Tutu, så ligg det hos han ei dobbelt forplikting. Ein skal høyra på den andre og ta perspektivet hans på alvor. Og ein skal vera trufast mot sanninga i dei sakene ein møter, også der det kostar.

Dersom ureturnerbare asylsøkjarar er våre «andre», så gjer vi noko langt meir dramatisk enn å la vera å høyra på dei. Vi, den norske staten, utslettar dei som personar ved ta frå dei alle papir, alle rettar til å delta, alt som gjer dei til samfunnsborgarar. Dei finst ikkje i den norske staten anna enn som fingeravtrykk og påstandar om brot på reglane. Dette må vera så langt frå å ta andre på alvor som det er mogeleg å koma.

Og før innvendingane kjem: Det eg kritiserer her, er ikkje at ein gir avslag på asylsøknader. Det må ein gjera i nokre høve, også for å verna asylretten. Det eg kritiserer, er at ein tek både stemme, identitet, papir og livsmeining frå dei som er fanga her, fordi dei ikkje skal vera her, men likevel ikkje kan dra.

Forkastelege grunnar

Grunnen til at dei ikkje verken kan bli eller dra, er at lovmakarane har laga ordningar som fører til det. Men ordningar som tek identiteten og statusen som menneske frå folk, er forkastelege. Det ein gjer her, nærmar seg eit apartheidsystem, der ei lita gruppe fell utanfor lov og rett. Det minner om den typen folkerett som USA praktiserer når dei opprettar ein fangeleir på Cuba og påstår at internasjonal lov ikkje gjeld der.

Etter kvart har vi fått høyra historiene til nokre av dei papirlause – folk som framfor alt vil arbeida, bruka kropp og hender til å tena eigne pengar og betala for seg. Dei som held liv i dei og sørgjer for at dei ikkje går heilt til grunne, er gode naboar og medmenneske – som Arne Viste og biskop Gunnar Stålsett, som begge er truga med fengsel fordi dei hjelper dei.

I biskop Tutus ånd oppfordrar eg Støre, som har forstått så mykje av bodskapen og handlingsmønsteret til den afrikanske biskopen, at han gjer slutt på desse uverdige ordningane.

Jan Inge Sørbø er professor ved Høgskulen i Volda og fast skribent i Dag og Tid.