Den pessimistiske pioneren på dette feltet var den britiske presten og økonomen Thomas Malthus. I Om befolkningslova (An Essay on the Principle of Population) (1798) hevda han at folketalet ville auke raskare enn ressursgrunnlaget og matproduksjonen, og at dei fleste menneske difor ville vere dømde til å leve i svolt og naud. Teorien til Malthus fekk hard kritikk frå både konservative og sosialistar, og historia viste at han tok feil: Både matproduksjon og folketal skaut i vêret utover 1800-talet, og store delar av befolkninga fekk etter kvart betre liv.

Seinare på 1800-talet fekk nymalthusianismen oppslutnad i nokre krinsar, skriv statsvitar og forfattar Bredo Berntsen i artikkelen «Befolkningspolitikken og vekstens grenser» frå 2011. Nymalthusianarane tok til orde for mindre barnekull for at færre skulle leve i fattigdom. Også dette var kontroversielt. I Noreg vart redaktør Christian Holtermann Knudsen i Social-Demokraten dømd til fengsel i 1886 for å ha trykt ein artikkel som agiterte for bruk av prevensjon.

Det var neppe slike artiklar som var årsaka, men parallelt med velstandsauken på tidleg 1900-tal fall fødselsraten i Noreg markert. I mellomkrigstida byrja tanken om barneavgrensing å få ein viss aksept i vestlege land, skriv Berntsen, trass i sterk motstand frå både katolske og protestantiske kyrkjer.

Frykt for svolt

På 1960-talet auka uroa over den raske veksten i folketalet, særleg i den tredje verda. FN byrja å bidra med familieplanlegging og prevensjon i fattige land, trass i motstand frå både den katolske kyrkja og den kommunistiske verda. I 1968 kom den amerikanske biologen Paul Ehrlich med boka Befolkningsbomben. Ehrlich hevda at enorme svoltkatastrofar var rett rundt hjørnet, og tilrådde mellom anna tvangssterilisering i overbefolka land. Den grøne revolusjonen gjorde dei verste spådomane hans til skamme: Jorda viste seg å kunne fø på langt fleire enn Ehrlich trudde.

Men også samanhengen mellom folketal og påverknaden på miljøet kom for alvor på dagsordenen kring 1970. Det vart òg reist kritikk mot ressursbruken og folketalsutviklinga i rike land som Noreg, skriv Berntsen. I boka Norge og overbefolkningen skreiv biologane Ann og Magnar Norderhaug at fire millionar nordmenn forbrukte like mykje råvarer som 120 millionar indarar. Historikar og demograf Ståle Dyrvik tok i Syn og Segn til orde for ein gradvis nedgang i barnetala, og håpa vi kunne «stabilisera nordmannstalet på 4,6 millionar».

Vanskeleg tema

Med dagens klimatrugsmål kunne ein tenkt seg at diskusjonen om folketalet i rike land vakna til live att, men i dag er dette ein vanskeleg debatt å reise. Da Klassekampen laga ein artikkelserie om temaet i 2015, avviste dei fleste intervjua politikarane problemstillinga. Unnataket var Rasmus Hansson i Dei Grøne, som sa at «det er veldig fint at befolkningsveksten i Norge avtar». Konsensus frå SV til Frp er at Noreg treng fleire barn for å trygge velferda i framtida.

– Noreg skal jo vere eit land med fri og open debatt, men samanhengen mellom folketalet og miljøtrugsmåla er eit stort tabu, seier Bredo Berntsen til Dag og Tid.

– Både høgresida og venstresida i politikken har den same trua på vekst og framsteg. Men på eitt eller anna tidspunkt må vi erkjenne at kloden vår er avgrensa. Ideen om evig vekst held ikkje.