Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Onsdag heldt Danmark folketingsval, eit val som endra heile det politiske Danmark og gav borgarleg side ein historisk attendegang. Hans Mortensen er tidlegare politisk redaktør i Extra Bladet, no politisk journalist i Weekendavisen, og har skrive ei rekkje bøker om danske politikarar.

– Den største skrellen var vel at det presumptivt borgarlege og innvandringskritiske Dansk Folkeparti (DF) vart meir enn halvert?

– Dei hamna i ein dobbel skvis. Dei fekk konkurranse frå to ytterleggåande parti til høgre, som ville trekkja Danmark ut av alle internasjonale konvensjonar. Om lag 5 prosent av veljarane er der, og desse tapte dei. Men eit vel så stort tap fekk dei til Socialdemokratiet (S), som no forfekta klassiske sosialdemokratiske synspunkt og ein streng innvandringspolitikk. I tillegg gjorde Venstre òg eit godt val og tok ein del heilt i sør. Alle har ete av DF. Dei har lukkast nesten 100 prosent med sin strenge innvandringspolitikk, og no er dei fleste andre samde med dei. Men då tenkjer vel mange at dei ikkje lenger har bruk for DF.

– Men det einaste liberalistiske partiet i Danmark, Liberal Alliance (LA), fekk svi endå meir. Dei er nesten utrydda?

– LA har vore det nye opprørarpartiet som skulle fortelja makta sanninga. Men så enda dei i staden med å gå inn i regjeringa då dei ikkje fekk gjennom det største kravet, å senka toppskatten med 5 prosent. Dei gjekk frå å vera opprørar til å verta eit særs bleikt maktparti. Dessutan sa dei sjølv ved førre val at dei skulle målast på om dei fekk ned toppskatten, som dei ikkje greidde. Dei fekk ned nokre bilavgifter. Var det den store liberale revolusjonen? Litt billigare bilar? Dessutan elskar danskane velferdssamfunnet. Det er dei store gamle maktpartia som bygde opp velferdsstaten til verdas største, som har vunne stort.

– Men S og Mette Frederiksen vann ikkje så stort? Eit resultat som er omtrent likt med førre val?

– Dei er litt bitre no i S. For det er ingen tvil om at S vann valet for venstresida, dei drog forunderleg mange over midten og svekte med det høgresida i ei nesten historisk grad. Men kva gjorde dei andre partia, som dei eventuelt skal samarbeide med? Dei åt av S i staden for å eta av høgresida. «Vi har kjempa, og dei andre har berre ete», er haldninga i Mette Frederiksens flokk. Men jau, dette er ein suksess for Frederiksen og klassisk sosialdemokratisk politikk. Ho har gått fram i alle dei gamle arbeidarbyane, men tapte litt i København, der arbeidarstroka er vortne tekne over av høgt utdanna personar i trygge stillingar.

– Venstre og statsminister Lars Løkke Rasmussen gjorde då likevel eit særs godt val?

– For hans eige parti vart det ein suksess, men prisen var at hans eigen koalisjon braut saman. Han gjekk ut tidleg i valkampen og sa han ville samarbeida over midten med S. Det var neppe bra for hans eigen koalisjon. Dette minner om valet i 2011, då V gjorde det godt og tapte makta. I 2015 gjorde dei det derimot dårleg, men erobra makta. Om V vil ha makt, må dei nok ofra veljarar til andre borgarlege parti.

– Men det klassiske maktpartiet Radikale Venstre (R) er attende som ein fugl føniks?

– Nei, dei vert visst aldri borte, sjølv om dei lenge har vore noko under. R er igjen partiet ein må spørja. Sist dei gjorde det nokolunde bra, i 2011, møtte dei opp med ein blå økonomisk politikk og lovde å halda S i øyra. Denne gongen har dei møtt med ei verdiendring i innvandringspolitikken. Spørsmålet er kven som skal gje dei det, for det finst ikkje ein koalisjon i Folketinget som vil gje dei ei slik endring. Danskane vil ha ein streng innvandringspolitikk.

– Kva skjer no, tek Frederiksen makta direkte?

– Det kjem til å verta langvarige tingingar. Dei raude til venstre og R kjem til å koma med harde krav, særleg på innvandring. Frederiksen kan gje dei litt. Det vert kanskje til at Danmark igjen skal taka mot nokre kvoteflyktningar, avviste asylsøkjarar får litt betre kjøkentilhøve, og det kjem litt høgre integrasjonsytingar – Frederiksen seier ho vil setja ned eit utval. Det er lite, men det kan vera nok.

– Men så har vi R, som er blå i økonomisk politikk?

– Ja, det vert bøygen. Partia til venstre kan Frederiksen nok verta samd med, særleg om å gje dei såkalla «slitarane» – dei som verkeleg arbeider og byrja tidleg og ikkje sit på kontor – høve til å gå av tidlegare med ei høgre yting. Ein av grunnane til at S drog så mange over midten, var lovnaden om å sjå på desse ytingane. Men R vil altså ikkje auka utgiftene og skattane. Det grunnleggjande problemet er at S og R er så ulike, både i verdispørsmål og i økonomisk spørsmål. Men vi danskar kan ikkje bruka nok på velferd, så Frederiksen må få til noko der.