Tyskland

Sjur Haga Bringeland

sjurhabring@gmail.com

At Tyskland slit med å få returnert asylsøkjarar med endeleg avslag, er ikkje noko nytt. For den som fylgjer med på tysk politikk, kan det vera vanskeleg å skjøna om det er politisk vilje det skortar på, eller om byråkratiet er grunnen til kaoset.

Om det politiske har det vore skrive mykje, mellom anna i samband med fjorårets maktkamp mellom forbundskanslar og dåverande leiar for det kristelegdemokratiske partiet CDU, Angela Merkel, og innanriksminister og dåverande leiar for systerpartiet CSU i Bayern, Horst Seehofer. Sistnemnde går inn for ein strengare asylpolitikk enn den systerpartiet fører, og er særleg oppteken av at vedtekne utvisingar de facto blir gjennomførte.

«Tysk skitarbeid»

Dette siste, nemleg embetsverkets manglande evne til å gjennomføra utvisingar, var det det tyske nyhendemagasinet Spiegel drøfta førre veke. I hovudoppslaget «Deutsche Drecksarbeit» («Tysk skitarbeid») får me ikkje berre innblikk i det vonlause virvaret som herskar mellom statlege institusjonar på føderalt nivå, delstatsnivå og kommunalt nivå, med tilfeldige, inkonsekvente avgjersler. Me får òg høyra historiene til tenestemennene nedst i hierarkiet, dei tyske politifolka som er sette til å gjennomføra returane med makt – eit farleg og nedverdigande arbeid, til luseløn. Dette gjer det stadig vanskelegare å bemanna flya til tvangsreturane.

Klageordningar

Lat oss byrja med tala: Frå 2015 til i dag er halvannan million flyktningar og migrantar komne til Tyskland. Talet på asylsøkjande som har fått innvilga opphald, er blitt halvert dei siste tre og eit halvt åra og ligg no på kring 30 prosent. Men berre kvar fjerde som har fått endeleg avslag, blir faktisk utvist – ei rekkje klageordningar gjer det mogleg å få utsett utvisinga mellombels.

Ifylgje Tysklands sentrale utlendingsregister var det ved årsskiftet nesten 240.000 personar med utvisingsvedtak i landet, halvparten av desse med endeleg asylavslag. Men tala for 2018 syner at berre knapt 24.000 utvisingar faktisk skjedde. Dette talet inkluderer om lag 9200 asylsøkjarar som i samsvar med Dublin-avtalen blei returnerte til det europeiske landet dei fyrst hadde kome til.

Mislukka returar

Langt høgare enn dei knapt 24.000 vellukka tvangsreturane er talet på mislukka tvangsreturar, som i fjor var på nærare 31.000. Grunnane til dette er mange, men dei vanlegaste var at personane sette seg fysisk til motverje eller var fordufta då dei skulle hentast. Lukka forvaringssenter av typen Politiets utlendingsinternat på Trandum, der utviste personar blir haldne før tvangsreturen, er det få av i Tyskland. Til saman har desse berre knapt 500 sengeplassar i heile landet, altså drygt det doble av Trandum.

Spiegel har intervjua ein anonym føderal polititenestemann som arbeider med å fylgja dei som skal tvangsreturnerast på flyreisa. Han meiner det er vonlaust å sjå føre seg ein auke i vellukka returar om ikkje forvaringssentera blir utbygde, noko som blir stadfesta i interne dokument frå Tysklands føderale politi. «Om utlendingen ikkje sit i varetekt på førehand, er det ikkje vits i å møta eingong. Eg kjem til flyplassen, og han er ikkje der. Då blir heile tvangsreturen avlyst, og eg taper pengar. Mange av oss gjer det slik», fortel politimannen.

Slag og spark

Det siste rører ved eit grunnleggjande problem: Det er frivillig for tyske politifolk å delta på tvangsreturflygingar, og dei må be seg fri frå vanleg teneste for å vera med. Om flyet ikkje lettar, gå det ut over løna. Ja, ein lyt ha litt av ei dugnadsånd for å ta seg arbeid i denne bransjen, skal ein tru dei Spiegel har intervjua.

På eine sida er det risikoen: Slag og spark og skjulte barberblad er ikkje uvanleg, heller ikkje å få blod spytta i andletet og å bli tilgrisa med avføring. Klede og ryggsekker må dei kosta sjølve, og blir desse skitna til, har tenestemennene rett til ein kompensasjon på 1,20 euro – 11,50 kroner – men berre om dei kan prova at tilgrisinga hende i embets medfør.

På den andre sida er det det finansielle: Får dei servert eit enkelt måltid om bord, blir dette trekt frå honoraret. Dei må protokollera timane penibelt detaljert, og er dei ute på 72-timarsoppdrag til Asia eller Afrika, risikerer dei at arbeidsgjevaren reknar flyturen heim som «reisetid», ikkje «arbeidstid», med mindre løn. Om dei til dømes blir ståande og venta på eit fly heim frå Kabul, kan det bli trekt frå timelista som «pause».

Noreg rausare

Om ein flytur tek lengre tid enn planlagt og tenestemennene ikkje greier å møta tidsnok til det vanlege skiftet på politistasjonen, kan det òg gå ut over løna. Dei står altså i fare for å tapa pengar i høve til om dei hadde halde seg heime; ikkje éin cent meir i kompensasjon får dei enn om dei hadde floge utanlands til ein konferanse. Men dette planlegg innanriksdepartementet å bøta på i 2020. Då skal dei som gjennomfører tvangsreturar, få 50 eller 100 euro meir per flytur. Spiegel jamfører med Noreg, der tenestemenn får opptil 20.000 kroner for slike flyturar. Jamvel Italia er mange gonger rausare enn Tyskland.

Ifylgje eit internt dokument frå Tysklands føderale politi frå i fjor vil det ikkje berre vera vanskeleg å auka talet på tvangsreturar i nær framtid – det vil jamvel vera vanskeleg å halda det på dagens nivå.

«Tolererte»

Tal frå det tyske innanriksdepartementet syner at av dei 240.000 personane med utvisingsvedtak i Tyskland har over 180.000 status som geduldet – som «tolererte», eit juridisk omgrep som inneber mellombels vern mot utvising. Over halvparten av dei «tolererte» får bli av di dei er papirlause, andre grunnar kan vera at dei er i gang med utdanning, eller at dei har fått barn.

Men om ein risikerer tvangsretur, kan avhenga av rein uflaks. For Tyskland har ikkje klart å få i stand ei allmenn politisk-administrativ semje på tvers av delstatsgrensene, og somme tider ikkje eingong på tvers av kommunegrensene. Slik kan ein asylsøkjar rekna med varierande grad av godvilje alt etter kvar han leverer søknaden. Ein afghanar i Bremen har til dømes gode sjansar til å få bli, medan Bayern ser på tryggleikssituasjonen i Afghanistan som akseptabel og går inn for utvising. Og ein dommar i Stuttgart kan hindra ein tvangsretur til Bulgaria etter Dublin-avtalen av di forholda for asylsøkjarar der er uhaldbare, medan kollegaen hans i Nürnberg ikkje ser noko problem med Bulgaria.

Småstateri

I asylspørsmål er Tyskland altså framleis ingen einskapleg rettsstat, men eit lappeteppe av småstateri av typen som eksisterte der på 1600- og 1700-talet. Som Robert Seegmüller, dommar ved Bundesverwaltungsgericht i Leipzig (Tysklands føderale høgsterett for offentlegrettslege spørsmål), nyss formulerte det på ein konferanse i regi av Det fridemokratiske partiet, FDP: «Til sjuande og sist er det heile eit asyllotteri. Og så tenkjer sjølvsagt alle: Hallo, det lotteriet vil eg ta del i, kan hende vinn eg jo.» Leitar ein etter offisiell statistikk på kor verksame tvangsreturar er på sikt, leitar ein fånyttes. Men kjelder på høgt nivå i tysk embetsverk fortel til Spiegel at ein stor del av dei tvangsreturnerte etter kort tid er attende i Tyskland for å freista lukka på ny.

Svindlarar

Kva så med den noverande politiske viljen til å auka talet på tvangsreturar? Slik den polariserte situasjonen for tida framstår, er ingen av partia på ytterkantane nøgde, skriv Spiegel: Ikkje dei innvandringsskeptiske, som åtvarar mot «folkesetnadsutskifting» og skuldar Merkel for trenering i utvisingssakene, og heller ikkje dei innvandringsvenlege, som har slutta å tru på nasjonale grenser og ynskjer at alle statlege handlingar skal styrast ut ifrå deira eigne strenge moraloppfatning.

Slik det no er, er dei svindlarar, dei tyske politikarane som trer fram for kamera og lovar skjerping av tvangsreturpolitikken, hevdar nyhendemagasinet. Det som manglar, er handlingsvilje, klårleik og oversyn. Og – ikkje minst – ei grunnleggjande erkjenning av at byråkratiet på alle nivå er håplaust overbelasta i møte med migrantstraumen.

i fengsel

Høyrer innanriksminister Horst Seehofer til den sistnemnde kategorien politikarar? For tida førebur han eit lovforslag som skal få ned tala på dei «tolererte», altså dei som trass i utvisingsvedtak får bli i landet. Organisasjonar som åtvarar utlendingar mot konkret føreståande tvangsreturar, kan i framtida bli straffskuldige. Og det skal bli lettare å internera dei som skal utvisast, i lukka forvaringssenter før returen.

Kan det sistnemnde gjennomførast? Som nemnt finst det i dag berre knapt 500 sengeplassar i tyske forvaringssenter. I dette spørsmålet er Seehofer, kanskje òg med haustens delstatsvalkamp i mente, villig til å bryta med gjeldande EU-rett: Han vil internera dei utvisingsklare utlendingane i vanlege fengsel.