Eva Aalberg Undheim

eva@dagogtid.no

Den norskregistrerte båten «Kårstein» vart sundag kveld borda av soldatar frå den israelske marinen då han var på veg mot Gaza med medisinsk naudhjelp. Båten segla under namnet Al Awda og var del av solidaritetsorganisasjonen Ship to Gaza Norway, som jobbar mot den israelske blokaden av Gazastripa. Båten vart ifølgje NTB borda 53 nautiske mil frå kysten, i internasjonalt farvatn.

Alla Pozdnakova er professor ved Nordisk institutt for sjørett ved Universitetet i Oslo, og har spesialisert seg på havrett.

– Kven har rett til å borde eit skip i internasjonalt farvatn?

– Her er det heilt klart at seglingsfridom gjeld. 53 nautiske mil unna kystlina er det ikkje lov å stogge skip under framandt flagg, med mindre det skulle vere mistanke om sjørøveri, narkotikasmugling eller andre unntak frå alminneleg folkerett. Sjølv om Israel ikkje er part i havrettskonvensjonen, er dette folkerettsleg sedvane som er bindande for alle statar.

– Så det finst ikkje juridiske argument for Israels handling?

– Spørsmålet vert om folkeretten gjev Israel rett til å stogge båten med grunngjeving i preventivt sjølvforsvar. Artikkel 51 i FN-pakta seier at ein stat kan bruke makt for å forsvare seg, dersom det ligg føre væpna åtak. Desse vilkåra er ikkje oppfylte i dette tilfellet. Etter mi meining må det liggje føre eit åtak eller vere ein tydeleg og omgåande fare for det, for at ein stat kan ty til preventivt sjølvforsvar. Båten var på veg inn mot Gaza med humanitær assistanse. Dei hadde ikkje våpen om bord, berre medisinsk utstyr.

– Kunne Israel ha stogga båten nærare land?

– Det vanskelege her er at Israel okkuperer og kontrollerer det som skjer til havs og at Gaza ikkje har høve til å utøve jurisdiksjon over eigne farvatn. Men generelt sett kan ein kyststat ty til sjølvforsvarstiltak mot skip som kan utøve ein fare innanfor eigne territorialfarvatn og i ei tilstøytande sone til territorialfarvatnet, ut til 24 nautiske mil. Etter alt å døme hadde ikkje Israel rett til å gjere det dei har gjort.

– Klassekampen har skrive at det vart nytta køller og elektrosjokkpistolar mot dei som var om bord på båten. Både den norske kapteinen og fleire av deltakarane om bord vart fengsla. Kva seier jussen om det?

– Åtferda mot dei som var på båten, står òg fram som unødvendig streng. I 2010 stogga og borda israelarane ei rekkje skip som segla inn mot Gaza under aksjonen Freedom Flotilla. På ein av båtane mista ni menneske livet under bordinga, så det var meir dramatiske konsekvensar, men i begge tilfella er poenget at det er urimeleg bruk av makt, i tillegg til at sjølve stogginga er urimeleg.

– Burde ikkje dette vere ei sjølvsagt sak for norske styresmakter å reagere på?

– Jau, det er vanleg at flaggstatar reagere når ein annan stat grip inn til havs. I 2015 vart ein svensk båt stogga av Israel under like omstende som no, og då sende Sverige ein formell protest til Israel. Etter det som er kjent i media, har norske styresmakter berre sendt førespurnad om kva som har skjedd med båten. Det synest eg er svært pussig. Ikkje minst fordi FNs generalforsamling nyleg vedtok ein resolusjon som kritiserer Israels oppførsel mot sivilbefolkninga i Gaza og tiltaka som avgrensar innføring av proviantar til området. Resolusjonen nemner ikkje uttrykkjeleg sjøblokaden, men omhandlar grensekryssing, så det inkluderer ei fordømming av korleis Israel fører blokaden òg på sjøen.

– Ein FN-rapport i 2011 konkluderte med at Israel brukte urimeleg makt mot konvoien i 2010, men vurderte ikkje den israelske sjøblokaden av Gaza i seg sjølv som ulovleg. Kva legitimitet har blokaden i dag?

– I 2011 var det ikkje så lenge sidan blokaden hadde starta. I dag ser vi at kontrollen med grensekryssingar både på land og til havs har vorte mykje strengare. Vi veit òg at det er reell mangel på mat, vatn og grunnleggjande utstyr i Gaza. Sjølv om Israel i prinsippet har rett til å innføre tiltak, inkludert ein sjøblokade, for å forsvare seg frå angrep frå Hamas og andre militante grupper, utøver Israel no sjølvforsvaret langt utover kva folkeretten tillèt.

– Kva bør norske styresmakter gjere?

– Dei bør protestere overfor Israel på arrestasjonen av det norske skipet.