Skulepolitikk

Eva Aalberg Undheim

eva@dagogtid.no

Utdanningsdirektoratet har stadfesta at det kan verte gjort endringar i læreplanskissene for grunnskule og vidaregåande etter at desse har fått kritikk for å setje kompetansemål som er for generelle og overordna, og kutte for mykje i historisk stoff.

I læreplanane for samfunnsfaga er til dømes alle referansar til bestemte epokar, hendingar eller tema fjerna, til fordel for instruksjonar om kva metode og omgrep elevane skal lære å meistre i faga, slik Dag og Tid har skrive om dei siste to vekene.

At eventuelle endringar i skissene vert store, er ikkje gjeve. Læreplanskissene er utarbeidde av grupper av lærarar og representantar frå universitets- og høgskulesektoren på oppdrag frå Utdanningsdirektoratet. Men føringane for endringane er vedtekne av Stortinget og byggjer på reforma Kunnskapsløftet frå 2006, utarbeidd av Høgre-statsråd Kristin Clemet.

Med Kunnskapsløftet vart målstyring for alvor innført i grunnopplæringa, og det vart innført såkalla kompetansebaserte læreplanar. Mål for kva elevane skulle lære seg noko om, vart bytte ut med mål for kva kompetansar dei skulle tileigne seg gjennom skulegangen. Utdanningsdirektoratet definerer kompetanse som «mer enn en ferdighet eller en kunnskap» og held fram at kompetanse i læreplanverket for Kunnskapsløftet skal forståast som «evne til å løse oppgaver og mestre komplekse utfordringer».

Rune Slagstad, som er professor emeritus ved Institutt for samfunnsforsking, meiner vektlegginga av kompetanse heller enn kunnskap svekkjer det faglege innhaldet i skulen og vert eskalert ukritisk.

– Vi treng kombinasjonen kunnskap og kompetanse, men no har det slått kraftig over mot kompetanse som universalmiddel, og det er uheldig. Den kompetansepolitiske vendinga i utdanningspolitikken er ei vending vekk frå det faglege og vekk frå fagdisiplinane. Det er ei openberr svekking av utdanningssystemet.

Han etterlyser meir refleksjon kring endringane og kvifor dei skjer, både frå politisk hald og frå fagmiljøa.

– Historielaust

Styresmaktene grunngjev den pågåande fornyinga med at læreplanane skal gjerast meir relevante for framtida.

Det regjeringsoppnemnde utvalet som tilrådde ei fagfornying, meinte det burde leggjast til rette for meir djuplæring og at læreplanmåla difor burde slankast og gjerast meir overordna. Tanken er at skulane skal ta større ansvar for å velje fagleg innhald, arbeidsmåtar og organisering sjølv.

Utvalet, som vart leidd av professor og pedagogikkforskar Sten Ludvigsen, rapporterte at mange europeiske land har dreidd frå såkalla innhaldsorienterte læreplanar mot planar med sterkare resultatorientering og mål for kva kompetanse elevane skal tileigne seg. Utvalet nemnde at det må sjåast i samanheng med auka vekt på mål- og resultatstyring.

«På bakgrunn av forskning og erfaringer fra Kunnskapsløftet og fra andre land anbefales det at læreplanen viderutvikles med sterkere kompetanseorientering», konkluderer utvalet.

I ein kronikk i Utdanningsnytt har Rune Slagstad kritisert Ludvigsen-utvalet for å vere historielaust og for ikkje å problematisere synspunktet om at kompetanse skal erstatte kunnskap.

– Om ein ikkje visste betre, kunne ein tru at norsk skulehistorie byrja med Clemet, skriv han.

Stegvis omlegging

Slagstad seier den sterke vektlegginga av kompetanse framfor kunnskap har bakgrunn i new public management og det OECD-baserte testregimet som har vakse fram dei siste to tiåra. OECD-rapporten Lifelong Learning frå 1996 argumenterte for ei radikal fornying av heile utdanningssystemet og kopla omgrepet kompetanse til mål om livslang læring. Denne tankegangen har ført til ei stegvis omlegging også av norsk utdanningspolitikk, ifølgje han.

Skulereformatoren i Noreg på 1990-talet, Gudmund Hernes (Ap), vart påverka av målstyringsideologien. Det var Kvalitetsutvalet – leidd av Hernes’ tidlegare statssekretær Astrid Søgnen – som først erstatta «kunnskap» med omgrepet «kompetanse» i Noreg tidleg på 2000-talet, argumenterer Slagstad.

– Det som skjer, er del av ei større regimeendring frå skulestat og velferdsstat til konkurransestaten. Utdanningssystemet vert omforma med sikte på nasjonens konkurransekraft på verdsbasis. Eg er ikkje overraska over at dette kjem, men eg er overraska over den manglande refleksjonen rundt det, og over kva som har vore kvalitetane ved det norske utdanningssystemet, seier Slagstad.

Å lære å lære

Han meiner det i den pågåande fornyinga er lagt for lite vekt på skulen som danningsinstitusjon.

– Elevane skal ikkje lenger lære noko spesielt, dei skal lære det å lære. Det er så overflatisk. Dei kallar det djuplæring, men det er å lausrive utdanninga frå dei faglege tradisjonane. Vi står i fare for å ta ut historisk og kulturelt innhald i skulen og verdsetje det som kan målast, i staden for å måle det som kan verdsetjast.

Han seier dei skandinaviske landa lenge såg seg som utdanningspolitiske føregangsland, men at Noreg har omfamna OECD-tankegangen atterhaldslaust både på politisk nivå og no gjennom arbeidet til Ludvigsen-utvalet.

– Det er minimalt med kritisk drøfting av den store transformasjonen knytt til eit nytt kompetansepolitisk regime. Forskinga det vert lagt vekt på, er knytt til OECD. Det inneber at ein ser vekk frå mykje litteratur som er kritisk til utviklinga. I land som Tyskland, Austerrike og Sveits er det ein stor debatt om desse spørsmåla, men det finst ikkje spor av han i Ludvigsen-utvalets rapport.

– Men ville konklusjonen nødvendigvis vore annleis om det var med?

– Då ville vi fått ei interessant meiningsbryting om kva skule og utdanningssystem vi skal ha. Det ville vore langt meir fruktbart. No er det som ei maskin som berre går og går og ekspanderer i ei og same retning. Eg fryktar at skulen i framtida kan verte ein skule av kompetanseatletar og ein skule der kunnskapstørst er erstatta av kompetansetørst.

Slagstad er ikkje overtydd om at det er nokon som har overordna kontroll over utviklinga.

– Det verkar som politikarane langt på veg har abdisert og overlate til Utdanningsdirektoratet og OECD å forme politikken. Men diskusjonen som har vore no om læreplanane, er oppløftande. Han syner at det tek til å verte større merksemd om det som skjer, og at det tek til å kome motstand frå dei ulike fagmiljøa, meiner Slagstad.

Det har ikkje lukkast Dag og Tid å få kommentarar frå utvalsleiar Sten Ludvigsen til denne artikkelen.