Regjeringa i USA innførte nyleg ein politikk som innebar å rive ungar ut av armane til foreldra og plassere dei i inngjerdingar (som slett ikkje var bur, insisterte offentlege tenestemenn). Presidenten i USA krev at påtalemakta sluttar å etterforske medspelarane hans, og vil at ho skal gå etter dei politiske fiendane hans i staden. Han har fornærma demokratiske allierte og lovprist mordariske diktatorar. Og ein global handelskrig blir stadig meir sannsynleg.

Kva har desse historiene til sams? Sjølvsagt er dei alle knytte til karakteren til mannen som sit i Det kvite huset, det verste mennesket som nokon gong har hatt denne posisjonen. Men det er òg ein større kontekst her, og det handlar ikkje berre om Donald Trump. Det vi ser, er ei systematisk avvising av verdiar som lenge har vore haldne høgt i USA – dei verdiane som faktisk gjorde USA stort.

USA har lenge vore ein mektig nasjon. Vi kom ut av andre verdskrigen med ein økonomisk og militær dominans som ikkje hadde vore sett sidan stordomstida til Romarriket. Men rolla vår i verda handla alltid om meir enn pengar og våpen. Ho handla òg om ideal: USA stod for noko større enn seg sjølv – for fridom, menneskerettar og rettsstat som universelle prinsipp.

Sjølvsagt levde vi mange gonger ikkje opp til dei ideala. Men ideala var verkelege, og dei spela ei rolle. Mange nasjonar har ført ein rasistisk politikk, men da den svenske økonomen Gunnar Myrdal skreiv boka si om «negerproblemet» til USA i 1944, var tittelen Et amerikansk dilemma, fordi han såg på oss som ein nasjon med ein sivilisasjon prega av opplysning, med borgarar som var klare over at behandlinga av dei svarte var i strid med prinsippa våre. Og trua hans på at det var ein kjerne av noko heiderleg – kanskje tilmed noko godt – i USA, vart etter kvart rettferdiggjord gjennom framveksten og sigeren til borgarrettsrørsla (sjølv om sigeren ikkje var total).

Men kva har dette gode i USA – det som vi altfor mange gonger ikkje har levd opp til i praksis, men som likevel er verkeleg – å gjere med amerikansk makt eller tilmed verdshandel? Svaret er at i 70 år gjekk det gode USA og det mektige USA hand i hand. Ideala våre, og det at andre land visste at vi hadde dei ideala, gjorde oss til ei annleis stormakt, ei som gav tillit.

Tenk på dette: Da andre verdskrigen var over, hadde vi og våre britiske allierte i praksis erobra ein stor del av verda. Vi kunne ha blitt permanente okkupantar og/eller sett inn lydige marionettregjeringar, slik Sovjetunionen gjorde i Aust-Europa. Og ja, vi gjorde det i ein del land i den tredje verda; historia vår i til dømes Iran er ikkje vakker i det heile. Men det vi oftast gjorde, var å hjelpe overvunne fiendar å kome på føtene att og å etablere demokratiske styresett, dei vart land som delte kjerneverdiane våre og vart allierte i vernet av desse verdiane.

Pax Americana var ei form for imperium; lenge var USA i høg grad den første mellom likemenn. Men i historisk perspektiv var det eit uvanleg godarta imperium, halde saman med mjuk makt og respekt meir enn med vald. (Her er det faktisk nokre parallellar til den gamle Pax Romana, men det er ei anna historie.)

Og sjølv om du kanskje ser på internasjonale handelsavtalar (dei som Trump seier har gjort USA til ein sparegris som alle andre plyndrar) som ei heilt anna soge, er dei ikkje det. Handelsavtalane skulle gjere USA rikare (og dei gjorde det), men dei handla òg om meir enn dollar og cent heilt frå starten.

Handelssystemet i den moderne verda var ikkje først og fremst skapt av økonomiar eller forretningsfolk, det var tankeproduktet til Cordell Hull, utanriksministeren til Franklin D. Roosevelt gjennom mange år, som meinte at «livleg handel mellom nasjonar» var ein grunnleggjande føresetnad for varig fred. Ein kan sjå skapinga av frihandelsavtalen GATT i etterkrigstida som del av den same strategien som låg til grunn for Marshallhjelpa og skipinga av Nato.

Alt det som skjer no, heng saman: Menneskerettsbrot ved grensa, åtak på rettsstaten i USA, å fornærme demokratiske leiarar medan ein lovpriser bøller, å bryte handelsavtalar – alt dette er med på å avslutte den amerikanske eksepsjonalismen, det er å snu ryggen til dei ideala som gjorde oss annleis enn andre mektige nasjonar.

Og det å forkaste ideala våre kjem ikkje til å gjere oss sterkare; det kjem til å gjere oss svakare. USA var leiaren for den frie verda, ei moralsk makt så vel som ei økonomisk og militær makt. No kastar vi vekk alt dette.

Dette er ikkje eingong i vår eiga interesse. USA er slett ikkje ei så dominerande makt som for 70 år sidan. Om Trump trur at trugsmåla hans vil få andre land til å bøye seg, er det ei vrangførestilling. Og om vi er på veg mot ein full handelskrig, noko som ser stadig meir truleg ut, kjem både han og dei som røysta på han, til å bli sjokkerte over utfallet: Nokre bransjar i USA vil tene på det, men millionar av arbeidarar kjem til å misse jobben.

Trump er ikkje i ferd med å gjere USA stort igjen. Han kastar vrak på dei tinga som gjorde oss store, og gjer USA til berre nok ei bølle. Og bølleoppførselen kjem til å vise seg langt mindre effektiv enn han trur.

Einerett: New York Times /
Dag og Tid

Omsett av Per Anders Todal

Niall Ferguson og Paul Krugman skriv denne spalta
annakvar veke.