Helse

Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

I skrivande stund onsdag er 219 covid-19-sjuke innlagde ved norske sjukehus, og frå fleire intensiv- og akuttavdelingar kjem det naudrop om at kapasiteten er sprengd. Dette er slett ikkje overraskande, og det er ikkje koronapandemien som er det store problemet, meiner Sven Erik Gisvold. Han er spesialist i anestesiologi og professor emeritus ved Noregs teknisk-vitskaplege universitet (NTNU) og har i ei årrekkje åtvara om at norske sjukehus har for liten kapasitet også til kvardags.

– Det er svært skuffande at ikkje fleire politikarar og for den del journalistar har vore opptekne av dette. Vi har så låg kapasitet ved sjukehusa at operasjonar stadig må kansellerast fordi sjukehuset er fullt. Dette har vi visst i mange år, seier Gisvold.

– Vi har nesten ikkje ledige sjukehussenger i Noreg til vanleg. Når det ikkje er noko å gå på, skal det veldig lite til før sjukehusa må ned i kneståande. Her i Trondheim er kring 20 covid-19-pasientar innlagde no, det er nok til at nesten alt av planlagde operasjonar blir avlyste. Politikarane burde blitt haldne ansvarlege for denne nedbygginga av kapasiteten.

Få nye senger

Det er snart to år sidan pandemien tok til, og det vart tidleg klart at koronaviruset kom til å vere med oss lenge. Men ein gjennomgang VG gjorde nyleg, viste at nesten ingen norske sjukehus har utvida intensivkapasiteten sin sidan pandemien slo til i mars i fjor. Av helseføretaka er det berre Helse Bergen som har fått på plass nye permanente intensivplassar – tre stykke.

– Kvifor er ikkje kapasiteten ved sjukehusa bygd ut meir? I mars i fjor var det klart at pandemien truleg kom til å vare lenge, og da visste vi ikkje eingong når det kunne kome effektive vaksinar?

– Nei, det er ikkje så lett å forstå. Det er nesten ikkje gjort noko for å utvide kapasiteten på halvtanna år. Men det er avgrensa kva ein kan utrette på kort sikt. Det som verkeleg trengst, er å auke grunnbemanninga ved sjukehusa. Vi treng fleire anestesisjukepleiarar, vi treng fleire intensivsenger, og så vidare.

Snevert mandat

I det politiske systemet har det vore liten vilje til å ta tak i desse problema, meiner Gisvold. I 2020 oppnemnde Solberg-regjeringa ein såkalla koronakommisjon til å evaluere pandemihandteringa. Men i rapporten som kommisjonen la fram i april i år, vart ikkje sjukehuskapasiteten diskutert i det heile. Gisvold er svært kritisk til både samansetnaden av kommisjonen og mandatet som vart gjeve.

Kommisjonen fekk ikkje i oppdrag å sjå på kapasiteten til sjukehusa. Dei fleste medlemmene var politikarar eller administratorar, berre éin aktiv klinikar var med, og sjukepleiarane var ikkje med i det heile, påpeika Gisvold og to kollegaer i eit innlegg i Tidsskrift for den norske legeforening i juni fjor.

Dei kritiserte òg valet av Stener Kvinnsland som leiar for kommisjonen. Kvinnsland er tidlegare direktør for Helse Bergen og styreleiar for Oslo universitetssjukehus. Og «fordi han har så mye å forsvare, er habiliteten hans meget tvilsom», skreiv dei tre.

– Mange av dei som sat i kommisjonen, har sjølv medansvar for at kapasiteten ved sjukehusa er for dårleg. Og mandatet til kommisjonen sa heller ikkje at dette skulle vere eit tema, seier Gisvold.

Modellproblemet

Dette fører oss over til det Gisvold meiner er hovudårsaka til nedbygginga av sjukehuskapasiteten dei siste 20 åra: helseføretaksmodellen som vart vedteken av Arbeidarpartiet, Høgre og Framstegspartiet i 2001.

– Føretaksmodellen førte fokuset vekk frå behova til pasientane og over på produksjon, logistikk og økonomi. Helseføretaka innførte ein kvasikommersiell modell og tok til seg just in time-prinsippet frå næringslivet. Det skulle ikkje vere ledig kapasitet i noko ledd. Og nye sjukehus vart dimensjonerte for å få ein høg utnyttingsgrad, noko som har medverka til at vi no ikkje har noko å gå på.

Alternativ

Gisvold er med i aktivistgruppa Alternativ til helseforetaksmodellen, som vil skrote heile ordninga og gjeninnføre politisk styring med sjukehusa.

– I kva grad har de fått politisk gehør for dette synet?

– Vi har blitt kontakta av ein del politikarar sidan vi lanserte gruppa sist vinter, og vi har sterk støtte frå Senterpartiet, SV og Raudt. Men Arbeidarpartiet har så langt halde fast ved føretaksmodellen.

Også Ap-politikar Ingvild Kjerkol, som no er helseminister, har vore i kontakt med Alternativ til helseforetaksmodellen tidlegare i år, fortel Gisvold.

– Men ho lova ingenting og sa berre at dette var noko ho måtte vurdere.

Lovar endring

I regjeringsplattforma heiter det at Ap og Sp vil «gjennomføre konkrete endringer for å sikre demokratisk forankring i styring av sykehusene, redusere markedstenkningen og sikre faglig skjønn, ledelse og kultur i sykehusene». Regjeringa lovar òg meir pengar til sjukehusa gjennom auka grunnfinansiering og vil «sikre at nye sykehus bygges med tilstrekkelig kapasitet ut ifra behovet i befolkningen».

Men Gisvold er ikkje overtydd om at det blir ei verkeleg styrking av sjukehuskapasiteten under den nye regjeringa.

– Arbeidarpartiet er nøkkelen her. Om ikkje dei snur og vil satse på ein meir demokratisk modell for styringa av sjukehusa, er det vanskeleg å få gjort noko.