Kommentar

Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Spådomar er som regel feil, men vi freistar likevel: Denne valkampen vert ein metavalkamp. Det store spørsmålet vert kvar Arbeidarpartiet endar – dei ligg no an til å gjera sitt dårlegaste kommuneval på snart 100 år – og kva konsekvensar resultatet får for partileiar Jonas Gahr Støre.

Dag og Tid nyttar ikkje ofte anonyme kjelder. Men denne gongen har vi spurt nokre som var i posisjon under Jens Stoltenberg, men ikkje lenger er ein aktiv del av Ap. Éin seier det slik, og han talar på vegner av dei vi har snakka med:

– Ap må godt under 20 prosent før det eventuelt vert ein leiardebatt. For sanninga er at det ikkje finst noko alternativ til Støre. Og så mykje meir er det ikkje å seia om den saka.

Så kvifor vert det ein metavalkamp? Av di Ap er stengt i alle retningar, som sosialdemokratar er i dei fleste vesteuropeiske land.

9. september

I den ikkje altfor historisk presise filmen The Journey, om tingingane mellom IRA og pastor Ian Paisley om å danna ei felles regjering for internt sjølvstyre for Nord-Irland, kjem MI5-sjefen med ein såkalla rant. Han prøver å forklare kvifor det ikkje er eit alternativ for IRA å gå attende til terroren. Hovudpoenget er at vanleg terror og nokre bomber her og der ikkje er mogleg etter 11. september. Al-Qaida har skapt slik inflasjon at IRA ikkje lenger har noko å kjempa med. IRA er ikkje ekstremt nok. «Om de går attende til det vanlege, vert det knapt registrert som nyhende» (fritt etter minnet).

Det er kan henda eit litt søkt bilete, men på eit vis er norske politikarar, og særleg Arbeidarpartiet, der: Den ekstreme oljepengebruken dei siste ti–tolv åra har tømt kassa for idear. Det meste er gjort innanfor velferdsstat og åt å verta gjort innanfor samferdsle, og det som eventuelt kan gjerast andre stadar, er så upopulært at ingen større parti med ambisjonar om å halda seg store kan gå dit. Ja, Noreg kan til dømes redusera CO2-utsleppa dramatisk om vi er viljuge til å leggja ned landbruket, oljenæringa og store delar av den kraftkrevjande industrien, men vil nordmenn flest det?

Alltid riksval

Det er kommuneval til hausten, og kommuneval skal handla om det lokale. Men slik vert ikkje kommunevalkampar etter at fjernsynet kom; dei vert riksval. Ved førre riksval var innvandring det store, ved dette lokalvalet seglar klima opp. Innvandring er litt borte for tida. Leiinga i Ap har på ny innsett at dei ikkje har noko å tena på å snakka om innvandring. Dei stiller seg i praksis bak politikken regjeringa fører. Ikkje eingong då saka med den afghanske familien i Trondheim kom opp, nytta Ap høvet til å gjera storpolitikk ut av det heile.

Ja, dei sa at sjølve operasjonen med å prøva å få dei ut, var fæl. Men då partiet vart spurd om det ville endra regelverket, vedgjekk leiinga at det ville dei ikkje. Det same sa Senterpartiet, og då var den saka over. Dessutan er det i praksis EU og dei store grannelanda til EU som avgjer mykje av asylinnvandringa, som no er på det lægste nivået sidan 1997. Og den store familieinnvandringa er det få som bryr seg om; det er nok å sjå på dei siste meiningsmålingane til Frp. Veljarane har vandra vidare. Når det er sagt, kan sjølvsagt SV og Raudt henta endå fleire veljarar frå Ap på grunnlag av den restriktive innvandringspolitikken. Men berre SV og Raudt har interesse av at innvandring vert ei sak, noko det dimed er vanskeleg å sjå at temaet vert.

Mykje til velferdsstaten

Jau då, det kjem sikkert til å vera litt debatt om velferdsstaten. Men sjukehusa har fått massivt meir pengar, og den store omsorgsgjevaren, kommunane, har fått så mykje pengar dei siste 14–15 åra at ikkje eingong TV 2 maktar å mana fram det tradisjonelle eldreopprøret.

Nei, det store temaet vert klima og distrikt, som mykje har vorte det same. Også der ser Ap ut til å vera låst, saman med store delar av Stortinget. Det er nokså brei semje om at dei ulike bypakkane er naudsynt satsing på kollektivtrafikk. Ein kan sjølvsagt stilla spørsmål ved den logikken òg: Dersom det vert for vanskeleg å koma seg på arbeid i Oslo eller Bergen eller Stavanger, vil pressproblema og påfylgjande vekst i bustadprisane i seg sjølv gjera at mange finn seg arbeid og bustad ein annan stad. Ein by må ikkje per definisjon veksa i folketal; manglande utbygging av kollektivtrafikk eller vegar gjer at voksteren til slutt stoggar opp. Men semja på Stortinget har vore stor i desse spørsmåla, det same gjeld semja om at bilistane skal betala brorparten av gildet.

Ikkje eit klimatiltak

Men problemet for Ap, seier ein vi har snakka med, er at bypakken i Oslo har vore seld inn som eit klimatiltak. MDG har vore ei fantastisk PR-maskin, dei har selt inn sykkelstiar og T-bane og alt som både eit bylufttiltak og eit klimatiltak. Ikkje berre i Oslo, men over store delar av landet oppfattar no veljarane bompengane som noko som handlar om klimaet, og ikkje berre om å skapa betre samferdsle. Og dette gjekk nokolunde greitt til bompengepartiet dukka opp. Som ei kjelde seier:

– Raymond Johansen har ikkje selt inn bypakken som ei naudsynt satsing på betre samferdsle, men overlate til MDG å gjera det heile til ein klima- og byluftkampanje. Mange veljarar er ikkje nett der.

Dette har særleg skapt problem mellom den mest lojale veljargruppa Ap har hatt i éin generasjon: innvandrarar frå den tredje verda. Mellom medlemar av muslimske trussamfunn har tradisjonelt 80 prosent av dei som røystar, røysta Ap. Svært mange av desse bur i Oslo eller rett nord for Oslo. Også desse køyrer bil, også desse har oppdaga alle dei nye bomstasjonane, og interessa for klimaproblematikk er ikkje stor i desse miljøa. Klimaet er noko høgre mellomlag og borna deira bryr seg om. Vi andre vil ha billige vegar og god kollektivtransport utan å måtta betala mykje for det.

Feil strategi

Men same kva: Også Ap sentralt på Stortinget har vore med på å røysta gjennom desse bompengemodellane, ikkje naudsynleg av omsyn til klimaet, men av di folk ynskjer vegar. Men klima, Oslo, Ap, MDG og bompengar har vorte knytte saman i alle desse bypakkane. Det er heller ikkje sikkert at den modellen Støre har føreslått, med GPS og vegprising etter bruk, er så lur i staden for bompengar, for då møter ein distriktsopprøret.

Om bompengar skal fordelast på alle bilistar, etter ein eller annan modell, vil det nesten per definisjon føra til at dei som køyrer lengst, betaler mest. Dei som køyrer mest, er helst dei som bur i distrikta. Ja, mange distriktsområde har bompengar, men mange har det ikkje. Så kan ein sjølvsagt tenkja seg ein modell der dei som ikkje har bompengar i dag, ikkje betaler, medan dei som har mest nytte av til dømes bypakkane, må betale. Då er diverre heile vitsen med å endra modellen borte.

Konklusjonen hjå dei vi har tala med, er at Ap, særleg på grunn av frispelet til MDG i Oslo, har skapt eit stort problem for Ap. Dimed meiner kjeldene at Raymond Johansen, som ligg an til å gjera eit dårleg val, ikkje kjem til å utfordra Støre. At Ap i Oslo kjem til å gjera eit dårleg val i Oslo, vert teke nesten som gjeve.

Distrikta

Det gjeld ikkje berre Oslo, trur dei, men òg distrikta. Det handlar mest om sentralisering og olje. Ja, Sp har mellom anna vore med på å røysta for reformer som til sjuande og sist fører til at Nesna vert nedlagd som studiestad. Men Sp har langt høgre truverd som antisentraliseringsparti enn Ap. Slik har det i og for seg alltid vore. Men Ap har hatt høgre truverd, ja, kanskje det høgste truverdet av alle, som partiet for industrien, oljen og småkårsfolket. Særleg problematisk er det at Ap ser ut til å ha tapt Nord-Noreg, seier dei vi har snakka med. Det øydelegg truverdet over heile fjøla.

Særleg har fylkesreforma til regjeringa vore ei ulukke. Sp har vore konsekvent mot tvang overalt, i alle kommunar og alle fylke og regionar og på Stortinget. Dei er mot alt som luktar av samanslåing. I Nord-Noreg er Ap-folk i Troms for samanslåing med Finnmark, i Finnmark er Ap mot å hamna saman med Troms. Det er ein umogleg spagat for Støre. Men like umogleg hadde den spagaten vore for alle andre potensielle Ap-leiarar. I tillegg kjem det at Ap, for å vera tverrpolitiske i forsvarspolitikken, røysta for å leggja ned flybasen på Andøya.

Det verste er likevel at vern av Lofoten og Vesterålen har sådd tvil om at Ap er positive til oljenæringa og all industrien som fylgjer med den. Det er lenge sidan Gro Harlem Brundtland var eit internasjonalt symbol for klimakamp. Klima har kort sagt vorte det store nye skiljet innanfor Ap. Ein som ser ut til å ha oppfatta dette, er Espen Barth Eide. Han har kome med fleire soloutspel om oljen, mellom anna om skattesystemet, dessutan har han stilt seg i spissen for den «grøne» rapporten som Agenda skreiv på vegner av venstresida på Stortinget. Ingen vi har snakka med, veit kva Eide ynskjer, men fleire oppfattar det som at han prøver å staka ut ein kurs der Ap skal vera sterkt i byane, særleg mellom dei unge og dei godt utdanna mellomlaga, og godtaka at distrikta er tapte til Sp.

I kva grad Espen Barth Eide har eit ynske om å utfordra Støre, veit heller ingen vi har snakka med, men ikkje nokon trur at den tradisjonelle arbeidarrørsla med dei private forbunda i LO er viljuge til å støtta opp om ein slik strategi. Ein slik strategi kjem eventuelt altfor tidleg, meiner dei, og Støre er den einaste som framleis er forsonande nok til å halda partiet sånn nokolunde saman.

Feilval

På toppen kjem dette med vindturbinane, som har gjort alle etablerte parti upopulære mellom veljarane på Vestlandet som er opptekne av natur. Stoltenberg var i si tid mot dei grøne sertifikata som førte til vindturbinane. Men Ap røysta til slutt for. Kanskje Sp kan henta veljarar her òg, men dei stod i si tid i spissen for subsidieringa av ny kraft. Rett nok har Sp no gått inn for vetorett for kommunane. Men berre éin av kommunane som ligg i konsesjonsområdet for vindkraft, har opplevd å verta overkøyrd. Alle parti har i praksis vore for vindkraftsatsinga, men no har bompengepartiet kome, og dei er imot.

Men stemninga mellom veteranane i Ap som vi har snakka med, er nokså unison: Alt over 20 prosent etter at bompengepartiet kom med i kabalen, er ein siger for Ap. Dei vi har snakka med, ser heller ikkje heilt kva grep Ap kan taka for å koma på offensiven. Men som ein seier:

– Mykje kan skje i ein valkamp, brått er vi der igjen.

Ingen har tru på at Trond Giske eller Hadia Tajik skal utfordra Støre i nær framtid. Dei to grupperingane har sendt kvarandre ned for teljing. Støre sit trygt i minst to år til. Det finst ikkje alternativ. Heilt til nokon eller noko dukkar opp.