Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Denne veka har det kome meiningsmålingar i Sverige som syner at Sverigedemokraterna (SD) er større enn heile den borgarlege alliansen til saman og snart kan taka att alliansen som står bak den noverande regjeringa. Det verkar no langt på veg sikkert at SD vert det største partiet i valet på ettersumaren. Kven skal då regjera saman med kven? Bernt Aardal er professor og norsk valforskar og har arbeidd mykje med svenske val.

– SD kan vel neppe dana regjering åleine, men ein fleirtalskonstellasjon vert vel vanskeleg?

– Poenget i Sverige er at SD har stått utanfor det gode selskapet, og at dei to andre blokkene framleis lover at dei ikkje skal koma med. Det er dette siste som no vert utfordra, særleg om SD vert største parti. Ein del snakkar om at Moderaterna (M) og Socialdemokraterna (S) kjem til å dana storkoalisjon, men så vidt eg kan sjå, er ikkje det truleg, når alliansen og SD til saman vert langt større enn venstresida. Det har trass alt vore ein del kontakt mellom SD og Moderaterna, og sistnemnde er nok på gli.

– Korleis kan eit eventuelt samarbeid koma til uttrykk?

– Om vi skal samanlikna SD med det som skjedde med Frp her heime, og det er ei naturleg samanlikning, står SD overfor to alternativ: å vera eit støtteparti eller å krevja regjeringsdeltaking. Vi såg at Frp byrja som de facto støtteparti mellom 2001 og 2005. Men etter kvart vart misnøya i Frp så stor over at dei ikkje fekk den rosen dei meinte dei burde ha, at Hagen før 2005 sa at Frp ikkje lenger ville støtta ei regjering dei sjølve ikkje var ein del av. For SD er nok den historiske sjansen til å verta ein del av makta komen.

– Er du trygg på at Moderaterna vil taka SD inn i varmen?

– Nei, men igjen er nok Frp og Høgre ein parallell. Høgre kom til slutt til den konklusjonen at om dei ville halda fram i den historiske rolla som eit stort høgreparti, måtte dei seia at Frp skulle få koma inn i varmen. I 2005 fekk Frp 22,1 prosent, i 2009 22,9 prosent, ved båe vala vart Frp langt større enn Høgre. Dei same tankane som Høgre-leiinga gjorde seg då, må leiinga for Moderaterna gjera seg no. Tek ikkje Moderaterna inn SD, kan den historiske rolla deira vera over.

– Men SD tek òg massivt av røyster frå Socialdemokraterna?

– Ja, og det er det store temaet i Sverige no, at SD kan underminera arbeidarrørsla, sidan SD tek så mykje frå Socialdemokraterna. Vi såg ei tid ein liknande tendens i Noreg, eller det var i det minste eit tema, at Frp tok frå Ap. Men i røynda er det og har det vore slik i Noreg at utvekslinga mest har gått føre seg mellom Frp og Høgre. SD tek i større grad enn i Noreg knekken på den tradisjonelle partistrukturen.

– I Noreg har innvandring vore eit tema minst sidan valet i 1989, i så sterk grad at ein kan verta lei, men i Sverige har temaet nett kome opp. Kvifor?

– Det er nok liten tvil om at det norske partisystemet har vore eit meir ope system. Ein delgrunn kan vera at sperregrensa er absolutt i Sverige, men hovudgrunnen er nok at vi har hatt langt fleire skiljeliner i Noreg, sentrum–periferi og så bortetter. I Sverige har høgre–venstre-konflikten vore dominerande i alle år. Tak noko så enkelt som miljø. Gjennom SV og Venstre vart dette eit tema i Noreg lenge før det vart det i Sverige. Men norske val har i alle år hatt langt fleire tema enn svenske. Dimed vart det òg naturleg å taka opp innvandring. I Sverige vart det taust, ballongen vart større og større, for no å smella. Eit døme var då nokon frå Folkepartiet for nokre val sidan via løynd mikrofon sa noko som vart oppfatta som uheldig om innvandrarar. Folkepartiet var ikkje innvandringskritisk, men fekk likevel mange røyster frå veljarar som var urolege. Folkepartiet kanaliserte noko dei ikkje meinte å taka opp, og leiinga tykte at alle røystene dei fekk, var særs pinleg.

– Kva seier dei svenske kollegaene dine om at norske valforskarar har gjort innvandring til eit tema i granskingane sine?

– For nokre år sidan, like etter at SD kom inn i Riksdagen for fyrste gong, var eg på eit valseminar i Sverige. Då gjekk debatten om ein skulle snakka med SD i komiteane, ja, om ein kunne eta i same kantine eller helsa på dei. Eg tok ordet og sa noko sånt som at «dette er eit demokratisk valt parti som seier dei støttar dei demokratiske spelereglane. Ein kan mislika eller lika programmet, men veljarar har røysta på dei. Det er uhøyrt i eit demokrati å stengja ute veljargrupper som sluttar opp om demokratiet». Då fekk eg verkeleg så hatten passa. Det var ein moralsk reaksjon som overraska meg. Eg fekk vita at det var greitt at eg hadde forska på Frp og innvandring, men dei norske brillene hadde gjort meg blind. «Du skjøner ikkje kor farleg dette er», var ein gjengs reaksjon. Min påstand om at når du har ei stor veljargruppe som er uroleg, må du taka dei på alvor, var for fleire ikkje ein akseptabel påstand.