Innvandring

Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Debatten om kostnadene ved innvandring er i og for seg avgjord. Dei to Brochmann-utvala har synt at innvandring frå den tredje verda er dyrt, svært dyrt. I det politiske landskapet er det samstundes avgjort at berre Frp er tent med eit ordskifte om kostnadene ved innvandring. Ved førre stortingsval ynskte til dømes ikkje Ap ein valkamp prega av innvandring.

Det gjekk nokolunde godt, til Sylvi Listhaug kom attende frå morspermisjon. Ho dominerte i avisene og på radio og fjernsyn. Veljarane sa på valdagsmålingane at innvandring var det viktigaste politiske spørsmålet, og regjeringa Solberg vart berga – heilt til Frp gjekk ut av regjeringa av di andre regjeringsparti ville henta ei IS-mor heim frå ein flyktningleir, noko som igjen leidde til at KrFs fremste siger glapp, ei stram lovgjeving på bioteknologifeltet og reproduksjon.

Så ja, innvandring har stor politisk sprengkraft og kan føre til politiske konsekvensar som få, om nokon, har oversyn over. Samstundes er det stadig færre oppslag om innvandring og kostnadene ved henne i media. Det kan ha å gjera med at Brochmann stilna debatten om dei uheldige sidene for velferdsstaten ved innvandring – vi fekk ein fasit – og at vi etter innvandringskrisa i 2015 stramma til regelverket.

Heller ikkje Moria-debatten, om menneska som sit i flyktningleirar i Hellas, førte til noka reell endring av regelverket. KrF og Venstre gjekk til slutt med på eit vedtak som sa at Noreg berre skulle taka mot innvandrarar frå Moria dersom minst åtte andre land i EU gjorde det same. Dessutan skulle kvar person frå Moria reknast av mot kvoten for FNs kvoteflyktningar, som i hovudsak er flyktningar som FN meiner ikkje kan sendast heim. Moria er prega av eldre tenåringsgutar frå Afghanistan og Pakistan. Då verkar det ikkje truleg at Noreg prioriterer desse framføre forfylgde minoritetsgrupper frå til dømes Irak eller Syria.

Ligg fast

Så norsk innvandringspolitikk ligg førebels fast: Vi tek mot flest kvoteflyktningar per innbyggjar i verda, vi har høg familieinnvandring, men skal ha låg asylsinnvandring. Og denne politikken er det brei semje om. Likevel held forskinga på kostnadene fram. Men ho viser diverre lite positivt nytt. Integreringskoden har ikkje vorte knekt og ser ikkje ut til å verta knekt.

For tre veker sidan kom ein ny rapport frå Statistisk sentralbyrå (SSB). Forfattarane tok for seg tre såkalla kohortar med innvandrarar, dei som kom i 1993, dei som kom i 2000, og dei som kom i 2005, og korleis det hadde gått med dei 12 år etter dei kom. Dei såg på personar som var mellom 18 og 50 år då dei kom, og som har vore busette i Noreg heile vegen. I den fyrste gruppa var det mange frå Europa, som eit resultat av krigane på Balkan, den andre kom i hovudsak frå Asia og Afrika, og den tredje var dominert av personar frå Europa. SSB har sett på kor mykje dei tener, og kor mykje dei får i overføringar. Det varierer mykje, etter både landbakgrunn, kjønn og utdanning. Vi ber på førehand om orsaking for mange tal.

Det vi må hugsa, er at norske menn heile vegen tente langt meir enn norske kvinner, og at menn hadde klart høgre yrkesdeltaking. Men grovt sett kan vi seia at dei som kom i 1993, tente mellom 100.000 og 150.000 kroner mindre i 2007 enn det nordmenn tente, særleg avhengig av kva aldersgruppe dei var i. Innvandrarane tente beste når dei var rundt 40 år. Dei eldre og dei yngste tente klart minst samanlikna med nordmenn. 2000-kohorten gjer det klart verre enn 1993-kohorten, medan 2005-kohorten gjer det best.

Så dei mange tala: Mennene i 1993-gruppa tente etter 12 år 69 prosent av det norske menn tente, kvinnene 80 prosent av det norske kvinner tente. I 2000-gruppa tente menn etter 12 år 63 prosent av det norske menn tente, kvinnene 74 prosent av det norske kvinner tente. I 2005-kohorten tente både mennene og kvinnene tre fjerdedelar av det norske menn og kvinner tente.

Yrkestilknyting

Kva er så dei konkrete tala for yrkesdeltaking? For 1993-gruppa var yrkestilknytinga for menn 14 prosentpoeng lægre enn for norske menn etter 12 år. For innvandrarkvinnene som kom dette året, var yrkesdeltakinga 13 prosentpoeng lægre enn mellom norske kvinner. For gruppa som kom i 2000, er dei same tala 20 prosentpoeng for menn og 18 for kvinner, altså ei dramatisk forverring. For 2005-gruppa vart det mykje betre, innvandrarmenn låg berre 6 prosentpoeng under norske menn i same aldersgruppe, kvinnene 14 prosentpoeng.

Så korleis skal ein tolka desse tala? At det er store skilnader mellom gruppene som er dominerte av innvandrarar frå Europa, og gruppa som er dominert av innvandrarar frå den tredje verda. Men òg at skilnadene ikkje er så store. Dei mest uventa tala kjem i 2005-gruppa. Det var det året arbeidsinnvandringa til Noreg verkeleg tok av, og økonomien var inne i ein høgkonjunktur. Likevel er det slik at 12 år etter at det som var ei gruppe prega av austeuropearar, ligg på berre tre fjerdedelar av inntektsnivået til nordmenn, og at dei har ein markant lægre arbeidsdeltaking sjølv om dei fleste som kom, var unge.

Overføringar

Kva så med overføringar, altså ulike former for sosialstønad? For ikkje å drukna lesarane i tal, kan vi berre slå fast at overføringane for dei to fyrste kohortane, samanlikna med nordmenn, ikkje er særmerkt gode. Verst er tala for dei som kom i 2000: Menn fekk 64 prosentpoeng meir i stønad enn norske menn, kvinnene 25 prosentpoeng meir. I absolutte tal fekk innvandrarkvinnene likevel 17 prosentpoeng meir enn mennene. Kvifor? Svært mange stønader er knytte opp mot born. I tillegg er langt fleire norske kvinner enn menn uføretrygda, slik at det generelle trygdenivået mellom norske kvinner er mykje høgre enn mellom norske menn.

Så til det verkeleg gledelege. 2005-kohorten mottek mindre støtte enn nordmenn: Menn ligg 14 prosentpoeng under nordmenn, kvinner 11 prosentpoeng under norske kvinner. I rapporten vert det ikkje drøfta kvifor det er slik, men éin grunn kan vera at særleg arbeidsinnvandrarar er yngre enn nordmennene som utgjer den såkalla referansegruppa. Her høyrer det òg med å nemna at innvandrarmennene frå 2005 dei ti fyrste åra fekk fleire overføringar enn norske menn.

Landbakgrunn

Den sterkaste forklaringa på kvifor det er så store skilnader mellom dei tre gruppene når det gjeld løn og arbeidsdeltaking, er landbakgrunn. I 1993-gruppa hadde 71 prosent av mennene og 66 prosent av kvinnene vestleg bakgrunn, om vi reknar Balkan med der.

I 2000 vart det heilt annleis: 64 prosent av mennene og 54 prosent av kvinnene kom frå Asia og Afrika. I 2005 hadde 65 prosent av mennene vestleg og europeisk bakgrunn, 41 prosent av kvinnene. Litt enkelt sagt kom det i 2005 mange mannlege arbeidsinnvandrarar frå Europa, og mange kvinner frå den tredje verda som gifta seg med ein mann frå det opphavlege heimlandet.

Når vi så bryt ned tala for europeisk bakgrunn og tredje verda-bakgrunn, syner dei eit velkjent mønster frå tidlegare forsking: 1993-innvandrarane som hadde EU-bakgrunn og var menn, hadde etter 12 år den same medianinntekta som nordmenn. Innvandrarane frå europeiske land utan EØS-medlemskap tente 150.000 kroner mindre enn norske menn, dei frå Asia tente 250.000 mindre og dei frå Afrika 300.000 mindre. Tendensen for kvinner er den same, men på eit lægre nivå. Afrikanske kvinner i 1993-kohorten tente i praksis ikkje pengar i det heile etter 12 år.

Igjen det same

Den same tendensen ser vi i dei to neste kohortane, men vi ser også ei delvis betring for menn frå den tredje verda i den tredje kohorten; forskarane trur det handlar mykje om at dei ikkje såg nokon lågkonjunktur mellom 2009 og 2017. Men no er vi altså inne i vår verste lågkonjunktur i etterkrigstida. Her lyt det òg seiast at det som gjer utviklinga særleg uheldig for afrikanske kvinner i gjennomsnitt, er at éi landgruppe har dominert: somaliarar. Få av dei somaliske kvinnene deltek i yrkeslivet. Elles ser vi ein klar nedgang i inntektene for EU-menn i 2005-kohorten, der menn ligg 100.000 kroner under norske menn. Men dette kan forklarast med at EU vart utvida i 2004. Austeuropearar vart EU-borgarar.

Kan vi så trekkja ein konklusjon? Ja, at tala er stabile. Landbakgrunn avgjer nesten alt, konjunkturar litt. Dårlege tider går mest ut over menn frå Afrika. Men det er likevel stabiliteten som er mest påfallande. Innvandrarar frå Vesten gjer det like godt som nordmenn, innvandrarar frå Aust-Europa ein del dårlegare, innvandrarar frå Asia ligg langt etter, og dei som kjem frå Afrika, gjer det dårlegast når det gjeld yrkesdeltaking og inntekt.

Kostar 16,4 millionar

Kan vi seia noko om kostnader over tid? SSB køyrde ei såkalla modellutrekning for Frp i februar i år. Modellen reknar på kor mykje flyktningar frå Afrika og Asia svekker statsfinansane. Modellen reknar på menn som dei går ut frå vert her i 64 år (dei fleste vert her sjølvsagt i kortare tid, red. merk.). SSB-modellen går vidare ut frå at desse ikkje nyttar meir offentlege tenester enn norske menn.

Kostnaden for statskassa ved vanleg integrering rekna i 2013-kroner per innvandrarmann i landgruppe 3 vert då 16,4 millionar, eller om lag 256.000 per år. I 2019-tal er kostnaden 19 millionar kroner. Eit paradoks her er at vi sidan 1993 har gjennomført og innført stadig fleire integreringstiltak, tiltak som har høge kostnader, men som i liten grad har hjelpt. Ut frå tala er det vanskeleg å trekkja ein annan konklusjon enn at innvandringa hadde vore billigare utan dei fleste av desse tiltaka.

Det vart mange tal i denne saka, og ho fortalte oss i grunnen ikkje noko vi ikkje visste frå før. Det er vel difor media ikkje lenger skriv særleg mykje om kostnadene ved innvandring. Og som vi i alle høvet også visste frå før: Kva haldning ein har til innvandring, er ikkje eit økonomisk spørsmål, men eit verdispørsmål. For å omskriva Stein Rokkan: Interesser er viktig, verdiar avgjer.