Politikk

Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Det moderne Venstre er eit parti som står langt frå den jamne distriktsvestlendingen, og særleg langt står Venstre frå veljarane i Sogn og Fjordane, der partiet fekk berre 3,4 prosent av røystene. Men når bror min og eg svingar inn på den vesle garden til Stad-ordføraren og biologen Alfred Bjørlo, får eg litt auka sympati for denne utjamningsmannen Venstre no har fått på Stortinget.

For ikkje nok med at Bjørlo har samla slekt og vener for å taka opp poteter, sjølv om det er sundag – han har ein BM Volvo 430, nett den traktoren eg sjølv nytta i barndommen og ungdomstida. Ein mann med ein 430 er ein mann det er vanskeleg ikkje å lika. Rett nok vert han vag når vi spør kva slags poteter han tek opp.

– Det er ein sort vi har hatt på garden i alle år. Vi kallar dei Bjørlo-poteter, men eg trur det er ein britisk sort.

Huset, derimot, er ein moderne byggekloss, men frå åkeren protesterer kona då eg hevdar at det må vera eit plusshus.

– Nei, det er eit TEK-10 hus!

Utanfor står det sjølvsagt to elbilar. Kraftkrisa er for andre. To bilar og eitt hus vert dekt av 20.000 kWh i året. Men Bjørlo mumlar noko om planar om å montera solceller på taket. Her skal det hentast meir statsstøtte.

Fyrst lyt vi snakka fag. Vi byrjar med infertile sosiale insekt.

– Poenget med sosiale insekt, slik som bier og maur, er at dei er nærare i slekt med sysken enn med avkoma.

Her fylgjer ei lengre førelesing eg ikkje forstår. Bjørlo ser at eg slit.

– Det er nett som med slavar. Dei vart ofte kastrerte, slik at dei ikkje nytta tid på å tenkja på paring.

No vert Bjørlo ivrig. Han hentar eit album frå tida i Ghana.

– Det var rett og slett eit eventyr.

Vi vert samde om at vi ikkje skal sitera det som står under bileta.

– Det vert litt feil i vår tid.

I alle høve nytta Bjørlo hovudfagstida på å studera nye afrikanske myggartar og kjønnsorgana deira. Han er så stolt av arbeidet at han til og med finn fram hovudoppgåva i biologi. Fyrst i ettertid innser eg at eg gløymde å blada høvisk i henne.

Men no er vi her for å tala politikk. Biologen døydde bort etter hovudoppgåva.

– Eg er ei utolmodig sjel. Eg er ikkje skrudd saman for å sitja mange år i laboratorium og arbeida med det same. Men at det vart politikk, var i og for seg tilfeldig. Ja, eg var aktiv i Unge Venstre frå eg var 15 år. Men eg hadde vel ikkje tenkt på ein karriere i politikken. Etter at eg var ferdig utdanna biolog, drog eg i marinen. Då eg var nesten ferdig, ringde Lars Sponheim. Han ville ha meg som politisk rådgjevar medan han var næringsminister.

– Det er då eit stykke mellom kjønnsorgana til mygg og det å verta næringspolitisk rådgjevar?

– Ja, men eg angrar ikkje. Eg trur ikkje at eg no, 25 år seinare, hadde vore lukkelegare av å berre ha studert mygg. Men eg vart meir rådgjevar for partileiaren enn for næringsministeren. Eg hadde òg ei viss røynsle med partiarbeid, sidan eg var valkampsjef i Hordaland i 1997.

Dessutan hadde Bjørlo fordelen av at han kom frå bygda. Det er to ting Sponheim ikkje liker, det er Senterpartiet og Bergen by.

– Det er rett, det. Eg hadde ikkje den urbane bergensbakgrunnen. Lars har aldri vore fan av slikt.

Før Sponheim tok makta i Venstre, var ikkje partiet berre utdøytt, liket var i tillegg gravlagt og rotningsprosessen over. Eg spør om partiet er mest takknemleg for at Sponheim attoppliva partiet, eller om dei er mest nøgde med at han forsvann.

– Det er nok både-og. Det er freistande å seia ja takk til båe delar. Men Lars var partibyggaren. Det er Lars som skal ha æra for at partiet steig opp frå grava. Det kjem Lars til å verta hugsa for til evig tid, og han gjorde det ved å taka Venstre attende til røtene på Vestlandet. Vi vart partiet for dei små verksemdene i Bygde-Noreg. Høgre hadde heilt slutta å snakka om forenkling og dei små verksemdene. Lars fekk nærings- og skattepolitikk attende på dagsordenen.

– Den biten av Venstre er borte. Kvifor det?

– Heilt forsvunne har vel den biten aldri vore.

– De vart ikkje store på Grünerløkka, takk vera næringspolitikken på Vestlandet?

– Jau, eg skal vera samd med deg i det. Men det har meir med samfunnsutviklinga enn med Venstre å gjera. Det er stadig færre som er avhengige av å måtte klara seg sjølve, å skapa ei inntekt og eit overskot. Dessutan kom digitaliseringa. Det er mykje enklare no enn då ein måtte fylla ut store mengder med papirdokument og -skjema. I tillegg har vi det som eg meiner er eit reelt problem, nemleg oslobobla, som takk vera oljerikdomen har kopla seg frå dei problema som eigarane av små verksemder møter. Det er ein kjerne av sanning i at vi har fått ei eiga og isolert politikarklasse.

Då må vi snakka om formuesskatten, for også Venstre ville i si tid fjerna han. Ja, han kom ned, men no vert regjeringsgrunnlaget danna av parti som alle seier dei vil auka formuesskatten. Sp snakkar mykje om at dei vil ha nasjonalt eigarskap, men dei ignorer det faktumet at stadig fleire verksemder vert selde til utlandet, nettopp på grunn av formuesskatten.

Kvifor tok ikkje Venstre grepet som dei små lokale eigarane i norsk næringsliv ynskte, å få bort formuesskatten? Dei tapte ordskiftet, seier Bjørlo.

– Venstresida vann symbolkampen. Formuesskatten er vorte adelsmerket for dei som seier dei vil redusera skilnadene i samfunnet. Dei som vil hjelpa dei fattige, er for formuesskatt. Dei som vil verna dei verkelege rike, er mot formuesskatt. Då vert det krevjande å gå i spissen for å taka bort skatten. Eg meiner prinsipielt at han bør bort, ikkje av di eg vil ha auka skilnader i samfunnet, men fordi han berre råkar nordmenn som bur i Noreg, og ikkje utlendingar. Formuesskatt er ein skatt på nasjonalt eigarskap og innovasjon. Og ja, det er særleg eit problem for små verksemder i distrikta. Dei maktar å betala skatten i gode tider, men dei slit når det er dårlege økonomiske tider.

– Og likevel har de einsidig prioritert klima og miljø og litt skule?

– Vi har no fått formuesskatten ned. Problemet har vore å finna inndekking. Dessutan vil ei fjerning av skatten vera vanskeleg å måla. Det tek fleire år før vi kan forventa å sjå dei positive sidene av å fjerna skatten.

– Og difor har de prioritert kortsiktige klimasigrar?

– Nei, du lyt no hugsa at miljø har vore ein sentral del av Venstres politikk i nesten alle år. Eg vart sjølv med i Venstre på grunna av miljøpolitikken.

Her byrjar Bjørlo på ny og rota rundt i bokhyllene. Denne gongen finn han eit gamalt klistremerke som seier «Nei til Sellafield». Nett der gjekk både Venstre og Bjørlo av med sigeren. Dei siste kraftreaktorane vart lagde ned i 2003.

– Miljø er ikkje nok nytt som Venstre har funne på dei siste åra. Klart vi skal vera opptekne av klima! Og det er ikkje slik at Lars ikkje brydde seg om miljø. Det han hata mest av alt, var Senterpartiet, han meinte dei var forstokka og heller ikkje brydde seg om naturvern. Men jau, eg er samd i at det klassiske næringsvenlege vestlandsvenstre har forsvunne for langt bak i køen.

Og særleg langt bak i køen hamna Bjørlo. Ja, han er delvis ein rikskjendis, av di Trine Skei Grande kalla han «distriktspsykopat», men langt færre har fått med seg at Bjørlo fyrst og fremst har drive valkamp for å gje distrikta ein betre næringspolitikk. Dei nasjonale oppslaga om Venstre har ikkje nett vore prega av hjartesakene til Bjørlo.

– Det lokale druknar i den nasjonale valkampdekkinga?

– Heilt klart. Det er forbløffande kor snøgt det har gått. Det er svært vanskeleg å få veljarane og media interesserte i lokale saker og lokale kandidatar. Det er dei nasjonale sakene og dei få leiande nasjonale profilane som stel merksemda. I år kjem eg berre på denne pasientfokussaka i Finnmark som eit motdøme. I slike saker mobiliserer veljarane lokalt, men då skal det vera særs viktig for særs mange.

– Kvifor er det slik, denne gongen var det fyrst klima, så olje. Førre gong var det innvandring, som ingen no bryr seg om?

– Eg veit ikkje heilt kvifor det er vorte slik, men det ser ut som om media berre har kraft nok til å dekkja éi sak om gongen. Det er som om dei set seg ned i fellesskap og seier at «denne saka skal valkampen handla om». Det gjer dei sjølvsagt ikkje, men slik ser det ut til å fungera. For Venstre var det i år heilt greitt. Vi har eigarskap til klimasaka. Men denne utviklinga er ikkje bra for demokratiet.

Utviklinga er heller ikkje bra for partiet. Venstre var det store nasjonale partiet som skapte det moderne Noreg. Partiet stod i spissen for ålmenn røysterett, skule, utdanning, helsetenester og ikkje minst velferdsstaten. Venstre var òg partiet som innførte nasjonal kontroll over energien, og i det store og heile laga det rammeverket vi alle tek som sjølvsagt. Men ein eller annan gong tapte partiet kontrollen over forteljinga om nasjonalstaten Noreg.

– Alle vestlendingar var venstrefolk før, no er nesten ingen vestlendingar venstrefolk, sett vekk frå deg og 3,4 prosent her i fylket?

– No gjekk du langt attende, og det er framleis ein del av oss. Men ja, eg har tenkt ein del på dette. Det som ikkje er til å koma forbi, er at Arbeidarpartiet har vore ufatteleg dyktig til å dyrka sin versjon av historia. Dei har fått folk til å tru at dei skapte denne vellukka nasjonen. Men er det nokon som verkeleg skapte Noreg og det vi er så glade i, så er det Venstre. Til og med i utviklinga av folketrygda, som kom i 1967, var Venstre sentrale.

– LO var lenge mot innføring av folketrygd.

– Ja, og for meg er det uforståeleg at vi ikkje har makta å halda på historia og fortelja kva vi har stått for oppgjennom. Vi har den sterkaste soga, men Ap vann den kampen. Det er underleg.

– De vart så små at de mista tradisjonsberarane?

– Det skjedde noko etter splittinga. Vi fekk to «sekter». Men dette meiner eg med handa på hjartet: No har vi høve til erobra posisjonen som det liberale sentrumspartiet som både har ein offensiv næringspolitikk og bryr seg om klima og framtida og ikkje minst internasjonalt samarbeid. Det er berre å sjå på Tyskland og Sverige og andre land. Eit parti som Venstre har mykje større potensial enn vi så langt har fått ut.

Dessutan er det ein annan ledig posisjon der ute. Noreg var fram til finanskrisa i 2008 eit land med god økonomistyring og eit sterkt veksande privat næringsliv, ein vekst som hadde vart i 16 år. Etter finanskrisa vart dei offentlege pengekranene opna, for aldri å verta stengde att.

– Har ikkje de det same problemet som Høgre, at etter åtte år med rekordhøg utgiftsvekst, så er ikkje ein truverdig økonomisk og liberal politikk nett det folk flest tenkjer på når dei tenkjer Venstre?

– Ja, du kan kanskje seia det. Men vis meg eit anna parti som ikkje har det problemet. Dessutan lover vi ikkje nye, store velferdsreformer. Nei, vi har ikkje vore nøkterne nok, men vi er nøgnare med pengane enn andre parti er. Vi lover ikkje gratis tannlækjar, gratis skulefritidsordning til alle og gratis barnehage. Men det er heller ikkje slik som du ymtar frampå om, at dersom det dukkar opp eit parti som vil kutta i offentlege utgifter, så vel mange å røysta på dette partiet. Staten Noreg er særs rik, og veljarane vil ha ein del av rikdomen. Ja, ein dag må vi skjera ned, men eg ser ikkje noka løysing på problema offentleg pengebruk fører med seg, i det minst ikkje på kort sikt.

Men no skal Bjørlo på tinget. Om kort tid sit han åleine i eit lite husvære i Parkveien. Oddsa for at det går med han som med utruleg mange andre ferskingar på tinget for eit opposisjonsparti, er låge. Dei som spår fire år med einsemd, manglande telefonar og drykk på Lorry, får ikkje mange kroner att på eit slikt veddemål.

– Du kjem heim att klokka seks, slår på Dagsnytt 18, der du heller ikkje denne dagen vart spurd om å vera med. I resignasjon opnar du kjøleskapet og jekkar opp den fyrste ølflaska. Det vert ikkje kjekt, dette?

– Det er mogleg du får rett, men eg vil prøva. Går det gale, er det ikkje av di eg ikkje kjem til å gjera mitt for å lyfta Venstre. Eg trur heller ikkje at eg vert einsam. Vi budde der fram til 2007, og eg har mange vener der, både i og utanfor politikken. Eg har vore ordførar lenge nok. No vil eg prøva meg på tinget. Der skal eg stå i spissen for det klassiske vestlandsvenstre.

Vi gløymde å spørja han om det er tilfeldig at han ville inn samstundes som Trine Skei Grande flytta ut.

Vi fekk heller ikkje med oss britiske nypoteter. Vi forlèt Bjørlo idet han vender opp ei ny potetfòr. Ikkje alle bønder røystar Sp.