Klimakvotar

Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Å verta klok på klimapolitikken til EU minner om den gamle vitsen om at det berre var departementsråden og Gud som forstod norsk landbrukspolitikk. Men så døydde visstnok Gud… Tak til dømes Danmark: Førre veke kom Danmarks Statistik med reviderte utsleppstal for det danske fastlandet. Den statistikken synte at Danmark har gått frå å sleppa ut fire millionar tonn CO2 frå biomasse i 1990 til å sleppa ut 19 millionar tonn i 2018. I Sverige står det endå verre til, der slepper dei ut om lag 25 millionar tonn CO2 gjennom brenning av biomasse, som stort sett er tre.

Utslepp frå biomasse har nett dei same følgjene for klimaet som CO2 frå fossile kjelder, så i røynda har både Danmark og Sverige langt høgre utslepp enn Noreg. «Tilbakebetalingstida» for karbon i nordlege skogar er minst 100 år, mykje lenger om vi tek med utsleppa frå skogbotnen. Likevel vert alle norske regjeringar kritiserte, både i og utanfor Stortinget, for ikkje å ha fått ned utsleppa til dansk og svensk nivå. Det er derimot ingen ros å få for at Noreg ikkje driv med denne hemningslause brenninga av ved som grannane held på med.

Tel ikkje med

Men kvifor slepper grannane våre ut så mykje klimagassar frå tre? Jau, av di trebrenning ikkje tel med i den internasjonale eller nasjonale klimarekneskapen. I EU er biomasse større enn både sol og vind og vasskraft til saman. Forskarane er samde om at dette er særs uheldig, men brenninga held fram og aukar i omfang. Få ansvarlege politikarar i EU. om nokon, vil gje frå seg høva til rekneskapstriksing. Å taka reelle kutt andre stadar vert for smertefullt.

Samstundes har EU ein mekanisme som fungerer og får ned utsleppa av CO2, nemleg kvotesystemet. EUs kvotesystem slår fast kor store utslepp fly, industri og kraftproduksjon skal ha (då med unntak av biomasse). Systemet har ikkje fungert så godt av di EU, særleg for å verna industrien i Aust-Europa, i si tid gav ut altfor mange kvotar, slik at prisen per kvote vart så låg at det fekk liten effekt. Men no har EU byrja å draga inn kvotar, utsleppa per tonn ligg for tida på rundt 240 kroner. Det fungerer. Tyskland har satsa verkeleg store summar på den grøne vendinga, som diverre har hatt liten effekt. Det har synt seg nær umogleg å kompensera for nedstenginga av den CO2-frie atomkrafta. Og den tyske kolindustrien er såpass sterk at politikarane ikkje har våga å stenga han ned. Men no kjøper kraftverka mindre kol.

Gass på veg inn

I juli kom forskingsinstituttet Fraunhofer ISE med ein rapport som syner at marknadskreftene har byrja å verka. Frå juni i fjor til juni i år gjekk utsleppa frå tyske fossilkraftverk ned med heile 33 prosent. Reduksjonen kjem dels av meir sol- og vindkraft og mindre kraftforbruk, men overgangen frå kol til gass har vore særleg tydeleg, og gass slepper ut berre halvparten så mykje CO2 som kol per produsert krafteining. Etter at EU byrja å kverrsetja CO2-kvotar, har prisen på utsleppa gått opp med 65 prosent. Frå juni i fjor til juni i år har kraft frå gass gått opp med 62 prosent, medan eigarane av kolkraftverk har redusert produksjonen.

Takka vera kvotesystemet vert det mykje billigare å produsera kraft med gass enn med kol, noko som er bra for klimaet. Her høyrer det med å nemna at Trumps opning for eksport av amerikansk flytande gass, LNG, har pressa ned prisen på gass, noko vi i Noreg merkar ved at vi får dårlegare betalt enn før. Men det er i gassektoren Noregs store bidrag til reduserte CO2-utslepp kjem: EU slepper ut 300 millionar tonn mindre CO2 ved å bruka norsk gass i staden for kol. Og i takt med at kvoteprisane går opp, går bruken av gass òg opp. Kol vert pressa ut, samstundes som vi får meir kraft.

Men her er vi framme ved noko underleg i det norske ordskiftet om klima. Store delar av dei norske utsleppa er ein del av EUs kvotemarknad. Det vil seia at når vi i Noreg reduserer utsleppa innanfor kvotepliktig sektor, går prisen på kvotar ned i heile EU. Om vi derimot aukar forbruket, går prisen på kvotar opp. Dette er naturleg. Redusert forbruk skal løna seg, auka forbruk skal ikkje løna seg. Men dette gjeld i heile EU-systemet. Særnorske tiltak for å få ned utsleppa i kvotesektorar, kuttar ikkje dei samla utsleppa av CO2 frå EU.

For dyre flyreiser

Om du til dømes kjøper ein flybillett frå Oslo til Stavanger og attende, er den vanlege prisen 1500 kroner. Noreg har eit særs høgt avgiftsnivå på flyreiser jamført med andre land. Over 500 kroner av den samla prisen er skattar og avgifter. Verknaden av dette særnorske avgiftsnivået forklarte finansministeren for Stortinget på eit spørsmål om statsbudsjettet for 2019: «Det gjøres oppmerksom på at størstedelen av innenriks luftfart er omfattet av EUs kvotesystem. Økt CO2-avgift på innenriks luftfart vil derfor først og fremst bidra til å flytte utslipp fra norsk innenriks luftfart til andre utslippskilder innenfor EUs kvotesystem. Flytting av utslipp bidrar ikke til globale utslippsreduksjoner, men bidrar til å øke de samlede kostnadene ved å oppnå klimamålene.»

Eller sagt i klartekst: Særnorske tiltak innanfor EUs kvotesystem er å straffa oss sjølve. EUs kvotetak ligg fast. Om vi reduserer utslepp her heime, går utsleppa opp andre stadar i EU. Vi skaffar oss utgifter som ikkje betrar klimaet. Ja, vi betaler kvoteprisen, som er om lag 240 kroner per tonn, men det vi betaler utover det i kvotepliktig sektor, er ein kostnad som reduserer vår eigen levestandard utan at klimaet vert noko betre.

ABC i økonomi

Dette er ei heilt konvensjonell innsikt mellom samfunnsøkonomar. Særnorske tiltak gjer at andre land i EU betaler mindre for sine utslepp og vi meir. Hywind Tampen-prosjektet skal gje havvind til Snorre- og Gullfaks-felta i Nordsjøen. Og det er Equinor som skal stå for utbygginga av flytande havvind. Flytande havvind er ulønsamt. Difor får Equionor særs mykje statsstøtte. EU har eit generelt forbod mot statsstøtte til næringslivet, men gjer unnatak for det meste av det som har med klima å gjera.

Det statlege subsidieorganet Enova gjev Equinor 2,3 milliardar til prosjektet, som har eit budsjett på 5 milliardar. Vidare får dei 566 millionar frå NOx-fondet, som er styrt av NHO, men som i røynda er finansiert av NOx-avgifta som staten har pålagt næringslivet. I tillegg kan Equinor trekkja av 78 prosent av utgiftene på skatten. Dimed vert den røynlege kostnaden til Equinor knapt ein tiandedel av budsjettet, resten vert teke av skattebetalarane. Det er elles ikkje heilt sant heller, for den tiandedelen Equinor betaler, kunne delvis ha gått til utbyte til Oljefondet. I praksis betaler skattebetalarane rundt 95 prosent av kostnadene, endå meir om vi reknar på aksjeposten vi har i Equinor. På den andre sida får vi litt høgre inntekter for den gassen som ikkje vert brend på plattformene, men i staden eksportert. Den inntekta er rett nok marginal. Men samla sett fører den store kostnaden for norske skattebetalarar til at Europa får litt billigare gass og litt lægre prisar på klimakvotar.

Elektrifisering

Det som gjeld elektrifiseringa av Snorre og Gullfaks, gjeld all elektrifisering på norsk sokkel. Produksjonen av straum frå vindmylner, som er sterkt subsidierte i Noreg, har den same effekten. Produksjonen får ikkje ned dei globale utsleppa frå kraftsektoren. Kraftsektoren er som sagt underlagd EUs kvotesystem. Dette vil ikkje seia at kvotesystemet er bortkasta, det fungerer tvert imot svært godt.

Problemet er at norske politikarar og norske klimaaktivistar ikkje ser ut til å bry seg særleg om den globale effekten av CO2, men ser mest på den nasjonale rekneskapen. Sjølv om Danmark og Sverige reelt sett på grunn av biomasse har mykje høgre utslepp enn Noreg, vert regjeringa stadig kritisert for å ha høgre utslepp enn grannelanda. Og trass i at regjeringa i stats- og nasjonalbudsjettet skriv at særnorske tiltak i kvotepliktig sektor ikkje hjelper, pøser dei pengar over Equinor for at dei skal redusera utsleppa i Noreg, tiltak som reduserer velstanden vår og altså ikkje fører til reduserte utslepp.

EU seier nei

Men det finst faktisk eit tiltak som over natta kunne ha redusert dei globale utsleppa tilsvarande dei samla norske utsleppa. Staten sit i dag på kvotar tilsvarande 13,3 milliardar kroner, kan vi lesa i statsbudsjettet. Desse sel staten i år og neste år – i år for 5 milliardar, neste år for 8,3 milliardar. Dette seier regjeringa sjølv er eingongsinntekter. Det vert ikkje sett på som god budsjettpolitikk å nytta eingongsinntekter til saldering, men det er nett det regjeringa gjer med desse pengane. Lottopengar vert nytta til dagleg drift.

Men det er ikkje poenget her. Poenget er at om vi tek utgangspunkt i kvotane og legg til grunn dagens pris på 240 kroner per tonn CO2, kunne Noreg ha late vera å selja dei kvotane som staten sit på. Det hadde redusert dei globale utsleppa med 55 millionar tonn, som er meir enn det vi kjem til å sleppa ut neste år. Og det hadde kosta berre 13,3 milliardar, som er langt mindre enn det Equinor nyttar på elektrifisera Johan Sverdrup og granneplattformene. Kostnaden hadde altså vore særs låg samanlikna med alle dei tiltaka vi har gjennomført og skal gjennomføra i kvotepliktig sektor.

Dag og Tid har spurt Finans­departementet om å få eit intervju med leiinga om kvifor vi ikkje gjer dette. Etter ei tid sende Finansdepartementet førespurnaden over til Klima- og miljødepartementet (KLD). Dei hadde ikkje tid til å stilla opp med ein frå den politiske leiinga før Dag og Tid gjekk i trykken, men ein byråkrat forklarar at Noreg diverre ikkje har høve til å halda att klimakvotar frå marknaden. EU pålegg oss å selja desse kvotane. Kvotemarknaden er felles for heile EØS, og einskildland kan ikkje auka tempoet på planlagde reduksjonar på eiga hand. Så gjeve at KLD har rett, rauk eit særs effektivt tiltak der.

Gjev pengar til andre

Dette vil ikkje seia at det ikkje kjem reduksjonar. Kvotepliktig sektor i EØS vil i 2030 ha redusert CO2-utsleppa med 43 prosent sidan oppstarten av kvotemarknaden. Truleg vil det vera andre land enn Noreg som tek dei relativt største utsleppa, av di Noreg alt er mykje elektrifisert, medan land som nyttar kol, har mykje meir å gå på enn Noreg. Paradokset er kan henda at Noreg gjennom særnorske tiltak som ikkje får ned globale utslepp, gjer at andre land kan redusera sine utslepp billigare, sidan vi insisterer på subsidierte vindmylner og elektrifisering av oljeindustrien. Dei særnorske tiltaka hjelper ikkje klimaet, men er ei overføring av norsk velstand til andre land.