Å dømme etter norsk politikk og kulturliv er det ikkje på mote å ha godt minne. Like fullt har vi hatt tidsskrift som har hjelpt oss til å samle trådane, skape ordskifte og orientere oss på nytt og på nytt. Viktigast av desse har vore Samtiden.

Det var, for å seie det fritt etter Jan Erik Volds «I går, ja»: Døm har tatt’e! Hva da? Tidsskriftet, vel, harru’kke hørt det? Borte er byrgskapen i Aschehoug for svoveleimen i dei forandringsvindane som ofte stod kring Samtiden, der så mange redaktørar har gjort seg kjende og uunnverlege i vårt offentlege liv ved å ta for seg dei mest omdiskuterte, dei mest påtrengjande, ofte dei mest såre problem – i samtida. Og det med vidd og humør og uoppsliteleg nyfikne.

Refleksjon

Det særmerkte med Samtiden sidan 1890, då Arne Garborg publiserte kritikken av sine samtidige estetar i essayet «Hanna Winsnes’ Kogebog», er samanhengen mellom mange påverknadskrefter i livet vårt, såleis nasjonal og internasjonal politikk, kultur, estetikk, filosofi, vitskap, i det heile kryssingspunkta mellom aktuell debatt og dei store prinsipielle analytiske problema her i verda – igjen, både lokalt og globalt.

Syn og Segn har same kvalitetane, men ein noko annan profil, om enn ikkje dårlegare. Saman har desse tidsskrifta hjelpt nordmenn til å lyfte blikket, eller også å granske seg sjølve nærgåande. Dei har hjelpt til med eminent kritisk literacy, som det no heiter: bygging av kompetanse til å finne fram til skjelnande vurderingar som går utanpå underhaldning og gjer forskjell på korleis vi disponerer våre gjerningar og vårt liv.

Det er ikkje utan grunn det kring kvart tiande år eller så har kome opp diskusjonar om Samtiden. Einkvan har gjerne dukka opp for å påstå at den nye samtidsredaktøren ikkje skjøttar oppgåva si rett. Altså har Samtiden gjeve denne samvitsimpulsen der vanetenking og tradisjonar jamleg er brynte både moralsk og estetisk. Dekonstruktivistar, reformatorar, tradisjonalistar, analytikarar – alle har møtst i eit rom for refleksjon.

Kulturell kapital

Nokre tidsskrift er meir flyktige i sin eksistens, dei oppstår av særskilde behov og i særskilde miljø, så som Fossegrimen, Profil, Basar, Kontinent Skandinavia, Arken, Gateavisa og fleire. Og kan hende har jamvel Nytt Norsk Tidsskrift levd viktigaste delen av sitt liv. Vi får sjå om dei får til eit nytt løft.

At Aschehoug ikkje klarar å skaffe seg tilstrekkeleg redaksjonell og digital kompetanse til å halde flaggskipet sitt flott, kan vere eit omen for framtida til heile forlagshuset: Når ein mistyder sjølve rasjonalet for sin eksistens, og ikkje kan dekkje behova ein viktig del av publikum har for hjelp til å orientere seg på rasjonell maner, kva hender då?

Då har ein gløymt lærdomen frå moderne kultursosiologi, nemleg at kulturell kapital er grunnlaget for aksjonsradiusen og handlingsrommet til det sosiale vesenet. Vi treng impulsar for å kunne møte utfordringar og agere adekvat, og dei får vi frå kulturdiskusjonar. Informert handling i marknaden er også avhengig av at vi kan skjøne dei kulturelle rørslene som motiverer folk. Dessutan, skal vi ha noko å diskutere som vi så kan handle ut frå som fellesskap, trengst det at diskuterbart stoff vert lagt fram.

Dette er sjølve grunnlaget for at kulturen finst, slik filosofen W.B. Gallie, altfor ofte gløymd i dag, sa det: «Kultur» er eit fundamentalt diskuterbart omgrep. Den dagen vi sluttar å diskutere innhaldet i kulturomgrepet, er kulturen daud. Demokrati er eit anna omgrep av same orden. Utan diskusjonar om kva demokratiet er, døyr det.

Ein brite kunne sagt at konserndirektør Mads Nygaard ikkje er of the same mettle as his forebears. Han manglar viljeskrafta og stayerevna til forgjengarane sine. Forlaget hans seier no farvel til den gedigne kulturelle kapitalen som er opparbeidd ikkje berre i Noreg, men over heile Norden. Samtiden har for mange heilt frå skuletida av vore sjølve inngangen til dei store ordskifta, til dei gode sakprosatekstane, til å skjerpe orienteringsevna.

Vi brukar enno gamle og nye tekstar frå Samtiden på pensum ikring på universiteta, såleis gjerne intervju med tenkjarar eller introduksjonar til viktige tankar og nyvinningar, for Samtiden-tekstane er og var meir verde enn mangt som skaffar teljekantar. Ikkje rart at tidlegare forlagssjef Trygve Aaslund stolt delte ut gamle nummer av Samtiden til folk som vitja han på kontoret.

Kompetanse

Med eit forlagshus fullt av kompetanse skulle det vore råd å skape eit redaksjonelt miljø med nye perspektiv. Pinleg er det å sjå korleis forlagsrepresentantar forklårar at dei ikkje har god nok kompetanse lenger, kva for felt ligg kompetansen på når dei ikkje kan drive eit allmennkulturelt tidsskrift?

Ein kunne vel prøvd å invitere Universitetsforlaget til å ta imot Samtiden. Magne Lerø seier han vil gje Samtiden tre år og så vurdere kva som skal skje. Med litt flaks og god innsats går det vonleg ikkje som med Vagant (Cappelen Damm) og Vinduet (Gyldendal), som freistar jamt vanskelegare levekår utan palliativ pleie.

Tendensen i forlagsbransjen i dag er ikkje lenger slik at forlaga subsidierer utgjevnader dei ikkje direkte tener på, med inntektene frå bestseljarar og sikre salsobjekt. No skal oftast kvar einskild bok, kvar utgåve, løne seg. Institusjonen Samtiden er i slik sikt ikkje lenger verd bryet. Då tel ikkje den stolte tradisjonen av igangsetjing av debattar og verksemd, med redaktørar som flest alle gjorde seg vidgjetne i norsk kulturhistorie ved sitt gode skjøn og sine initiativ.

Økonomi

Frå Kulturrådet fekk Aschehoug 834.000 i støtte for tidsskriftet i 2021. Medrekna kostnader for løn til redaktør, prenting, distribusjon og så bortetter sit forlaget kanskje att med årlege utgifter på ein halv million for å drive tidsskriftet (Aschehoug må gjerne korrigere om eg tek feil).

Aschehougs hagefest kostar sikkert det doble. Om eg har rett, er det dobbelt så fint å feire kulturen i Noreg med ein fest for nokre utvalde enn drive vidare eit tidsskrift som har vart i 132 år.

No får vi sjå korleis Asche­houg satsar når dei skjer av dette bandet til norsk kultur- og samfunnsdiskusjon.

Verdsforståing

Samtiden har gjeve oss tilgang til viktige diskusjonar om sjølvforståing og verdsforståinga gjennom jamlege impulsar frå mange kantar. Tidsskriftet har òg halde oppe og utvikla gode føredøme for mange prosasjangrar, frå djuptborande intervju via spenstige essay til reportasjeliknande analysar – og meir.

Klarar vi oss utan? Mykje dårlegare. Det er difor sterkt å vone at redaktøren sidan 2017, Christian Kjelstrup, som uttrykkjer seg optimistisk og er viljug til å satse, kan byggje ein god heim til Samtiden innanfor rammene av Medier og Ledelse.

Vi er mange som no vonar at Magne Lerø, ein kar som kan seg med marknadstilhøve, syner forståing for at vi i dette landet fjernt frå intellektuelle kjelder vi treng vite om, må ha støtte i kritisk tenking så vi kan gjere sunne vurderingar i handel som i vandel.

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen er professor i lesevitskap ved Universitetet i Stavanger og fast skribent i Dag og Tid.