Kommentar

Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Året 2018 har ikkje vore eit godt år for Erna Solberg. Røystesankarane Sylvi Listhaug og Per Sandberg er ute av regjeringa, kvardagsmenneska har teke over. Kva gjekk gale? Men fyrst ein omveg. I nokre år var eg fast gjest og kommentator i TV 2-programmet Underhuset. Eg fekk òg vera med og plukka gjestar. Politisk var vi fire som var i redaksjonen, godt spreidde. Men det var tre vi alltid ville ha med: Trond Giske, Per Sandberg og Sylvi Listhaug. Med dei vart det alltid stemning og temperatur, og – vil eg våga påstå – dei som såg på, fekk ein god, gamaldags politisk debatt, ei form som nesten er borte i dag.

Den det var lettast å få til å stilla, var Sandberg, så kom Listhaug og til slutt Giske. Men for eitt år sidan fekk vi alle tre i studio pluss Hadia Tajik. Vi sende ein time frå Arendal på hovudkanalen til TV 2. Temaa var eldreomsorg og innvandring. Det var eigentleg ikkje meininga å diskutera innvandring, sidan vi ikkje trudde det ville verta eit stort tema i valet, men etter at Listhaug hadde kome attende frå fødselspermisjonen, hadde innvandring og dimed Listhaug vorte det absolutt største temaet, og det sjølv om asylinnvandringa var nær null i fjor.

Sandberg dominerte

Sidan vi hadde sett opp innvandring, rekna vi med at Listhaug og Tajik ville dominera debatten. Slik vart det ikkje: I redaksjonen var vi etterpå samde om at Giske og Sandberg var best. Dei to såg ut til verkeleg å trivast, og sjølv om tonen var særs hard, var stemninga mellom Sandberg og Giske god etterpå. Fullt så blide var ikkje dei to andre. Det Sandberg hadde, som Listhaug ikkje hadde, var fleksibilitet i debatteknikken, han hadde ei evne til å venda ordskiftet som Listhaug ikkje hadde. Dessutan hadde han humor. Listhaug kunne innvandring ut og inn, men det var òg det ho kunne.

Og slik Sandberg var sweeper i debatten i Arendal, har han òg vore den klassiske allroundpolitikaren i Frp, og som Torbjørn Røe Isaksen skreiv på Facebook denne veka: mannen som har spreidd godt humør i regjeringa og vore ein garantist for at samarbeidet også med Venstre har vorte halde oppe. At Sandberg ikkje har fungert den siste tida, er ikkje det same som å seia at tapet av han er eit udelt gode for Frp og Solberg.

Når det er sagt, i eit veldig hypotetisk alternativt univers der eg hadde vore statsminister, ville eg ikkje ha teke Sandberg inn i regjeringa. Og eg er forundra over at Jensen og Solberg tok han inn i varmen, for Sandberg er ikkje alltid til å lita på. Det veit eg av personleg røynsle. I november 2013 kom Sandberg med noko så pretensiøst som ein sjølvbiografi, boka heitte Mot min vilje. Eg hadde ingen intensjon om å lesa boka, men så såg eg at boka fekk særs god omtale, og eg byrja å lesa. Boka var faktisk god. Men at Sandberg kunne skriva, samsvarte ikkje med det biletet eg hadde av han. Då eg fekk i oppdrag å intervjua han, spurde eg han difor rett ut. Her eit direkte sitat frå Dag og Tid den 15. november 2013:

«– Boka er godt skriven. Ver ærleg no, har du skrive ho sjølv?

– Du er ikkje den fyrste som spør om dette. Det verkar nesten som ein del er skuffa over at eg skriv bra, men alt er skrive av meg. Absolutt alt.»

Medforfattarar

Kort tid etterpå kom det fram at Sandberg ikkje hadde skrive «absolutt alt» av boka, forlaget hadde hyra inn såkalla ghostwriters, skuggeforfattarar. Dei fekk òg etter kvart stå som medforfattarar. Men Sandberg var altså så stolt over den gode mottakinga av boka at han den fyrste tida like godt tok æra for å ha skrive henne åleine. Nei, lygna han kom med andsynes lesarane i Dag og Tid, var kan henda ikkje så alvorleg, men det seier noko om mannen, og no er han altså igjen teken i om ikkje lygn, så i alle fall kraftig fordreiing av sanninga. Og eg nektar å tru at Jensen og Solberg ikkje var klar over denne sida av Sandberg.

I alle høve, tre av dei fire som var med i Underhuset den torsdagen for eit år sidan, Listhaug, Giske og Sandberg, har no mista posisjonane dei då hadde. Mennene på grunn av utstyrlege libido, Listhaug av di ho mista støtta frå Solberg. Men det vi òg kan seia, er at eit problem som såg ut til å vera avgrensa til Ap og Jonas Gahr Støre, manglande styring og manglande veljarappell, no i aller høgste grad har vorte eit problem også for Solberg og Jensen. For det er ikkje til å koma forbi: Dei to største stemmesankarane til Frp og dimed regjeringa, Listhaug og Sandberg, er ute. Det er sikkert mykje pent å seia om Tor Mikkel Wara og Harald T. Nesvik, men ingen av dei kan seiast å vera i nærleiken av så populære røystesankarar som Listhaug og Sandberg var seinast ved førre stortingsval.

Styringstillegget

Men eitt er problemet Frp står framføre ved neste val, eit anna og større er det Solberg står midt oppe i: Fordelane er borte. Solberg vann valet hovudsakleg av to grunnar: 1) Listhaug kom attende og gjorde, som valdagsmålinga synte, innvandring til det største temaet under valet. Det lyfta Frp kraftig, særleg på Vestlandet. 2) Solberg var såpass populær at ei stor mengd konservative veljarar, særleg på Oslo vest og i Asker og Bærum, lyfta Venstre over sperregrensa. Mange nok veljarar meinte at ei Støre-regjering var eit så dårleg alternativ til Solberg.

Ingen kan skulde denne regjeringa for å ha ein klar borgarlege profil. Utgiftene har gått sterkt opp, Forsvaret har ikkje vorte prioritert, skatteletten er liten, og politiet ser ut til å fungera stadig dårlegare. Likevel har Solberg fått det såkalla styringstillegget som skal til for å vinna val. Ho har stått fram som klart meir samlande, kompetent og trygg enn Støre, som har slite med eit parti i oppløysing etter Giske og ei stadig meir fragmentert venstreside, som no inkluderer MDG, Raudt og SV, i eit truverdig regjeringsgrunnlag.

Det vil seia: Nokolunde slik var det fram til Sandberg-saka og heilt klart fram til Listhaug-gate. I all hovudsak synte meiningsmålingane fram til Listhaug gjekk av, eit klart borgarleg fleirtal. Di meir markant Listhaug var, di betre gjorde Frp det, som Aksel Fridstrøm i Minerva har dokumentert i ein større analyse av meiningsmålingar og omtale av Listhaug i media. I februar i år låg Frp på rundt 20 prosent, og partiet sette rekord i regjering rundt den tida Listhaug måtte gå av. Etter at ho måtte gå av, har Frp sige sakte nedover, men stort sett har meiningsmålingane anten synt dødt løp eller ei lita leiing for borgarleg side.

Då det snudde

No i august har dette snudd, Ap og venstresida har fått ei klar leiing. Det er farleg å konkludera på grunnlag av ein så kort tidsperiode, men Sandberg-saka har fått både Solberg og statsministerens kontor til å verka inkompetente. Grunnlovsfedrane skreiv inn i Grunnloven at familiemedlemar ikkje kunne sitja saman i Kongens råd, men i ettertid har vi fått både statssekretærar og politiske rådgjevarar som ikkje er råka av dette regleverket.

Å vera etterpåklok er ein eksakt vitskap, politikk er det ikkje, men då Statsministerens kontor (SMK) og dimed Solberg fekk melding frå ekskona til Sandberg, statssekretær Line Miriam Sandberg, om at «fremmende makter» hadde flytta inn i statsrådbustaden til Per Sandberg, burde alarmen ha gått. I staden for at Solberg sette seg ned og hadde ein lang og roleg samtale med Sandberg for å finna ut kva han ville og kvar landet låg, fekk Sandberg vita om meldinga frå ekskona, og konfliktnivået steig endå eit hakk – Sandberg fortalde denne veka at han ikkje har fått sjå 12-åringen han og ekskona har saman, på to og ein halv månad. Ein regjeringssjef kan ikkje leva med ein slik konflikt internt i regjeringa. Sandberg, på si side, om vi skal tru eldstedotter hans, var redd for ekskona, så redd at han ikkje melde frå til byråkratiet og SMK om at han hadde tenkt seg til Iran, av frykt for lekkasjar til ekskona.

Ikkje til å tru

Det er knapt til å tru at Solberg har late dette passera. Endå meir underleg er det at då pressa til slutt via sosiale medium og Instagram-kontoen til den nye kjærasten fekk vita at Sandberg var i Iran, stod Solberg fram og sa at ho hadde tillit til Sandberg. Det er kan henda likevel forståeleg at Solberg uttrykte tillit. For problemet Solberg står i kvar dag, er at ho må avvega interessene til dei ulike partia opp mot det samla inntrykket av regjeringa.

Det er ingen løyndom at Siv Jensen lenge har vore glad i den lojale Sandberg. Han har vore den store populisten som samstundes har vore ein garantist for regjeringssamarbeidet. Solberg kan vanskeleg fjerna ministrar frå andre parti, særleg ikkje når Siv Jensen liker den som bør fjernast. Men ein stad bør det vera ei grense: Når eit ektepar i regjering utviklar paranoia overfor kvarandre og SMK, høyrest det ut som ein situasjon som krev handling frå ein statsminister. Sandberg burde fått høve til å gå av med æra intakt då han lét den unge iranske kvinna flytta inn. Og om ikkje då, så etter den offisielle vitjinga til den iranske ambassaden for å feira revolusjonen til Khomeni. No er Sandberg tapt både for regjeringa og Frp, og i prosessen har mykje av truverdet til Solberg vorte øydelagt.

Sterk kontrast

Kontrasten til korleis Solberg handsama Listhaug, er stor. Sandberg hadde vorte, som han sjølv innsåg då han førre veka bad om å få gå av, eit lik i lasta. Listhaug var derimot Frps største røystesankar og dimed ein svært viktig medlem av regjeringa for Solberg. Men Listhaug hadde ikkje Jensens vernande hand på same vis som Sandberg, noko som kanskje ikkje er overraskande, sidan Listhaug nekta å fylgja Solbergs ordre om å få til eit innvandringskompromiss i Stortinget.

Regjeringa, Solberg og Listhaug tapte debatten om Listhaugs terrorpåstand på Facebook då Ap fekk gjort det til ein debatt om Utøya, og det sjølv om Listhaug ikkje hadde nemnt Utøya. At utsegna til Listhaug ikkje var særskilt lur, vil vel dei fleste vera samde om. Det høyrer likevel med i biletet at Jan Tore Sanner skreiv på Twitter at ja, utsegna var ikkje klok, men at han skulle ynskja Ap slutta å trekkja «Utøya-kortet». Solberg og Høgre kunne late vera å akseptera at Utøya hadde noko med saka å gjera. Men kort tid etter Twitter-meldinga bad Sanner om orsaking for utsegna om Utøya, deretter bad Solberg om orsaking på vegner av regjeringa. Då var Listhaug i praksis død som statsråd. Nei, framferda til Listhaug i Stortinget hjelpte ikkje, men eit klarare signal om manglande tillit skal ein statsråd leita lenge etter.

Rar prioritering

Ja, det meste tyder på at Listhaug no vert nestleiar. Men ho kjem neppe til å føra valkampar på vegner av den noverande regjeringa og regjeringsplattforma. Det er ingen løyndom at ho helst vil at Frp på same vis som Dansk Folkeparti skal vera eit støtteparti i parlamentet og ikkje i regjering. Det er òg eit spørsmål om desse konstellasjonsregjeringane er eit gode for landet og dei ulike statsministrane.

Det Solberg og Stoltenberg har til felles, er at dei ikkje har vore klassiske statsministrar. Når dei har mista tillitt til statsrådar frå andre parti, har dei ikkje kunne avsetja desse direkte. Både Stoltenberg og Solberg venta til statsrådane frå andre parti sjølve sa at dei ville gå av (jau då, sjølvsagt skjedde det ting på bakrommet). Samstundes gjer konstellasjonane at statsministrane må inngå kompromiss som gjev dei mindre autoritet. Hadde Sandberg gjort det han no har gjort som nestleiar i Frp og ikkje som statsråd, ville neppe problema ha vorte store. Om Listhaug hadde posta det ho posta på Facebook frå ein posisjon i Stortinget, ville det ikkje ha ført til vanskar for Solberg. Denne modellen der statsministeren må ha løyve frå andre parti når ho eller han skal tilsetja eller avsetja statsrådar, verkar ikkje særleg levedyktig. Det vert for mange sprikjande staur.

Det er ikkje konstellasjonsregjeringane i norsk etterkrigstid som vert hugsa som noko positivt av historikarane.