Vityja Drozd fører dei tretten sauene sine ut på enga. Han bind den eine til eit tre ved enden av beitemarka, resten held seg i nærleiken og nappar gras ved den bundne broren til Vityja kjem og hentar dei.

Vita er om lag femti år gamal. I 2015 vart han mobilisert. Han slost i Donbas i to år. Han var glad for å kunne vende attende til landsbyen i levande live og utan skade. Han har vore bonde heile tida sidan.

Kona hans, som er engelsk­lærar ved ein landsens skule, gjer no skulen i stand til det nye skuleåret. Saman med kollegaene sine målar ho veggane i klasseromma og reparerer vindauga.

Kona mi, Elisabeth, er forarga: Kvifor får ikkje skulen tak i profesjonelle arbeidarar? Men skulen har ikkje råd til arbeidsfolk. Mindre reparasjonar har alltid blitt utførte av anten lærarar eller foreldre til skuleungane.

Slik var det i sovjettida, slik er det no. Dersom eit russisk missil hadde råka skulen, ville staten ha funne pengar til reparasjonar.

Men landsbyen Lazarivka har vore heldig. Her høyrest eksplosjonar berre når det ukrainske militæret skyt ned russiske missil med kurs for Kyiv.

Resten av tida går landsbylivet mykje godt som det gjorde før krigen. Det er ingen luftvernsirener. Dei fleste innbyggjarane veit ikkje og vil ikkje vite når eit luftåtak blir varsla i regionen. Alle er travelt opptekne med å hauste og sylte frukt og grønsaker.

I løpet av dei siste par vekene har prisen på tomatar falle tre gonger, og no kjøper ein del koner tomatar av kvarandre for å konservere dei for vinteren.

Naboen vår, Nina, har sylta førtiåtte glas med tomatar. Det einaste som legg hindringar i vegen for hermetiseringsprosessen, er mangelen på glas. På grunn av krigen, måtte produksjonen av vindaugsglas aukast dramatisk.

No går nesten alt glas med til å produsere vindauge, ettersom kvar granat eller rakett som eksploderer i Kherson, Odesa, Tsjernihiv eller andre stader, er årsak til hundre- eller tusenvis av øydelagde vindauge som må erstattast i nær framtid før det blir kaldt.

Bestemødrer som ikkje uroar seg over mangelen på glas, kan miste nattesøvnen fordi dei ottast for om barnebarnet deira som gjer militærteneste, vil få permisjon til å kome heim og hjelpe til med potetonna. Elles må nokon annan få betaling for å gjere denne jobben, men pengar er mangelvare for folk i så vel landsbyar som byar.

Alle klagar over prisen på straum, som er nesten dobla. Før eller sidan vil regjeringa igjen sleppe laus prisauken på gass. Det vil gje eit stort sjokk, sjølv om mange hushald alt har budd seg på å klare seg utan gass. I nabobyen Brusyliv er det oppslag på kvar telefonstolpe og i sosiale nettverk no og da: Folk er på jakt etter omnsmakarar som kan byggje ein «antikk» omn til vedfyring i temmeleg moderne hytter.

August er tomathausttid i Odesa, krig eller ikkje krig.

Foto: Nina Liashonok / Reuters / NTB

Sjølvsagt er det ikkje slik at slektningar av soldatar som kjempar i Sør- og Aust-Ukraina, berre ventar på far, bror eller son som arbeidshjelp. Dei ottast verkeleg for dei, og faktisk veit dei færraste av slektningane til soldatar kva for økonomisk kompensasjon som ventar dei om soldatane skulle døy eller bli alvorleg skadde.

I Russland er kompensasjonen – sju millionar rublar (70.000 dollar) om ein kjær døyr – kunngjord i annonsar for militær­teneste. I Ukraina snakkar dei ikkje eingong om det. Det er rett og slett ikkje vanleg å snakke om at det er mogleg å døy. Om dette kjem av folkeleg overtru, det veit eg ikkje, men at overtru blømer i krigstider er openbert for alle.

Eg vart overraska nyleg over ei overtru eg aldri hadde høyrt om før. Det liknar på ei oppmoding som kvinner og jenter sender til kvarandre. «For å bli kvitt fienden må du leggje skarpe knivar i frysaren. For å herde stålet.»

Militæret har sine eigne døme på overtru, sjølv om det er uvisst om mange soldatar tek omsyn til dei. Eg veit ikkje kven som klekte ut ideen om at militære pilotar skal gå med klokka rundt flyet før dei tek av. Kona og foreldra til pilotane kjenner til dette, og eg trur det er dei som oppmodar menn eller søner til å følgje desse «folkelege råda», for å vere på den sikre sida. Som om dette skulle kunne spele ei livreddande rolle i ein superfarleg situasjon.

Somme soldatar på heimlov rekk ikkje heim eller får berre ein dag eller to før permisjonen går ut.

Først ser dei innom vener og kampbrør, dreg til kyrkjegarden for å vitje gravene til døde vener, eller er natta over ved eit sjekkpunkt der militæret kontrollerer trafikken når det er portforbod. Desse sjekkpunktsoldatane har merka seg at kameratane på perm kjenner seg vel i lag med dei, fordi dei er blitt redde for det sivile livet og er mindre engstelege i selskap med andre soldatar.

Det treng ikkje vere frykt, men dei kjenner seg ikkje trygge blant sivile som ser ut til å leve om lag som dei gjorde før krigen: arbeid, butikkar, kafear, biljardrom. Nokre soldatar på perm beheld uniforma på, som om dei ønskjer å syne at dei er annleis, dei er ikkje sivile.

Og dei sivile behandlar dei med ei viss uro eller varsemd. Dei ønskjer ikkje å møte blikket deira.

Olga Rudneva, som er leiar for eit rehabiliteringssenter for krigsveteranar som treng protesar, og som høgt og tydeleg får den stolte nemninga «supermenneske», fortalde for kort tid sidan om ein gamal kjenning som bad om å få treffe henne i Lviv. Han var natta over og skulle reise vidare morgonen etter til familien sin, som han hadde sendt ut av Ukraina.

Olga ymta om at han burde gå innom senteret og møte nokre av pasientane som ventar på ein protese eller lærer å leve med protese – lærer å halde ein kopp kaffi med bioniske fingrar, lærer å gå igjen med bein av stål. Men venen hennar nekta å gå og sjå dei funksjonshemma veteranane.

– Nei, Olga, eg vil ikkje dit, sa han.

– Desse gutane slost for meg, dei mista lemmer. Og eg er ein sivil som skal dra utanlands for å møte familien min. Nei, eg vil ikkje dit.

Han hadde rett og slett ikkje mot til å gjere det.

Kan hende gjorde han det rette. Det er jo mange soldatar på permisjon som ikkje kan forstå korleis det er mogleg for folk som ikkje vart soldatar, å sitje roleg på dyre restaurantar, kjøpe nye BMW-ar og byggje sommarhus i Karpatane, eit område som sjeldan blir forstyrra av russiske missil og dronar.

– Eg klarar ikkje å sjå kafear fulle av skjeggete, kraftige karar i sivile klede. Straks tenkjer eg på kor mange soldatar som manglar i gruppa vår, vedgår filmregissøren Oleg Sentsov, som alt er blitt skadd og har fått granatsjokk og likevel held fram med å slåst mot det russiske militæret i Donbas.

Sentsovs reaksjon på sivilt liv er svært typisk for det ukrainske militæret.

Ein kan truleg dele ukrainske soldatar som er heime på perm, i to kategoriar: dei som beheld uniforma på og kjenner seg som framande «i denne feriestaden med fredfylt liv», og dei som tvert skiftar til sivile klede og freistar kome seg vekk frå dei militære røynslene – dei går på kafear og restaurantar, drikk med vener, dreg på fisketur og prøver å samle på dei fredelege kjenslene i det vanlege livet, gode kjensler som vil halde dei gåande til den neste permisjonen, om den tida kjem.

Alle veit at det ikkje er nok soldatar i dei ukrainske styrkane, sjølv om ein reknar med dei som held fram med å leve eit fredeleg liv og håpar på at dei ikkje blir mobiliserte. Men mobiliseringa held fram.

Ukrainske politikarar seier stadig oftare at alle ukrainske menn vil bli nøydde til å vere med i denne krigen. Elles blir det ikkje nokon siger. Oleg Sentsov seier det same.

Regjeringa ønskjer ikkje å setje inn tøffe tiltak mot dei som freistar unngå å bli kalla inn til teneste. Tvert om, psykolog-bloggarar på YouTube hjelper til med å fortelje dei at dei rett nok er redde, men redsla kan kurerast.

For nokre dagar sidan sette forsvarsdepartementet i gang eit program for psykologisk hjelp til dei vernepliktige som er redde for mobilisering.

Ein sideverknad av denne kampanjen er at i folkeopinionen har det danna seg ein idé om at menn som ikkje ønskjer å slåst, er feigingar eller psykisk ustabile.

Truleg kan denne folkemeininga få nokre menn til å melde seg på innkallingskontoret. Men om vi verkeleg skal snakke om angst, så er dei fleste av dei som ikkje ønskjer å gå inn i militæret, redde for å kome attende frå krigen som funksjonshemma, utan armar og bein.

Dei ser fleire og fleire unge militære i rullestol og med kunstige lemmer i gatene. Ein treng ikkje dra til supermann-senteret for å sjå dei.

Det er likevel ein stad som gjer inntrykk – der eit svømmebasseng og alt elles er lagt til rette for folk i rullestol. Der er også ein verkstad der dei lagar protesar, produserte etter tyske og islandske spesifikasjonar.

Senteret er i stand til å skaffe protesar til 3000 personar i året, og det får snart sin første 3D-printer til produksjon av små delar og utstyr til protesar.

Bioniske fingrar og hender for superhumans kvesta i kamp mot invaderande orkar.

Foto: Superhumans

Da Olga Rudneva i juli var på jakt etter ein utanlandsk partnar som kunne sende ein printer, spurde ei jente som heitte Aisling henne i telefonen: «Kvifor treng du 3D-printer?»

Olga forklarte at dei har planar om å lage mindre protesedelar med han, og la til at printeren vil bli nytta til protesar for dyr som er skadde av krigen.

I nabohuset ligg nemleg Patron Pet Center, ein partnarorganisasjon som driv med protesar for kattar, hundar, og til og med gjæser som har vore under eld.

At dyreprotesar vart nemnde, ser ut til å ha spela ei avgjerande rolle i desse telefonsamtalane, og dei vart krona med suksess.

Sjølve arbeidet ved senteret, som nyleg var eitt år gamalt, kan òg kallast vellykka. Her skaper dei ikkje berre eineståande protesar for tidlegare soldatar, dei byggjer òg opp att pasientens sjølvtillit og tru på framtida.

Eg trur ikkje desse unge mennene, etter å ha vendt attende til sivilt liv, vil vere i stand til å hjelpe bestemødrene sine med å grave opp potetar i hagen. Men dei vil absolutt vere i stand til å plukke eple og plommer med dei bioniske fingrane sine, og kan hende vil dei kunne lære å byggje og reparere antikke omnar.

Det gamle omnsmakaryrket blir igjen populært i Ukraina. Kanskje kjem dette av frykta for stigande gassprisar, det er ikkje noko gale i det.

Sovestaden på toppen av dei gamaldagse omnane var «familiedokteren». Omnen behandla medlemmene i husstanden med det aller eldste middelet – husvarme.

Og ja, «husvarme» kjem til å ha ein høg pris neste vinter. Ingen har den minste tvil om det.

Andrej Kurkov

Omsett av Lasse H. Takle