For tredje gongen i dette hundreåret vann Ukraina Eurovision Song Contest på fjernsynet. Kvar siger har kome etter ei historisk omvelting i Ukraina. Eg ønskjer å tru at sigeren dette året vil bli den siste på mange år. Til vanleg ser eg ikkje på denne songkonkurransen, det gjorde eg ikkje i år heller. Men eg har høyrt på vinnarsongen. Eg likte songen, men best likte eg solidariteten frå europeiske sjåarar som røysta på Ukraina. Sjølvsagt var det ikkje på grunn av songen i seg sjølv, men på grunn av at Ukraina syner slikt eit overveldande mot ved å stå imot den russiske hæren, som er fleire gonger større enn den ukrainske.

I fleire dagar har ukrainsk Facebook koka over av glede over denne sigeren. Ukrainarane vitsar med at Putin vakna sist sundag morgon forferda over å høyre at Ukraina hadde vunne. Først da innsåg han liksom at Ukraina var Grand Prix-vinnar.

Men krigen held fram. Det same gjer livet i Ukraina. Folk døyr ikkje berre i krigen. Tysdag vart den første presidenten i Ukraina, Leonid Kravtsjuk, gravlagd i Kyiv. Oppfatningane av kva han hadde å seie for å gjere Ukraina uavhengig, kan delast i to, slik meiningar alltid er delte i Ukraina. Eg var ingen tilhengjar av han, og trur framleis at det var på grunn av han Ukraina ikkje følgde i sporet til Litauen, Estland og Latvia, og at han dimed ikkje sytte for effektivt å endre dei forelda sovjetiske mønstera for økonomisk styring. I sovjetperioden hadde Leonid Kravtsjuk ansvaret for ideologi i politbyrået til det kommunistiske partiet i Ukraina. Det vart sagt om han: «Leonid Kravtsjuk går utan paraply i regnet og vert aldri våt – han veit korleis ein skal gå mellom dropane.» Dei politiske knepa hans var vidgjetne, men leidde ikkje til nokon verkeleg positive endringar i Ukraina. Det einaste minnet etter han no, er «Kravtsjusjkaen», ei slags vogn som ukrainarane brukte når dei drog til marknaden for å selje varene sine og kjøpe mat under den økonomiske krisa tidleg på 1990-talet.

Den krisa har lenge vore historie. Sidan den gongen har Ukraina, trass i mange problem, blitt eit uavhengig land med nokså velståande folkesetnad. Frå samtalar mellom russiske soldatar og offiserar og slektningane deira i Russland – fanga opp av etterretningstenestene – er det tydeleg at dei er forbausa over den høge levestandarden til ukrainarane. Og dette er kan hende det som irriterer russarane mest. Derifrå kjem vel hatet, trongen til å «ekspropriere» det som ikkje høyrer dei til, nett slik det hende etter 1917-revolusjonen, da bolsjevikane tok klede, fabrikkar, butikkar og hestar frå rike borgarar.

Ukrainske soldatar i Kyiv feirar sigeren til Kalush Orchestra i den europeiske songkonkurransen.

Foto: Valentyn Ogirenko / Reuters / NTB

Offiserar frå den russiske hæren har sendt mykje tjuvgods inn i Den russiske føderasjonen, som traktorar og skurtreskjarar frå John Deere og mange bilar. Minst halvparten av offiserane som ikkje bur i Tsjetsjenia, har no store problem med å registrere dei stolne varene i samsvar med russiske lover. Ein bil lyt jo registrerast av politiet og få russisk nummerskilt! Det russiske politiet skjønar ikkje kva dei skal gjere i slike saker. Den russiske dumaen har enno ikkje fått i stand ei lov om legalisering av stolen eigedom frå ukrainske borgarar og framande statar. Truleg kjem ei slik lov snart. I Russland er det jo slik at for kvart brotsverk kjem det ei lov som gjer brotsverket lovleg. Alt er enklare i Tsjetsjenia – det du tar med til Tsjetsjenia, er ditt. Hovudsaka er å vere lojal til Kadyrov, så kan du køyre på tsjetsjenske vegar med ukrainske nummerskilt.

På same viset som dei var usamde om kor viktige handlingane til Kravtsjuk var, er ukrainarane splitta i synet på at forsvararane av Mariupol overgjev seg etter å ha kjempa så lenge og så heltemodig i gangane under stålverket Azovstal. Dei fleste ukrainarane er redde for at Russland heilt enkelt vil drepe dei i fangenskap, men det er òg dei som meiner at dei ukrainske militære ikkje skulle ha gjeve opp. Personleg er eg glad for at dei framleis er i live, og eg vonar at dei snart vil vere heime att.

Graden av varsam optimisme blant ukrainarane syner seg òg i at interessa for bøker kjem attende. Det vil vere feil å snakke om spesialsuksessar for bokmarknaden – to–tre dusin bokhandlar er opne og i verksemd i landet. Men det har alt kome ein første krigsbestseljar, sjølv om namnet til «forfattaren» ikkje berre kan selje bøker, men òg ei mengd andre ting. Namnet har blitt det dyraste i verda i dag – USA pungar ut 40 milliardar dollar for det. Sjølvsagt handlar det om president Zelenskyj, og boka heiter Speeches («Talar»). Rett nok held Zelenskyj fram med å halde talar, og det er alt talar som ikkje er komne med i boka, men om det trengst, kan ein alltids gje ut ein «oppfølgjar». Særleg om den første boka sel godt.

Forlagshuset «Folio» (Kharkiv, Aust-Ukraina) har vanskar med å få tak i papir og prente nytt opplag. Sjølvsagt er det ikkje tale om det som er vanleg i Europa eller USA når ein skal prente opp att ein bestseljar. Men alle dei to tusen fem hundre eksemplara av boka til Zelensky på ukrainsk og åtte hundre på engelsk vart rett og slett utselde i løpet av ei veke. Forleggjaren makta å finne papir til eitt og eit halvt tusen av den ukrainske utgåva, og det nye opplaget vert snart lagt ut til sal.

Papir er så sjeldsynt i Ukraina at folk kan bli drepne for det. Ikkje av konkurrentar, men av den russiske armeen. Trykkeriet til Folio-forlaget har stått der utan vindauge i over to månader under granatregn frå russisk artilleri i byen Dergatsji nær grensa til Russland. Der, på lageret til trykkeriet, har det heile tida vore 24 tonn papir – om lag 60 store rullar! Taket på trykkeriet vart skote i bitar av granatar. Regn og torevêr den siste månaden har skadd mykje av papiret, men det finst ikkje anna papir i Ukraina!

Oleksander Krasovitskyj, sjefen for Folio, har alt sytt for å hente ut over tjue rullar til Kharkiv. Og dette i ein situasjon da det finst korkje bensin eller diesel i landet, der folk i desperasjon hengjer opp plakatar med «Eg ønskjer å kjøpe ti liter 95 oktan bensin» på stolpar og skriv eit mobiltelefonnummer. Russland har brukt dusinvis av missilar for å øydeleggje alt av Ukrainas drivstoffreservar. Det fanst ikkje reservar av papir i Ukraina, den globale papirkrisa tillét ikkje å byggje opp slike lager.

I historia om suksessen til boka Talar av Volodymyr Zelenskyj er eg faktisk ikkje interessert i innhaldet i desse velkjende talane av den ukrainske presidenten, men i namna til taleskrivarane. Dette er ukjende namn, som er haldne løynde. Det kan eg skjøne – dei burde bli erklærte som heltar! Så sterke tekstar til offentleg framføring har aldri før vore skrivne! Eg kan også sjå for meg at russisk etterretning er ute etter data om desse taleskrivarane, for å ta frå president Zelenskyj høvet til å påverke utanlandske forsamlingar så kraftig. Og enda eit spørsmål uroar meg: Vil president Zelenskyj arrangere signeringsmøte med publikum, og kjem han til å delta på framtidige bokutstillingar og festivalar? Same kva, etter at presidentperioden hans er over, trur eg han vil kunne skrive ei bok om krigen og om sine eigne handlingar og røynsler. I mellomtida har han andre suter, mellom anna å førebu nye offentlege førestillingar framfor utanlandske forsamlingar.

Stolne John Deere-traktorar på veg frå Ukraina til Russland.

Foto: Twitter

Andre suter trur eg også dei har, dei ukrainske flyktningane som førebels held til i Bulgaria i den gamle byen Pomorie, bygd av greske kolonisatorar i det fjerde hundreåret før Kristus. Før krigen i Ukraina var innbyggjartalet i Pomorie om lag femten tusen. Pomorie er ein populær feriestad ved Svartehavet, der det om sumaren er fleire tilreisande enn fastbuande. Der er hotell, leilegheiter og hus til leige. Etter starten på den russiske aggresjonen, har nesten fem tusen ukrainarar flytta hit. Dei fekk rett til førebels vern av bulgarske styresmakter. Dei undersøkte byen, tok til å kjenne kvarandre, og oppdaga at det også bur mange russarar i byen.

No er dei meir varsame med kven dei gjer seg kjende med. Nokre pratar med lokale russarar, men dei fleste freistar halde seg unna russarane. Ukrainske mødrer som kom hit med borna sine, var snøggast til å få seg vener. Ungane får tilbod om ulike kurs og aktivitetar, dei teiknar og prøver å lære seg det bulgarske språket. Vaksne flyktningar utan born finn det fort keisamt i Pomorie, og ringjer ofte heim til Ukraina og spør om når dei kan vende attende.

Min gamle ven og tidlegare nabo, Svetlana, som er professor ved universitetet i Kyiv, skriv òg regelmessig til meg. Ho spør om eg trur det er trygt å vende tilbake no. For eit par dagar sidan skreiv eg til ho for fjerde gongen og rådde henne frå å reise heim. Krigen kan kome attende til Kyiv kva tid som helst. I form av ein russisk missil som kan treffe ei bustadblokk og drepe nokon, eller i form av eit åtak frå den russiske hæren. Eller til og med i form av ein militær invasjon frå Kviterussland, som driv storskala manøvrar på grensa til Ukraina. Slutten på krigen er framleis langt unna. Og sjølv om mange frå Kyiv er komne heim, er det enda fleire utanfor Kyiv som berre av og til kjem for å sjekke bustad og hus og hente naudsynte ting.

Kona mi, Elizabeth, drog òg nyleg til Kyiv og «vitja» bustaden og møtte vener. Dessutan tok ho vinterkleda våre med seg til Kyiv og henta sumarklede attende. Inntil vidare er husværet vårt ein stad der vi oppbevarer tinga våre, kleda våre og materielle minne, som familiearkiv.

Venen min Svetlana var heldig: Ho møtte ei ukrainsk kvinne i Pomorie som har budd der i fleire år, og som har bøker på russisk. Denne kvinna arbeider som psykolog, og sjølvsagt er det bøker om psykologi som utgjer det meste av biblioteket hennar. No har Svetlana fatta interesse for psykologi og lesing, og i fristunder studerer ho akvarellmaling og freistar male landskap. Særleg set ho pris på solnedgangane der. Ho prøver å få med seg kvar einaste solnedgang, tek tallause foto av solnedgangar og sender desse fotoa til vener, inkludert meg. Ho vonar snart å vere i stand til å male solnedgangar sjølv.

Ho oppdaga òg den libanesisk-amerikanske essayisten Nassim Taleb der, og forelska seg i boka hans Black Swan. The Impact of the Highly Improbable. Eg gler meg med henne. Nassim Taleb skriv om menneskelege vanar med å finne dei enklaste forklaringane på komplekse og tragiske hendingar og omstende. Dei aldrande foreldra til Svetlana døydde før krigen. Den 23. februar, dagen før starten på krigen, plasserte ho ei urne med oska etter faren, på mora si grav. Det var som om ho endeleg hadde sagt farvel til sitt tidlegare liv, for dei siste ti åra hadde ho stelt for dei gamle, sjuke foreldra sine. Og den 24. februar tok krigen til. Ho prøver framleis å finne eit samband mellom deira død og starten på Russlands dødelege krig mot Ukraina. Eg trur Nassim Taleb vil hjelpe henne med å skape eit slikt samband, finne ei kompleks, til og med usannsynleg forklaring på samanhengen mellom tilfeldige hendingar. I det minste vil det hjelpe til med å trekkje merksemda hennar vekk frå lesing av nyhende på internettet og sakn av heimen hennar i Kyiv.

Andrej Kurkov

Omsett av Lasse H. Takle