I Svartehavet rasa det ein storm ein ikkje har sett maken til på hundre år. Bølgjene var ni meter høge. Sjøen vaska vekk russiske militære forsvarsverk og skyttargraver frå strendene på Krym. Eit russisk militært Raptor-fartøy vart delt i to av dei kraftige bølgjene. I Azovhavet øydela stormen alle dei flytande forsvarsverka som skulle verne brua over til Krym.

Samstundes vart vegar i Odesa-regionen blokkerte av overhendige snøbyer. Ti ukrainske borgarar døydde på grunn av snøstormar, og tusenvis av menneske i ukrainske landsbyar og byar var straumlause i periodar.

Alt dette byrja etter minnedagen for holodomor, ein dag til minne om millionar av ukrainarar som døydde av svolt etter at spesialeiningar frå Den raude armeen konfiskerte dei siste forsyningane av korn, inkludert såkorn og alle andre jordbruksprodukt, blant ukrainske bønder.

For å hugse denne tragedien, tenner ukrainarane levande lys og plasserer dei nær vindauget slik at ein kan sjå dei frå gata.

Minnedagen for holodomor, som byrja bli markert i den ukrainske kalenderen for berre kort tid sidan, gjer alltid russiske politikarar hysteriske. Russland har aldri vedgått skuld for at millionar av ukrainarar svalt i hel i 1932–1933, eller i 1947, etter krigen. Ifølgje Putin var det aldri nokon som organiserte nokon hungersnaud. «Det var berre eit uår for landbruket.»

For å vise haldninga si til minnedagen sørgde Russland for den mest intense bombinga av Kyiv på mange månader. 75 iranske dronar angreip Kyiv i seks timar natt til 25. november og gjorde det uråd å sove for dei tre millionar innbyggjarane i byen. 74 av dronane vart skotne ned. Da morgonen kom, stod folk i Kyiv opp og gjekk til arbeidet sitt som vanleg, trøytte, men fulle av pågangsmot.

Den 26. november gjekk kollaboratørar og representantar for okkupasjonsstyresmaktene i byen Olesjky i Kherson-regionen òg «til arbeid» – oppgåva deira var å øydeleggje monumenta over offera for holodomor i Olesjky. I den okkuperte delen av Kherson-regionen er det ingen minnesmerke att etter offera for hungersnauda.

Den russiske regjeringa kallar desse monumenta «manipulasjonsverktøy», som den ukrainske regjeringa nyttar til å «vekkje hat mot Russland blant innbyggjarane sine». Difor handlar øydelegginga av monumenta, slik Russland ser det, om å «demontere symbol for desinformasjon».

I tillegg til å «demontere» alt ukrainsk held okkupasjonsadministrasjonane fram med andre prosessar dei starta så snart dei var på plass, som utdelinga av russiske pass. Denne prosessen går mykje seinare no enn i byrjinga av okkupasjonen.

I byrjinga fekk alle dei prorussiske borgarane pass, og saman med passet fekk dei russiske pensjonar og andre statlege fordelar. Men storparten av innbyggjarane nekta å ta imot russisk pass, og det er desse som er eit problem for Russland. Okkupasjonsstyresmaktene lagar stadig nye problem for innbyggjarane. Til dømes er det berre dei med russisk pass som får behandling på sjukehus. Og berre russiske borgarar har rett til å arbeide som drosjesjåførar, ikkje dei som har behalde det ukrainske passet sitt.

I kvar okkupert by og landsby har «styresmaktene» si eiga svarteliste over innbyggjarar som nektar å ta imot russisk pass. Frå tid til anna kjem det frå Russland representantar for ulike hemmelege tenester for å snakke med desse einvise ukrainarane som legg for dagen eit manglande ønske om å bli russiske. Lokale kollaboratørar blir bedne om å halde dei under oppsyn. Dei sjekkar ofte telefonen til borna deira på skulen, i håp om å finne prov på at dei arbeider for det ukrainske militæret.

Men trass i alt strevet har Russland ikkje hatt lukkast i å øydeleggje ukrainsk identitet i dei okkuperte områda. Tvert imot. Mange foreldre til skuleborn har skrive krav til skuleleiarar om at klassar må bli underviste på ukrainsk. Dei nyttar russiske lover som bestemmer korleis opplæringsspråket skal veljast i område med «nasjonale minoritetar».

Og no har det oppstått eit problem i mange skular i dei okkuperte delane av Kherson- og Zaporizjza-regionane. Mange lærarar vart henta dit frå Russland for å undervise i russisk språk og litteratur, russisk historie og så bortetter, men det er praktisk tala ingen lærarar med kunnskap om det ukrainske språket. Mange lokale ukrainske lærarar nekta jo å leve under okkupasjon og drog til dei frie områda i Ukraina.

Det er enda eit problem: lærebøker på ukrainsk. Men det russiske undervisningsdepartementet arbeider alt aktivt for å løyse problemet. Sist sommar vart det laga ei lærebok om det «klassiske ukrainske språket» for grunnskulen i dei okkuperte territoria. Ho inneheld mange tekstar på ukrainsk om det vakre Russland og vedunderlege Moskva. Utviklinga av lærebøker i det «klassiske ukrainske språket» for elevar i vidaregåande utdanning er framleis under arbeid.

«Vi underviser på russisk, men å undervise i ukrainsk som morsmål, så vel som andre språk blant folka i Russland – vi skal leggje til rette for dette» seier den russiske viseutdanningsministeren, Alexander Bugaev.

Medan skulebøker på ukrainsk blir førebudde til trykking i Russland, i Zaporizjza-regionen, har russiske representantar kome med enda ein tilleggsservice for å styrkje pass-prosessen: Innbyggjarar med ukrainske etternamn som ønsker å få russisk pass, får tilbod om å gjere etternamnet sitt «russisk» på legalt vis.

På ein reklameplakat for denne tenesta står det: «Skifte pass? Skift etternamnet ditt òg! Lat oss reinske oss sjølve for påtvinga ukrainsk nazisme!» Dei fleste ukrainske etternamn endar tradisjonelt med -ko: Sjevtsjenko, Petranko og så bortetter. Om du legg til ein enkel v til slike etternamn, høyrest dei straks «russiske» ut, ettersom dei fleste russiske etternamn endar på -ov. På reklameplakaten, for å illustrere kva som er mogleg, er det eit døme på korleis det «umusikalske» ukrainske etternamnet Galushko brått kan bli det vakre russiske etternamnet Glushkov.

Dette minner meg om ein samtale eg ein gong hadde med den ukrainske poeten Pavlo Movtsjan, som tidleg på nittitalet freista overtyde meg om at det verkelege namnet mitt ikkje er Kurkov, men Kurko, og at forgjengarane mine var russifiserte ukrainarar.

Som svar på den russiske oppmodinga om å russifisere ukrainske etternamn har ukrainske aktivistar igjen byrja snakke om det faktumet at mange ukrainarar framleis lever med etternamn som vart russifiserte i sovjetæraen. Og sjølvsagt blir folk oppmoda av aktivistane om å fjerne dei ekstra bokstavane frå etternamnet sitt.

Det er lite truleg at ukrainske borgarar vil engasjere seg i avrussifisering av etternamn så lenge det er krig, særleg sidan millionar av etniske russarar framleis lever i Ukraina med vanlege russiske etternamn. Etter krigen kan etniske russarar bli dei første i køen for å registrere eit nytt, ukrainsk etternamn – slik at ingen minner dei på det russiske opphavet deira, og for å gjere det lettare å skape seg ein karriere slik at borna deira ikkje får kallenamn på skulen.

Så multikulturelt som det ukrainske samfunnet er i dag, burde ikkje ukrainarar uroe seg over eit typisk russisk etternamn. Til og med ein av dei fremste ideologane for ukrainsk nasjonalisme i byrjinga av det 20. hundreåret, Dmytro Dontsov, bar eit typisk russisk etternamn assosiert med elva Don, og difor òg assosiert med stadnamna Donetsk og Donbas.

Innbyggjarane i landsbyen Sartana i nærleiken av Mariupol, også i Donbas, har for det meste greske etternamn. Dei er azovgrekarar, og dei har alltid hatt ein spesiell sympati for Russland. I 2014 la folk seg ned framfor ukrainske panserkøyretøy og hindra dei i å køyre mot den russisk-ukrainske grensa. På den måten hjelpte dei det russiske militæret til å erobre byen Novoazovsk.

Ein ukrainsk offiser i Donbas fortalde meg òg korleis azovgrekarar hjelpte det russiske militæret, men han bad meg om ikkje å skrive om det. «Det er ingen grunn til å provosere fram etnisk hat», sa han klokt. Ni år har gått, og folk har byrja snakke ope om azovgrekarane. Om korleis dei vart dei mest aktive kollaboratørane, og kor raskt dei slutta seg til Det russiske selskapet for etniske grekarar.

Men nyleg dukka det opp noko uventa nytt: Dei russiske okkupasjonsstyresmaktene har sendt innkalling til alle mennene i landsbyen Sartana med ordre om å møte opp til militær registrering og innskriving. Det ser ut til at mobiliseringa i dei okkuperte territoria aukar, og at mange nye borgarar av Den russiske føderasjonen snart vil bli bedne om å slåst mot dei ukrainske militære styrkane. Innbyggjarar i Donetsk og Lugansk har lenge kjempa mot det ukrainske militæret, og når dei blir tekne til fange, forklarer dei at dei ikkje hadde noko val, dei vart tvinga.

Kva kjem azovgrekarane frå Sartana, Mariupol, Novoazovsk og andre kystbyar til å seie når dei hamnar i ukrainsk fangenskap? Dei var blant dei første til å ta imot russisk pass frivillig. Dei ønsker kan hende ikkje å slåst, men menn som alt har sagt ja til russisk pass, kan ikkje nekte mobilisering.

I mellomtida rår Ukraina azovgrekarane til å overgje seg på korrekt vis. Det er slett ikkje umogleg at denne kunnskapen kan redde livet deira.

Andrej Kurkov

Omsett av Lasse H. Takle