I torevêr er det vanskeleg å høyre dei, og det er verre å spore dei opp. Så i førre veke, da kona mi og eg stod i hagen på landstaden vår og kikka på uvêrsskyene som samla seg, høyrde vi først eksplosjonar og deretter tora. Eg har lært meg å skilje mellom eksplosjonar og tore: toreskrall er ein meir langtrekt lyd som aukar og minkar i styrke, medan eksplosjonar til vanleg er ein einskild smell utan variasjonar.

Dagen etter uvêret drog vi til sundagsmarknaden i nabobyen Brusyliv for å kjøpe lokalt kjøt og brød frå det nye bakeriet i Vysoke.

På heimvegen stansa vi ved den einaste supermarknaden i byen, der vinavdelinga overraska oss med å kunne tilby mørkt øl frå Skottland og raudvinen Saint-Émilion Grand Cru. Sant nok laut vi ta ein ekstra kopp kaffi i den vesle kafeen rett ved og vente til klokka 10.00 – det tidlegaste tidspunktet for å kjøpe alkohol i Ukraina.

Den russiske aggresjonen har gjeve radikalt større vareutval i småbybutikkane. Mange byfolk har nemleg flytta til slike område – for å sleppe unna bomberegnet. Før krigen ville det ikkje vore mange som kjøpte belgisk øl, finare franske og spanske vinar, italienske ostar og pølser og den vidgjetne pata negra-skinka frå Spania i mindre ukrainske byar.

Men no har innbyggjarane smakt på nokre av dei nye produkta, og ysteriet i Brusyliv har stor suksess med «Philadelphia-typen» og urteostane sine. Krig stoppar livet berre når han øydelegg alt og drep alle eller tvingar folk til å flykte. Andre stader, der det ikkje er daglege bombeåtak og øydelegging, blir menneska meir dynamiske og aktive. Og internflyktningar ser sjølvsagt etter arbeid og høve til å busetje seg.

I Brusyliv-distriktet er tida no komen for sesongarbeid i landbruket. Bøndene treng folk til hausting av bær og grønsaker. Betalinga er anstendig. Transport til og frå markene er organisert av arbeidsgjevarane. I sjølve Brusyliv, der det bur om lag 8000 menneske, er det òg ledige faste jobbar: i nye kafear og butikkar, som tryggingsvakter, eller i minifabrikkar som produserer brenselbrikettar. Desse brikettane blir laga av treavfall.

Sjølv om vinteren framleis er etter måten langt unna, har folk alt byrja lagre ved og brikettar. I sosiale medium, mest som skulle det vere medvite, driv nokre og spreier panikk ved å seie at neste vinter vil bli enda vanskelegare enn den førre. Minifabrikkane dreg nytte av denne panikken. Før krigen var det få som visste korleis vedbrikettar såg ut, men no har så å seie kvar landsby ei verksemd som lagar brikettar, ettersom så godt som alle småstader har sitt eige sagbruk som produserer mengder av sagflis og anna treavfall.

Sjølvsagt er det mange fleire ledige jobbar i byane, først og fremst i Kyiv. I Kyiv er det til og med ledig stilling som kulturminister. Den førre kulturministeren, den tidlegare TV-produsenten Oleksandr Tkasjenko, har gått av. Den 27. juli kravde parlamentet nesten samrøystes at han skulle trekkje seg, berre to representantar røysta mot.

Kulturaktivistar har lenge kravd at Tkasjenko skulle forlate stillinga, men han var urokkeleg inntil ei ny bølgje av harme kom da det vart kjent at det var løyvd pengar til mange fjernsynsseriar, inkludert noko som likna ein militærkomedie. Dette prosjektet fekk mykje negativ merksemd fordi hovudkarakteren var modellert etter ein illgjeten forretningsmann med kriminell fortid, eigaren av fotballklubben «Ingulets», Oleksandr Povorosnjuk. Forresten skulle serien heite «Ingulets» – etter namnet på fotballklubben og elva som renn forbi farmen til Oleksandr Povorosnjuk.

Statlege løyvingar til denne serien er no stogga, men produsenten Jurij Gorbunov – som søkte om statsstønad til prosjektet, seier at han skal finne privat kapital og lage serien same kva.

Saman med stans i løyvingane til fjernsynsserien kunngjorde representantar for regjeringa at det helle ikkje skulle løyvast pengar til å fullføre museumskomplekset vigd til holodomor, og det gjeld ein langt større sum enn den til fjernsynsserien – ein halv milliard hryvnia (om lag 13 millionar euro). Det verkar som det ukrainske samfunnet ser positivt på desse nyhenda. Aktivistane meiner at alle pengane no bør gå til krigen, til det ukrainske militæret. President Zelenskyj sa seg samd i dette i den siste talen sin.

Samstundes har den kjende ukrainske ballerinaa Kateryna Kukhar opplyst at ho nyleg fekk tilbod om stillinga som kulturminister, men at ho har takka nei. Dette inneber at leitinga etter ein ny kulturminister held fram, og at vi om ikkje lenge vil få vite kva den nye ministeren heiter, og kva planar vedkomande har.

Kyiv-teateret i bydelen Podil har òg lyst ut ledige jobbar: det er ute etter seks skodespelarar, ein regiassistent, ein produksjonsdesignar, ein fotograf og ein kostymedesignar.

Mange ukrainarar går ut frå at ledige stillingar dukkar opp fordi tilsette blir kalla inn til militæret. Dette er til dels sant. Men dei mest interessante jobbane i juli–august er ikkje knytte til mobilisering. Den nasjonale Antarktis-komiteen har kunngjort ei tevling om plass på den neste årlege Antarktis-ekspedisjonen til den ukrainske vitskaplege polstasjonen Faraday.

Dei treng vitskapsfolk, lege, kokk, elektrikar, ein spesialist på dieselmotorar, mekanikar og ein systemadministrator. Vinnarane av konkurransen vil vere fritekne frå militærteneste i minst eit år, og vil vere i Antarktis i året som kjem. Dette er den 29. ukrainske ekspedisjonen, men den 27. ekspedisjonen vil stadig vere den mest dramatiske i den ukrainske vitskapshistoria.

Den 27. Antarktis-ekspedisjonen skulle eigentleg gje seg av garde til Antarktis i slutten av februar 2022. Leiaren for Det nasjonale Antarktis-senteret, Eugen Dykyi, hadde kjøpt flybillett frå Kyiv til Chile den 28. februar. Det seier seg sjølv at han ikkje flaug nokon stad. Men medlemene i den 27. delegasjonen var i alle tilfelle sende til Sørpolen med store vanskar og stor risiko. Etter at alle var samla, under granatåtak, frå heile Ukraina, gjekk ein buss mot den vestlege grensa, medan nokre av dei 14 medlemene av ekspedisjonen laut nå han att med bilar og tog. Til slutt kom alle seg til Antarktis og avløyste medlemene av den førre ekspedisjonen.

Da han hadde kome seg attende frå Antarktis, gjekk den tidlegare ekspedisjonsleiaren, den 50-årige geologen Bogdan Gavriljuk, straks inn i militæret og vart instruktør for militæringeniørar. Han er framleis i aktiv teneste, og gruppa hans er kalla «kamppingvinane». Andre frå Antarktis-ekspedisjonar samlar inn pengar for å hjelpe «kamppingvinane» å løyse problema sine – som mangel på førstehjelpsskrin eller utstyr til å fjerne miner.

Innsamling av pengar til militæret held fram kvar dag. For vel eit par veker sidan drog ein bil til fronten frå landsbyen vår. Han var full av toalettpapir, bomullsundertøy, sokkar, våtserviettar, såpe og andre gåver til den militære avdelinga der Dmitrij Jakutis frå landsbyen vår gjer teneste. Når alle rundt ein samlar inn pengar til militæret, verkar det underleg at Kulturdepartementet ønskjer å bruke statlege midlar på ein fjernsynsserie.

Krigen ser ut til å ha gått inn i ein langsam fase som dreg i langdrag. Ingen freistar føreseie kva tid han endar. Men på den andre sida er ukrainarane no meir opne for å minnast dei første månadene av krigen, og byrjar snakke om det dei tidlegare såg på som «militære løyndomar».

Ein av naboane våre fortalde oss korleis han dei første dagane av krigen drog med kameratane sine ut på Zjytomyr-vegen og rapporterte til politiet om bilar med ukrainske nummerskilt som såg ut som dei var etterlatne langs vegen. Det synte seg at desse køyretøya var sette der av lokale kollaboratørar for russiske sabotasje- og rekognoseringsgrupper, slik at dei fritt og utan å vekkje mistanke kunne køyre mot baktroppane til det ukrainske militæret. Desse køyretøya vart straks fjerna av politiet. «Men fann dei eigarane til desse bilane», spurde eg. «Det er for tidleg å snakke om det», svara han. «Når krigen er over, er det mykje interessant informasjon som vil kome til overflata!»

Eg tvilar ikkje på at mykje interessant informasjon vil dukke opp etter krigen. Men talet på mysterium som har vore uløyste sidan 22, februar 2022, verkar alt overveldande. Det er rett og slett ikkje nok plass i minnet til alle dei spørsmåla som har meldt seg blant ukrainarane i løpet av det siste halvtanna året. I dag er det eitt svært eksotisk spørsmål som har kome til i samlinga mi av spørsmål utan svar: Kva gjorde Stradivarius-fiolinen i Ukraina under krigen?

For nokre dagar sidan fann ukrainske tollarar ein fiolin laga av den italienske meisteren Antonio Stradivari i 1730, i ein internasjonal buss på grensa til Moldova. To sjåførar og ei bussvertinne fortalde tollarane at denne fiolinen kom til Ukraina frå utlandet, og at det var meininga at han skulle hentast i Odesa, men ingen kom for å hente han. Så, ifølgje historia deira, reiste det gamle instrumentet attende med den same bussen, og vart funne av ukrainske tollarar som straks konfiskerte det.

Kva som deretter vil skje med denne fiolinen, er ikkje klart. Eg vil tru at det første vil vere å finne ut om fiolinen er ekte, sidan Odesa er historisk rik på talentfulle falsknarar. Om han er ekte, vil det vere logisk å selje han på auksjon og sende pengane til det ukrainske militæret. Tollen melder ofte om konfiskerte varer, og til og med om konfiskerte smuglarbilar, men dei fortel ikkje kva som vidare skjer med dei konfiskerte gjenstandane. Dette må også vere ein militær løyndom, som vi berre kan få greie på etter krigen.

Andrej Kurkov

Omsett av Lasse Takle