I tjue år har Timko «føresagt» vårens kome i Ukraina. Han blir sett på som landets «store murmeldyr». Denne gongen ønskte han lenge ikkje å vakne. Dette er ikkje overraskande. Han må vere svært sliten. Det er overraskande at han i det heile kunne sove denne vinteren, når rakettar og dronar har eksplodert kvar dag og kvar natt over hovudet på han.

Så vart brått ein høgtidsam og opplivande seremoni til ære for murmeldyret vist på fjernsynet. Ei av dei tilsette ved vêrstasjonen heldt det sovande dyret i armane sine og annonserte at i år, ifølgje varselet til Timko den tredje, kjem våren tidleg og byrjar om seks veker.

Den vesle gruppa som hadde samla seg ved vêrstasjonen, helste varselet til murmeldyret med applaus. Andleta til deltakarane, til liks med fjeset til murmeldyret, såg søvnige ut. Men smila deira var ekte. Denne hendinga oppmuntra dei.

Det er lettare å tru på ein tidleg vår enn å tru på ein tidleg siger. Likevel møter Ukraina det andre året sidan starten på krigen utan pessimisme.

Medan Putin rett før presidentvalet i Russland krev nokre hint om siger for det russiske militæret, for å styrke den eigentleg unødvendige presidentvalkampen hans, har Ukraina retta fleire vellukka åtak mot den russiske infrastrukturen for olje i St. Petersburg og Volgograd, og dessutan mot russiske luftstyrkar og marine på Krym.

Ukrainarane var særleg nøgde med åtaket med seks marinedronar som søkkte den russiske missilbåten «Ivanovets». Kvar av dei seks dronane gjorde videoopptak av åtaket. Det sette ukrainarane i stand til å gle seg over synet av at fiendeskipet fekk dei treffa som sende det til botnen av Svartehavet.

Det ser ut til at våren kjem tidleg, og kan hende har han alt byrja. I det sentrale Ukraina har vi sett temperaturen auke til tolv varmegrader.

Det er vanskeleg å seie om dette er eit naturleg fenomen, eller om det snarare er resultatet av lokal meir enn global oppvarming, ettersom det store Ukraina-territoriet blir «oppvarma» av hundretusenvis av eksplosjonar frå granatar og hundrevis av missil og dronar.

«Styrkinga av luftforsvaret i Odesa-regionen skremde vekk russiske fly og gjorde det råd for over 660 utanlandske lasteskip å laste landbruksprodukt i ukrainske hamner.»

Ein varm vinter har sine fordelar. Mindre gass blir nytta til oppvarming av bustader og industrilokale, og ukrainarane betaler mindre for å varme opp heimane sine. Regjeringa har alt triumferande erklært at denne vinteren har Ukraina berre nytta eigenprodusert gass, og at reservane vil vare til den varme årstida kjem.

Det er andre ting regjeringa helst ikkje vil seie så mykje om. Det gjeld gassleidninga som går gjennom Ukraina frå Russland til Europa: Ho er framleis i drift, og delar av Europa konsumerer stadig russisk gass.

Denne gassleidninga spelar forresten ei positiv rolle for Ukraina. Russland freistar unngå å bombe langs leidninga. Det fører til at byane og landsbyane som ligg nær ho, ikkje er utsette for dei same åtaka som resten av landet.

I tjue år har Timko «føresagt» vårens kome i Ukraina. Murmeldyret var trøytt denne våren, det òg.

Foto: Yulia Haydenko / Karazin-universitetet

Som i fjor har Russland sett seg ut som mål den infrastrukturen som gjeld elektrisitet og oppvarming, særleg i samband med kuldeperiodar. Men dei konsentrerer seg om installasjonar aust i landet som missila kan nå på nokre minutt. Lenger vekk frå frontlina har det styrkte luftvernsystemet til Ukraina tid til til å skyte ned dei fleste missila og dronane.

Den same frosten som inspirerte Russland til å gjennomføre massebombing av Ukraina, har vore årsak til titals brot i det russiske systemet for oppvarming. Hundretusenvis av russarar var lenge utan varme og straum.

No når sola stadig gløttar gjennom skyene, har ei gryande vårkjensle gjeve sterke bidrag til optimisme. Langs hovudvegane er det store reklameplakatar som annonserer lån til bønder før våronna. Desse låna blir ofte tilbodne av private bankar, men den statseigde Oschadbank tilbyr òg bøndene lån til minerydding, med svært låge renter.

På grunn av den etter måten fastlåste fronten klarte offentlege og private mineryddingsfirma å kartleggje meir enn 275.000 hektar land. Av desse vart om lag 200.000 hektar «returnerte» til jordbruket. I januar i år heldt mineryddinga fram, trass i vanskane med vinter og snødekke.

Over 21.000 hektar, hovudsakleg i Kherson-regionen, vart reinska for miner og eksplosiv i januar, og i vår er det klart for dyrking av korn og grønsaker der. Ein ting er klar: Det blir avlingar i Ukraina. Det er mindre klart kva som vil skje med produkta dersom avlingane er for store for heimemarknaden.

Jordbrukskrigen med europeiske bønder held fram. Sidan 15. september i fjor har det blitt vanskeleg for Ukraina å eksportere landbruksprodukt gjennom nabolanda Polen, Slovakia og Ungarn. Polske bønder har sett opp sperringar ved den polsk-ukrainske grensa, og ungarske bønder planlegg å gjere det same. Dei ser det slik at dei gunstige vilkåra for eksport av ukrainske landbruksprodukt som vart innførte av EU i 2022, er eit trugsmål mot deira eiga verksemd.

Transitten gjennom Romania gjekk litt betre. Men den ukrainske eksporten i 2023 vart redda av hamnene i Odesa-regionen som vart delvis øydelagde av russiske missil og dronar. Dei ukrainske åtaka på den russiske svartehavsflåten har tvinga Russland til å omplassere krigsskipa sine frå Krym til hamna i Novorossijsk i Kaukasia, og styrkinga av luftforsvaret i Odesa-regionen skremde vekk russiske fly og gjorde det råd for over 660 utanlandske lasteskip å laste landbruksprodukt i ukrainske hamner.

Krig er ikkje ei årstid. Han vil ikkje ende når våren byrjar. Likevel tenkjer ukrainarane no nesten like mykje på våren som på krigen. Våren tek ikkje til på ein bestemt dato, men når storken kjem tilbake frå Nord-Afrika, der dei har vore i vinter. Kvart år, ved byrjinga av våren, kjem dei attende til reira sine, som ein kan sjå i kvar ukrainske landsby, på toppen av telefonstolpar, på haugar av ubrukt murstein og balanserande i halvrotne tre. I Ukraina er storken eit symbol på både vår og familie, for i folkemytologien er det han som kjem med nyfødde born til unge familiar.

I januar i år vart Leletsjenkyj-prosjektet sett i gang av Detek, det største energiselskapet, eigd av den rikaste ukrainske oligarken i Donetsk, Rinat Akhmetov. Leleka er ordet for stork på ukrainsk. Tilsette i Detek skal reise rundt i heile landet for å få på plass jernstenger under storkereira før fuglane kjem attende, for å gjere reira meir stabile og trygge. Innbyggjarane i ukrainske landsbyar er bedne om å fortelje dei kvar storkereira er.

Utan tvil vil storkane bli svært overraska over den uvanleg hjartelege velkomsten som ventar dei i Ukraina denne våren.

Medan dette landet ser fram mot våren, har Russland opna ein ny front, og ikkje mot Ukraina denne gongen. Den russiske leiarskapen har gjeve klarsignal for ein total krig mot russiske kulturpersonar som kritiserer krigen frå stader utanfor landet. Inne i Russland er ingen mot krigen lenger. På eit vis er det ingen å slåst mot der. Men utflyttinga av russiske intellektuelle til Europa aukar i omfang, og dei blir meir aktive. På same måte som etter bolsjevikrevolusjonen i 1917 kan vi snart kome til å sjå russiske emigrantforlag og -klubbar som opererer i Europa. Anti-Putin-emigrantpublikasjonar på nettet får stadig nye lesarar.

Det er truleg dette som har fått Kreml til å angripe dei mest kjende russiske forfattarane som no lever i utlandet: Dmitrij Bykov og Boris Akunin. Bøkene deira blir ikkje lenger utgjevne eller selde i Russland; det kan vere eit alvorleg økonomisk slag for forfattarane. Dei har jo for det meste levd i utlandet på royalties frå bøker som blir selde i Russland.

Skodespel av Boris Akunin blir framleis spelte på russiske teater, men han er blitt fortald at teatera ikkje lenger vil betale han royalties for selde billettar, og at namnet hans alt er stroke frå plakatane. Aleksandrinskij-teateret i St. Petersburg vil halde fram med å syne produksjonen sin av 1881, som er basert på skodespelet med same tittel skrive av Boris Akunin. Men teateret ser ikkje lenger på Akunin som forfattaren. I staden vil den kunstnarleg ansvarlege og produksjonsgruppa få namna sine på plakaten og betalinga som forfattar.

Det er enno ikkje klart om dei kulturelle spesialstyrkane til Putin vil lukkast i å overtyde millionar av russarar til å svikte favorittforfattarane sine. Men freistnadene på å nedkjempe kulturelle kjendisar vil halde fram. Bøkene til ein annan ikonisk russisk forfattar, ein kandidat til Nobels litteraturpris, Ljudmila Ulitskaja, er ikkje lenger til sals. Russiske universitet tek frå ho æresprofessorata ho har fått tidlegare, medan mediekanalar er ivrige etter å skape eit bilete av Ljudmila Ulitskaja som Russlands største fiende.

Krigen på den heimlege kulturfronten er ikkje berre retta mot kjende forfattarar. Her om dagen såg eg ein freistnad på ein russisk spesialoperasjon i Thailand. Det russiske kult-rockebandet Bi-2 landa i Thailand, der mange emigrantar frå Den russiske føderasjonen no bur. Musikarane gav ein konsert for det russiske publikummet utan å be om løyve frå dei thailandske styresmaktene. Dei vart fengsla for det, og for ikkje å ha betalt skatt for dei selde billettane. Russiske diplomatar kravde omgåande deportasjon av musikarane til Russland, der dei risikerte fengsel for antikrigsutsegnene sine. Men musikarane hadde både israelske og russiske pass.

Den tydelege forverringa i israelsk-russiske relasjonar etter at Russland ope tok parti med Hamas, spela ei rolle i denne historia. Etter at israelske diplomatar tok affære, vart musikarane sende til Tel Aviv i staden for til Moskva. No vil dei nyte den tidlege israelske våren heller enn den pågåande kulturelle vinteren som Kreml har stelt i stand, og som utan tvil vil halde fram i Russland også etter at det varme vêret kjem.

I sjølve Russland, der det ikkje lenger finst opne motstandarar av krigen mot Ukraina, slåst styresmaktene med konene og mødrene til russiske menn som er mobiliserte. Desse konene og mødrene har vore dristige nok til å samle seg i ein organisasjon kalla «Vegen heim». Dei krev at mennene deira må bli demobiliserte frå militæret, og at andre blir mobiliserte i staden for dei.

Desse kvinnene er korkje mot krigen eller mot Putin. Dei held ingen talar. Dei legg nellikar med kvite band ved monumenta over den ukjende soldat, tek foto av nellikane og postar bileta på sosiale medium. Dei skriv til og med brev til Putin og ber om at mennene deira må bli demobiliserte.

Dei leiande propagandistane i Russland kritiserer dei på fjernsynet og kallar dei medskuldige med Ukraina og forrædarar. Politiet arresterer journalistar som kjem for å fotografere protest-nedlegginga av nellikar – styresmaktene ønskjer ikkje informasjon om denne rørsla som kan provosere andre koner og mødrer av russiske soldatar til å gjere det same. Mobiliseringa i Russland vil halde fram, og det blir ikkje noka demobilisering i næraste framtid.

I Ukraina blir det heller inga demobilisering, og lova om mobilisering har enno ikkje gått gjennom i parlamentet. Konene og mødrene til dei som er plukka ut til krigen, protesterer i Ukraina òg. Dei gjer dette ope, og blir ikkje forfølgde. Dei freistar sikre seg at deira protestar ikkje kjem i vegen for protestane til slektningar av krigsfangar. Samfunnet ser på desse protestane med sympati og forståing. Likevel har dei ingen verknad. Dei som vart innskrivne i militæret, held fram med å kjempe, med unntak av dei som har døydd, blitt tekne til fange, eller sit lemlesta att.

Andrej Kurkov

Omsett av Lasse H. Takle