Ein av dei mest kjende ukrainske kunstnarane, Matvij Vajsberh, byrja arbeide med måleriet «Blackout» sist vinter i atelieret sitt i Lukijanovska-gata. Han måla det i levande lys i ei tid da det ikkje var elektrisitet i Kyiv på grunn av åtak frå russiske missil og dronar. Måleriet er framleis i atelieret hans, men det minner han ikkje lenger om sist vinter. Snarare reflekterer det ein ny røyndom.

I løpet av dei seinaste 23 åra har Matvij Vajsberh måla meir enn 1500 bilete i atelieret sitt, omgjeven av om lag 80 andre kunstnarar i den fem høgder høge bygningen som vart teikna for å huse verkstader for skapande kunstnarar. Men for kort tid sidan avgjorde presidenten for det ukrainske kunst­akademiet – han er sjølv kunstnar og arbeidde i dei same ateliera i ti års tid – at straumen til bygningen skulle koplast ut.

Tanken er å tvinge kunstnarane til å flytte ut av ateliera sine. Slik byrja ein ny krig i det ukrainske kulturfeltet. I denne krigen er dei fleste kulturarbeidarar sjølvsagt på kunstnarane si side; dei har jo ingen annan stad å dra til, ingen annan stad å arbeide og lagre måleria sine.

Desse kunstnarane sender ofte pengane frå salet av arbeida sine til det ukrainske militæret. Matvij Vajsberh donerte nyleg 20.000 euro. No lyt han «slåst» på to frontar. Han held fram med å hjelpe det ukrainske militæret samstundes som han kjempar mot dei som ønskjer å ta det kreative territoriet hans frå han.

Det er framleis uråd å seie korleis denne «interne» krigen vil ende. Eg var optimist i sommar ved tanken på at det snart skulle kome ein ny kulturminister, men til no er ingen minister utnemnd. Dette gjer det vanskeleg, om ikkje uråd, å skaffe støtte frå byråkratar i kampen mot andre byråkratar og dei ønska om profitt som driv dei. Resultatet er ein ny kamp for sivilsamfunnet mot styresmaktene – kulturarbeidarar og støttespelarane deira mot big business.

Kunstnarar får mykje moralsk støtte og sympati, men dette er ikkje tida for massedemonstrasjonar til forsvar for kunstnaratelier. Krigen skaper sine eigne prioriteringar. Og i nyhendestraumen forsvinn denne konflikten blant andre som er meir dramatiske eller rett og slett meir fargerike.

Krigen mot Den ukrainske kyrkja av Moskva-patriarkatet held fram, men han har falle ut av nyhendesendingane på grunn av mangel på høgt profilert aktivitet. Den kampen er erstatta i media av informasjon om åtaket frå den ukrainske tryggingstenesta (SBU) på den «karismatiske sekta» AllatRa, som fekk kontora sine i tjue ukrainske byar saumfarne for kort tid sidan. Desse rassiaane avslørte nokre overraskingar for dei som tidlegare ikkje visste noko om denne sekta, og ei av overraskingane var at nokre ukrainske folkevalde og embetsfolk er knytte til ho.

Under ransakingane vart det oppdaga sprengstoff, våpen og prorussisk litteratur, og dessutan merkelege pyramideforma spegelrom, mest som noko frå ein science fiction-film. Desse einskildpersonspyramidane minner meg om telefonkioskar for kommunikasjon med verdsrommet.

Leiaren av sekta, Ihor Danilov, vart fødd i Donbas, der han byrja behandle ryggmergsproblem på 1990-talet. På fritida omsette han kriminallitteratur og science fiction frå engelsk. I 2002 flytta han til Kyiv og opna ein privat klinikk for behandling av ryggmergssjukdomar og -skadar på området til det viktigaste ukrainske klosteret, Grotteklosteret.

Etter invasjonen flykta han til utlandet ved hjelp av falske handikapdokument. Frå Europa held han fram med å leie AllatRa, som har greiner i mange land i det tidlegare Sovjetunionen og i EU og USA.

Ein nøkkelbodskap forkynt av AllatRa er «venskap mellom dei slaviske folka» og sameining av alle russisktalande folk i eit «kreativt samfunn» leidd av tsar Nomo, med ein biografi som minner svært om Vladimir Putins. I august i år vart verksemda til sekta likevel forboden i Russland. Offisielt vart AllatRa skulda for å knyte band til den russiske politiske opposisjonen og spreie falske nyhende om det russiske militæret. Den russiske påtalemakta har ikkje lagt fram noko prov på desse skuldingane.

Vi kan gå ut frå at det var ein annan grunn til at aktivitetane til sekta vart forbodne på russisk jord. Kan hende kjende Kreml på sviktande kontroll over verksemda, eller dei hadde kome fram til at Ihor Danilov rett og slett freista å gjere pengar på namnet til den russiske presidenten og ideane om den «russiske verda». Finansieringa av sekta kom openbert frå utlandet, men kjelda er ikkje kjend. I det minste har det ikkje kome offisielle erklæringar om denne saka enno.

Nett no er kontora og spegel­pyramidane i Ukraina avsperra og under politioppsyn.

I mellomtida held krigen fram på dei verkelege frontane sør og aust i landet. Ukrainske styrkar trefte nyleg det nybygde vesle missil­skipet «Askold» ved skipsverftet i Kertsj på Krym. Russarane har sendt missil mot mål i Odesa, og eitt av dei landa rett framom det sentrale kunstmuseet, smadra vindauga og gjorde stor skade på fasaden.

Somme ukrainske intellektuelle trur at med kvart russiske missil som eksploderer i russisktalande Odesa, er det fleire innbyggjarar som skiftar over til ukrainsk språk. Men når denne ideen dukkar opp så ofte i sosiale medium, lyt ein berre protestere.

Odesa er ein kommersiell by, innsikta på kundar og kjøparar. Her er folk vande med å skifte over til det språket kunden snakkar, om det er kjent. På den sentrale marknaden vil ein i tillegg til ukrainsk høyre moldovsk, bulgarsk og gagausisk.

Hat mot Russland, som kjem tydeleg til syne overalt i byen, omfattar ikkje det russiske språket. Odesa snakkar sin eigen versjon av russisk, påverka av mange kulturar, inkludert jødisk kultur. Denne versjonen blir ikkje snakka i sjølve Russland, men er mykje snakka i Brighton Beach-området i New York, der det bur mange tidlegare Odesa-buarar som utvandra til USA i sovjettida.

Kan hende er det nettopp på grunn av påverknaden frå jødisk kultur på Odesa og språket der – ein slags jødisk aksent – at sjølv dei mest ihuga forkjemparane for ukrainisering av heile Ukraina er mindre innstilte på å kritisere Odesa-innbyggjarar enn russisk­talande innbyggjarar i Kyiv, Donbas eller Zaporizjzja.

Før krigen verka det som strid om språkspørsmålet var eit fantasiprodukt hos somme politikarar, medan det no er blitt ein fullskala indre konflikt. I løpet av dei seinaste ti–tolv dagane har det vore mange åtak på det russiske språket, eller rettare på russisk­talande. Dette har auka den offentlege interessa for spørsmålet og gjeve nokre uventa reaksjonar frå militæret.

Først bestilte to kvinner i Kyiv ein Bolt-drosje (svarar til Uber) og kravde at drosjesjåføren som kom for å plukke dei opp, snakka berre ukrainsk til dei. Det synte seg at sjåføren var ein flyktning frå Krym. Han kunne ikkje ukrainsk i det heile teke. Han kalla kvinnene «sjuke» og bad dei ringje etter ein annan drosje.

Ein av passasjerane tok opp heile samtalen med drosjesjåføren med videokameraet på telefonen sin og la han ut på Facebook som prov på at «lova om det statlege språket» var broten. Bolt-leiinga kunngjorde straks at sjåføren ikkje lenger fekk bruke plattforma deira.

Språkombodsmannen Taras Kremin uttala at han førebudde ei erklæring til politiet, og at sjåføren ville få ei svær bot for å ha brote språklova. Straks etter dette tilbaud Svitlana Loboda, ein ukrainsk songar som er svært populær i Russland, drosjesjåføren jobb som hennar private sjåfør. Samstundes fekk sjåføren offentleg støtte frå ein medlem av det no forbodne prorussiske partiet Opposisjonsplattform – for livet, Jurij Bojko. Ein tidlegare rådgjevar for presidentkontoret, Oleksij Arestovitsj, uttala seg òg til støtte for flyktningen frå Krym.

Samstundes med denne skandalen dømde ein domstol i Lviv ein internt fordriven flyktning frå Donbas til sju års fengsel for å ha knivstukke ein kjenning og kollega – ein som høyrde heime i Lviv.

Dramaet skjedde under ein lunsjpause medan dei pussa opp eit husvære i Lviv. Det var noko vodka med i biletet, og raseriet flamma opp da arbeidaren frå Lviv ymta om at den russisktalande kollegaen burde byrje å snakke ukrainsk, og spurde han kvifor han ikkje hadde gått inn i militæret. Resultatet vart at oppussinga av husværet til ein tredje person står halvferdig, ein arbeidar er i fengsel, ein annan er på sjuke­huset.

Toppunktet på denne runden med språkstrid kom med ei utsegn frå den illgjetne antirussiske språkkorsfararen og tidlegare medlemen av parlamentet, Iryna Farion. Ho erklærte at russisk­talande ukrainske soldatar ikkje burde kalle seg ukrainarar. Ho fekk tilbakemelding tvert frå det ukrainske militæret – russisk­talande så vel som ukrainsktalande.

Den ukrainske soldaten Ekaterina Polistsjuk, kjend i heile landet under kodenamnet «Ptashka» (Sporv), som slost i Mariupol og overlevde russisk fangenskap, skreiv som svar til Farion: «Haldninga di er ikkje proukrainsk, og eg reknar deg for å vere eit produkt av Kreml. Du er ein fiende som fremjar giftige narrativ. Haldninga di og utsegnene dine er fullstendig drit. Denne bodskapen kjem frå ein person som snakka ukrainsk i fangenskap, og som har forsvara Ukraina i tre år side om side med heltar som snakkar ukrainsk, russisk, georgisk, belarusisk, polsk, titals dialektar, engelsk og ei mengd andre språk...»

Major Maxym Zjorin, nestkommanderande for 3. storm­åtaksbrigade, var enda meir direkte og skarp da han skulda Farion for å splitte samfunnet og arbeide for den russiske føderale tryggingstenesta.

Jegor Tsjernev, parlamentsmedlem og nestleiar av den parlamentariske komiteen for tryggleik, forsvar og etterretning, svara på utsegna til Farion med å streke under at ein kan ikkje ha ei deling av ukrainarar på språkleg grunnlag i første- og andreklasses borgarar. Han bad òg dei hemmelege tenestene til SBU om å etterforske om utsegnene til Farion var oppmoding til etnisk hat – som er eit brotsverk.

Etter alt dette kan ein rekne med at språkskandalane vil kome i bakgrunnen ei stund. Eit anna heitt tema vil erstatte dei om eit par dagar.

Men ærleg tala er eg sjølv luta lei av desse bølgjene med negative nyhende. Personleg ville eg sett pris på å lese og høyre nokre positive nyhende av og til, i det minste. Til dømes at kunstnarane i Kyiv arbeider i ateliera sine i Lukijanovska-gata att, med varme og lys på. Eller at Odesa kunstmuseum er gjenopna etter oppussing!

Dette museet har alt eit verk av Kyiv-kunstnaren Matvij Vajsberh i samlinga si. Kan hende vil museet kunne skaffe seg og stille ut måleriet hans «Blackout», måla sist vinter under levande lys. Det ville vore svært bra, for alt det vi opplever i dag, burde bli verande ikkje berre i minnet vårt, men òg i litteratur, film og kunst.

Røyndomen som drep, kan bli ei historie som held hjerne og hjarte i live.

Andrej Kurkov

Omsett av Lasse H. Takle