Når ein kjem til Sjølv­stendeplassen i Kiev – Majdan – er det fyrste ein høyrer ei mannsrøyst som skjer gjennom all støyen frå bilane som køyrer framom. Ein høgtalar gjer røysta sterkare. Folk i Kiev og folk som gjestar hovudstaden, vert bedne med på utferd til Mjezjigorje. Røysta ber godt heilt fram til oss, frå hyrna av Sjølvstendeplassen og Instituttgata. No har nokon gjort denne staden til eit minnesmerke for dei som lét livet under Euromajadan. Der, på dette hyrnet, står det alltid to–tre minibussar for dei som ynskjer å reisa for å sjå residensen til den tidlegare presidenten i Ukraina, Viktor Janukovitsj, han som stakk av til Moskva i februar 2014.

Det er sjølvsagt andre òg som må tena på det revolusjonen førte med seg, ikkje berre dei som kom til makta som eit resultat av revolusjonen.

Men sant å seia trur eg ikkje nett det går så det susar hjå desse ekskursjonsbyråa som har monopolisert turistmarknaden til Janukovitsj-residensen. Det er nok rettare å seia at det går heller dårleg. Alle dei som kunne ha noko ynske om det, har allereie vore i denne trevillaen i tre høgder, dei har allereie rusla rundt i den store parken. Området var tidlegare eigedomen til ein verna naturpark. Personen sjølv, den tidlegare presidenten, er det ikkje nokon som interesserer seg for lenger. Det er som om han heilt skulle ha fordampa, han er aldeles borte frå ukrainsk historie. Dampa bort, ut i lufta, jamvel om det går ei straffesak mot han i Ukraina. Janukovitsj er skulda for å ha svike staten, og han er beden om å seia «sitt siste ord» i denne saka.

Janukovitsj skulle jamvel få høve til å seia «sitt siste ord» på Skype frå Moskva, men den dagen domen skulle falla, hamna han brått på sjukehus. Han hadde fått ein idrottsskade då han spelte badminton.

Strutsane

Eg har aldri vore på den vidgjetne herregarden hans. Det vert sagt at jamvel toaletta der er laga av gull, eller i alle høve er dei slegne med gull. Eg fylgjer heller ikkje med på rettsprosessen der Janukovitsj er skulda for svik mot staten. Like lite fylgjer eg med på kva idrottsskadar han måtte koma ut for. For meg er han berre heilt uinteressant. Det same kan eg seia på vegner av dei fleste andre her i landet. Men på den ande sida likar eg dyr, som dei fleste andre her i landet. No og då interesserer det meg kva lagnad dyrehagen til presidentrømlingen har fått. For då Janukovitsj stakk av, var det ikkje berre førti millionar eigne landsmenn han forlét. I tillegg kom nokre titals eksotiske dyr. Han pakka saman utan eingong å mata dyra til farvel. For han òg var svært glad i dyr. Særleg strutsar. Men han tok seg ikkje tid til å fôra dei då han rømde, fordi han var så redd for sitt eige skinn.

Det har gått fire år, og det kan sjå ut som strutsane lengtar etter mannen som var herren deira før. På residenstomta står som før tre store fuglegardar, volières kalla, med tre typar strutsar: afrikansk struts, amerikansk nandu og australsk emu. Dei har for lengst greidd å tilpassa seg det harde ukrainske klimaet. Alt under Janukovitsj hadde det vorte bygt oppvarma småhus til desse store fuglane. Der kunne dei få varmen att etter å ha promenert på vintersnøen. I desse småhusa la dei egg, og her sytte dei for at fugleungane fekk veksa seg sterke. Men no er det fire år sidan dei slutta å laga etterkomarar. Det er akkurat fire år sidan den siste strutsen hakka seg ut or egget.

Facebook-nyhende

Folk i Ukraina er raske med å slå over frå gamle nyhendesendingar til nye. Særleg no, når nye nyhende kjem kvar einaste dag og kvar einaste time. Denne flaumen av nytt på nytt kallar ofte fram emosjonelle utbrot hjå dei gode ukrainarane, eller gjev dei lyst til å handla momentant. Helvta av folket får siste nyhendeinformasjon frå Facebook. Sjølvsagt viser det seg at mesteparten der er falske nyhende. Men det er ikkje alle som når eller greier å finna ut dette før dei sender vidare desse nyhenda som har gjort dei oppøste og urolege (og nokre gonger glade).

Meldinga om livet til Janukovitsj-strutsane var ekte. Det kan verkeleg sjå ut til at dei lengtar etter herren sin, eller kanskje dei berre lengtar heim til moderlandet. Men eg må vedgå at slike sentimentale nyhende i det ukrainske segmentet av Facebook er heller sjeldsynt kost. Facebook i Ukraina radikaliserer, det vert mana til handling, til kamp mot fiendane. Ministrar og generalar vert fortalde kvar dei må retta merksemda, og kva dei må få retta på. På dette viset vert Facebook i Ukraina mykje å likna med dei cubanske komiteane for vern av revolusjonen. Deira oppgåve var å fylgja med på grannane og melda frå til spesialtenestene og politiet om alle mistenkjeleg tankar og ord dei måtte ha.

Etter at eg i dag hadde lese den syrgjelege og nesten rørande soga om strutsane, slo det meg at til og med festtøflane til Janukovitsj, etter det som vert sagt, skulle ha vore spesiallaga av strutseskinn – i Italia. Og så las eg ei anna nyhendemelding som gjorde at eg straks måtte freista å finna informasjonskjelda på nettstadene. Overskrifta på denne meldinga kunne vera: «I kva lei ser dei ukrainske spesialtenestene?»

Det var ein kvinneleg Facebook-brukar som på sida si hadde hengt opp eit fotografi av ein plakat som kunngjorde at det i ein liten by i Vinnitsa-fylket var utlyst opptak av born til ein klubb som driv med trening i nevekamp. Klubben var organisert av «Den fyrste ortodokse fallskjermjegerskulen oppkalla etter tsarevitsj Aleksej». Eg vart nesten lamslegen nokre augneblinkar etter at eg hadde lese det som stod på plakaten. Av namnet på skulen var det lett å skjøna at denne «skulen» var organisert av den greina av den ortodokse kyrkja som er underlagd Moskva-patriarkatet. Ikkje nok med det, skulen hadde i tillegg vorte oppkalla etter ein medlem, sonen, i den drepne tsarfamilien. Personkultusen kring Nikolaj II i Russland veks på same tid og same vis som Stalin-kultusen vaknar til live att.

Munkar i fallskjerm

«Det var jamen ein original fake», tenkte eg, men sette meg likevel føre å sjekka på internett. Og eg fann «Den fyrste ortodokse fallskjermjegerskulen oppkalla etter tsarevitsj Aleksej». Det viste seg at skulen hadde eksistert lenge, og at hundretals born hadde fått opplæring her. Prestar frå Moskva-patriarkatet hadde gjeve grunnkurs i den ortodokse trua, medan veteranar frå dei ukrainske væpna styrkane hadde lært dei å hoppa i fallskjerm og skyta med kalasjnikov.

Den fyrste reaksjonen min var naturleg nok at eg vart fælen! For eg las om dette akkurat i dei dagane då heile landet nervøst venta på «sameiningssynoden» som nokre av dei ortodokse kyrkjene i Ukraina skulle ha. Det var planlagt at synoden skulle kunngjera at det var oppretta ei einaste og sameina autokefal ortodoks kyrkje i landet. Etter samanslåinga av kyrkjene skulle han som vart vald til leiar for den autokefale kyrkja, taka fly til Istanbul saman med president Porosjenko og draga til Den økumeniske patriarken for å få Tomas-dokumentet som stadfesta at den ukrainske ortodokse kyrkja no var uavhengig av den russiske. Og i denne same stunda må altså Moskva-prestane driva på med å invitera ungar til nevekamptrening i sportsklubben ved fallskjermjegerskulen?

Eg kom i hug eit av dei siste intervjua med metropolitt (erkebiskop) Ilarion, som har ansvar for dei internasjonale sambanda i den russisk-ortodokse kyrkja. I intervjuet sa han at dersom Konstantinopel kom til å tilkjenna den ukrainsk-ortodokse kyrkja under Kiev-patriarkatet autokefali og samstundes fråkjenna den ukrainsk-ortodokse kyrkja under Moskva-patriarkatet deira lovmessige rettar, ville det kunna føra til blodspille.

For at blod skal flyta, treng ein krigarar. Dei religiøse gamle kjerringane som er det store fleirtalet i kyrkjelydane, kjem ikkje til å driva med nevekamp og gå laus på andre gamle koner.

Men her kom eg òg til å minnast opplysningar om at i dei siste femten–tjue åra har det kome tusentals og nye tusentals unge munkar frå Den russiske føderasjonen til Ukraina, til ortodokse kloster under Moskva-patriarkatet. Og rett framfor augo våre flimrar det TV-bilete med reportasjar frå Odessa og andre byar der Moskva-patriarkatet har skipa til ei mengd religiøse prosesjonar «for fred med Russland» og mot krigen. Ved alle desse tilskipingane vart deltakarane forsvara eller verna av munkar, eller berre unge menn med eit «sporty ytre», som det heiter. Dei er kanskje òg elevar frå ortodokse fallskjermjegerskular?

Etter å ha lese gjennom alt eg hadde funne på dei ulike nettstadene om «Den fyrste ortodokse fallskjermjegerskulen», var eg heilt forvirra, må eg vedgå.

Den som har grunnlagt og er sjef for denne skulen, er protoierej (prost) Viktor Khomenko. Han er òg domprost ved Maria himmelfart-katedralen under Moskva-patriarkatet. Ifylgje han er hovudføremålet til denne skulen å gjera ungdomar budde på militærtenesta i dei væpna ukrainske styrkane. Han sa òg at fire tidlegare avgangselevar frå skulen i dag kjempar i armeen i Donbass. I tillegg samarbeider den ortodokse skulen med den 95. fallskjermjegerbrigade i Zjitomir. Dei er glade for å kunna ta opp ungdomar som har gått på den ortodokse skulen, og har lært seg å hoppa i fallskjerm og skyta med automatgevær.

Mystiske måtar

Guds vegar er uransakelege! Men denne setninga kling betre på engelsk: God works in mysterious ways! Eller kanskje det er meir høveleg å seia: Moscow Patriarchate works in mysterious ways!

Dei siste tjue åra har fleire prestar frå Moskva-patriarkatet gått over til den ukrainsk-ortodokse kyrkja, som ikkje er godkjend av Russland. Eller dei kan òg ha gått over til Den ukrainske autokefale kyrkja, som heller ikkje er godkjend av Moskva. Nokre prestar vart verande i Moskva-patriarkatet, men samstundes forhasta dei seg ikkje, korkje då eller no, med å lyda ordrane frå Moskva, særleg då om spørsmål som gjeld politikk. Dei siste dagane no har den ukrainske ortodokse kyrkja under Moskva-patriarkatet offisielt kunngjort at ho ikkje kjem til å delta på «sameiningssynoden». Det tyder likevel ikkje at einskilde metropolittar ikkje kan delta på synoden. Nokre av desse metropolittane kjem for visst til denne synoden. Slik kan dei ved å gjera dette samstundes «gå ut av» den kyrkja som ligg under Moskva-patriarkatet. Det er kanskje nett ein slik metropolitt, ein representant for Moskva-kyrkja, som kjem til å verta den fyrste leiaren for Den ukrainske autokefale kyrkja som er offisielt godkjend av det økumeniske patriarkatet i Konstantinopel.

Viktor Janukovitsj var den mest ortodokse av alle presidentane i Ukraina. Han – meir enn nokon annan – heldt si vernande hand over den ortodokse kyrkja under Moskva-patriarkatet. I hans tid vart det opna bønerom for den «russiske» kyrkja ikkje berre inne i parlamentet og regjeringsbygget, men jamvel hjå statsadvokaten. I kvart kapell var det ein prest frå denne kyrkja som lovprisa anten Gud eller Moskva. Dei siste åra har desse kapella vorte stengde, og byråkratar, folkevalde og statsadvokatar har fått attende dei kabinetta dei heldt til i. Som eit minne for framtidige generasjonar om desse framfarne tidene sit ein att med fotografi av dei rikt utsmykka ikona som pryda desse bøneromskabinetta. Så sit ein att med strutsane til den mest ortodokse presidenten i Ukraina. Sant nok er det ei stund sidan ein har sett noko til han. Han er ikkje å sjå i katedralane i Kiev, men heller ikkje i Moskva.

Andrej Kurkov

Omsett av Olav Nils Thue