Utdanning

Eva Aalberg Undheim

eva@dagogtid.no

Dei siste månadene er det gjennomført såkalla elevevalueringar av undervisninga ved fleire vidaregåande skular rundt om i landet.

Elevar i Oslo-skulen har svart på om dei er heilt usamde, litt usamde, litt samde eller heilt samde i påstandar som at «Jeg får være med å bestemme hva det skal legges vekt på når arbeidet mitt vurderes», «Læreren kommer presis til timene/arbeidsøktene», «Læreren gir meg tilbakemeldinger på skriftlig arbeid og prøver innen rimelig tid» og «Jeg liker å arbeide med dette faget».

I tidlegare Hordaland fylke har elevane svart på om dei er heilt samde, delvis samde, verken samde eller usamde, delvis usamde, heilt usamde eller veit ikkje på påstandar som at «Jeg fortsetter å jobbe selv om oppgavene blir vanskelige», «Læreren møter elevene med respekt og omtanke» og «Faglærer bruker digitale verktøy på en måte som hjelper meg i eget læringsarbeid».

Spørjeskjemaa er utforma på fylkesnivå og vert svarte på anonymt.

Norsk Lektorlag har vore skeptiske til denne forma for evaluering i lang tid, mellom anna fordi dei meiner anonyme vurderingar bryt med intensjonen i grunnlagsdokumenta for skulen, og at eit standardisert spørjeskjema som er utforma for å passe alle, er vanskeleg å relatere til noko konkret og gjev lite informasjon til lærarar og elevar.

– Vi er ikkje motstandarar av undervisningsevaluering som kan skape auka medvit hjå lærarar og elevar og bidra til å betre undervisninga. Men mange av dei generelle evalueringsskjemaa ligg på eit altfor enkelt nivå, med spørsmål som har lita betyding for å betre undervisninga. Dessverre har vi òg erfart at det i nokre tilfelle er kontrolltiltak og målstyring som ligg bak. Nokre av spørsmåla er banale, som når ein skal svare på om læraren kjem presist til timen eller ikkje, seier Rita Helgesen, som er leiar i Norsk Lektorlag.

– Er det ikkje bra med tilbakemelding dersom lærarar kjem for seint til timen eller ikkje fungerer?

– Det kan vere nyttig, men om dette er metoden skuleleiinga har til å følgje opp dei tilsette, så har dei ikkje skjøna ansvaret sitt. Det skal ikkje vere elevane som kontrollerer det som er eit arbeidsgjevaransvar. Vi kjenner dessutan til døme der elevar som ønskjer å verte kvitt ein lærar, går inn for å svare systematisk negativt på evalueringa, seier ho.

Ingen krav

Det finst ikkje nasjonale krav til eller retningsliner for å gjennomføre lærar- eller undervisningsevaluering. Etter ei forskriftsendring i 2017 vart skulane pålagde å involvere elevane i vurderingar av organiseringa, tilrettelegginga og gjennomføringa av opplæringa, men det er snakk om skulebaserte vurderingar, ikkje vurderingar av undervisningsøkter eller kvar enkelt lærar, ifølgje Kunnskapsdepartementet.

Ein del kommunar og fylke har likevel utvikla lokale variantar av elevevaluering av undervisning, men verken departementet, Utdanningsdirektoratet eller kommunesektorens organisasjon KS veit kor utbreitt det er.

– Ikkje evaluering av læraren

Hordaland var ifølgje Utdanningsdirektoratet det fyrste fylket som gjorde politisk vedtak om at elevane i den vidaregåande skulen skulle evaluere lærarar og undervisning.

Linda Farestveit, som er seksjonsleiar i avdeling for opplæring og kompetanse i noverande Vestland fylkeskommune, seier evalueringane heilt sidan oppstarten i 2006 vart innførte som eit verktøy for å utvikle undervisninga og læringssituasjonen i klasseromma, og primært har vorte brukte på skulenivå – mellom lærar og elev og mellom lærar og avdelingsleiar.

– Vi kallar det undervisningsevaluering, og det er medvite, for det er ikkje læraren, men læringssituasjonen og læringsutbytet som skal vurderast. Dei får òg spørsmål der elevane må reflektere over eiga læring og korleis dei opplever undervisningssituasjonen, seier ho.

Det same seier Bjarte Rørmark, som er assisterande avdelingsdirektør i Utdanningsetaten i Oslo.

Ulik bruk

I Oslo-skulen vart elevevalueringar gjennomførte fyrste gong skuleåret 2008/2009, etter ønskje frå Ungdommens bystyremøte og på bestilling frå Byrådet, og då som ei vurdering av lærarane. Etter ei ekstern evaluering i 2011 og 2012 vart namnet endra til «elevevaluering av undervisninga», fortel Rørmark.

Like fullt handlar 17 av dei 24 påstandane Oslo-elevar skal ta stilling til, og 15 av 30 spørsmål elevane i Vestland har svart på skuleåret 2019/2020, om nett læraren.

Ifølgje Rørmark er det berre avdelingsleiar, faglærar og elevgruppe som får tilgang til resultata.

– Hovudsaka er å skape dialog og gode relasjonar og kunne diskutere undervisning og kva som gjev god læring, med elevane. Resultata skal ikkje synast i plenum. Dette er ikkje ei «best score»-liste. Resultata må handsamast skånsamt, og det er skulane klare over, seier han.

Dag og Tid er derimot gjort kjend med at lærarar i Oslo-skulen for nokre år sidan fekk vite snittresultat for både eigen skule og Oslo-skulen generelt, noko som la opp til jamføring mellom både klassar, lærarar og skular. Det stadfestar òg Therese Thyness Fagerhaug, som er fyrste nestleiar i Utdanningsforbundet i Oslo.

– Vi er òg kjende med at resultata av desse vurderingane har vorte brukte både i tilsetjingssaker og i andre samanhengar der dei ikkje skal brukast, seier ho.

Saknar kvalitative svar

Jannicke Hestås Minken er lærar og tillitsvald for Utdanningsforbundet ved Holtet vidaregåande skule i Oslo. Ho seier at både lærarar og elevar opplever spørjeskjemaet dei er pålagde å bruke, som for formalistisk og abstrakt.

– Eg er sterk tilhengjar av at elevane skal få evaluere undervisninga, og eg veit ikkje om nokon lærar som ikkje er det. Vi har utbyte av å få mest mogleg tilbakemelding for å kunne hjelpe elevane til å lære mest mogleg, men dette spørjeskjemaet gjev oss ikkje kvalitativt gode svar. Elevar er ulike, og fag er ulike, og eg trur vi hadde fått mykje meir ut av det dersom lærarane, i samarbeid med klassen, hadde fridom til å utforme evalueringar som passa for faget og elevgruppa. Det ville det òg vore meir læring i for elevane, og dei hadde kjent seg meir delaktige i prosessen, seier ho.

Fagerhaug seier at også Utdanningsforbundet er positive til undervisningsevaluering, men at den overordna og generelle forma spørjeskjemaa i Oslo har, jamt over vert vurdert som lite verdifull av lærarar.

– Mange lærarar har tidlegare gjennomført eigne evalueringar tilpassa faget og klassen dei arbeider i, og meiner dei var til større hjelp. Dei kan jo sjølvsagt halde fram med slike evalueringar no òg, i tillegg, men det utviklar seg òg ein viss trøyttleik hjå elevane når det er snakk om å gjennomføre undersøkingar, seier ho.

Kjenner ikkje effekten

Også i Vestland finst det truleg ulike meiningar om evalueringane blant lærarar og elevar, men det er ikkje gjort noko omfattande evaluering av denne måten å evaluere på, seier Linda Farestveit.

– Finst det prov for å seie at slike vurderingar styrkar læringsmiljøet eller fører til betre undervisning?

– Vi har ikkje gjort effektstudiar av dette. Det kjem av at det er veldig vanskeleg å få til gode effektstudiar, seier ho.

Utdanningsetaten i Oslo har heller ikkje forska på effekten av elevevalueringane på undervisninga. Men ifølgje Rørmark vert det i desse dagar sendt ut ei undersøking til dei vidaregåande skulane der leiargruppe, faglærarar og elevar vert bedne om å svare på spørsmål knytte til både den praktiske løysinga, spørjeskjemaet og oppfølginga av elevevalueringane av undervisninga.

I Møre og Romsdal, der det er gjennomført undervisningsevalueringar ved alle skular sidan 2010, vert det òg planlagt ei større evaluering no.

Seksjonsleiar Helene Loe Arntsen og rådgjevar Monica Solheim i utdanningsavdelinga i Møre og Romsdal fylkeskommune meiner undervisningsevalueringane har hatt god effekt for både undervisning og læringsutbyte.

– Mykje kan målast indirekte gjennom at fleire elevar fullfører skuleåret og at elevane deltek meir aktivt i opplæringa. Her har vi sett ei positiv utvikling, seier Solheim. Dei to seier òg at elevevalueringa har høg legitimitet: Svarprosenten er høg, og elevane dei snakkar med, gjev utelukkande positive tilbakemeldingar. Dei vil gjerne vere med på å evaluere endå meir for å vere med på å påverke sin eigen skulekvardag.

– Evalueringa handlar om læringsutbyte og elevdemokrati og å få vere med på å bestemme, seier Arntsen.

Vil tilpasse vurderingar

Helgesen i Norsk Lektorlag meiner det finst andre og betre verktøy for elevevaluering og tilbakemelding til lærarane som ville vore meir nyttige for alle partar enn dei standardiserte spørjeskjemaa.

– Med gode og konkrete spørsmål knytte til det spesifikke undervisningsopplegget, tilpassa klassen, kan ein tilpasse undervisninga betre til både enkelte fag og til den enkelte elev, men det går ikkje med generelle undersøkingar som skal gjelde alt og alle, både yrkesfag og studiespesialiserande klassar. Undervisningsevalueringa må også undersøkje i kva grad elevane sjølve bidreg og følgjer opp for at dei skal lære best mogleg, seier ho.

– Medlemmene våre har òg vore opptekne av anonymiteten i spørjeundersøkingane. Anonyme svar er vanskelegare å følgje opp og kan føre til ei forsuring av klassemiljøet i staden for at det blir betre. Når elevane heller ikkje skal grunngje svara sine, er det òg vanskeleg å vite kva som ligg i tilbakemeldingane, og kva som kan gjerast betre.