Andreas Hompland

hompland@online.no

Nå har NRK begynt å bretta vinteridrett utover heile sendeflata i helgene. Endelig er det snø og kulde, slik at nordmenn kan bli nordmenn att etter sommardvalen. Det skjer til fanfaren: «Her kommer vinteren. Her kommer den kalde fine tida».

Dette er eit av dei store meiningsrana i musikkhistoria. Det er Jokke & Valentinerne vrengt på vranga. Teksten handlar om kor plagsamt det er med overdrive positive folk i «peanøtthjerneforbundet»; dei som vil ha deg ut i sola og til å bada, medan du sjølv er av «typen som liker å sitte, sitte inne å pimpe når sola skinner». Du er svak for sport, men «bare på skjermer og bare når vi vinner».

Det er alle desse Jokke & Valentinerne lover at ventetida er over. Når snøen fell og NRK fyller samfunnsoppdraget sitt, er det endeleg fred å få :

Er du av typen som lar deg irritere,

av folk som alltid skal imponere?

Har du et kjøleskap,

har du en TV,

har du alt du trenger for å leve.

SKISESONGEN begynner og begynner ikkje der han slapp. På kvinnesida har Mor Marit Bjørgen lagt opp. Den nye talentet heiter passande nok Stavås Skistad. Merkevaren Therese Johaug er tilbake i Duracell-form etter dopingdommen. Det kan kanskje få oss norskingar til å slenga mindre med leppa om uheldige utlendingar.

På mannesida er dei urbane frå Lyn og Røa i toppen, men dei har ikkje to i seg til å bli klassiske skiheltar, for dei har ikkje den kronisk rette bakgrunnen. Det er større von i ein tagal trønder og ein fjørlett vossing som vann i premieren: Didrik Tønseth har kome tilbake etter ei stygg rulleskiulykke, Sjur Røthe har fått kontroll på Bekhterevs sjukdom.

Petter Northug skaper framleis oppslag, men det er stille frå den komiske heiagjengen. Me kan, som Kristeleg Folkeparti, håpa på under, men Northug har røyndomsorientert seg og er mindre breial som forsangar for seg sjølv. Han har gitt ut spøkelsesskriven bok på eit Stordalen-forlag og har ­kontrakt om å bli artigkaill på TV 2 når skikarrieren aborterer.

DET ER EI FRAMTID for gamle skiheltar på ulike arenaar. Ullsokkrentenisten Vegard Ulvang er internasjonal skiboss og polfarar med vitskapeleg følgje – også i dette bladet. Bjørn Dæhlie utviklar eigedommane sine vidare. Medan Oddvar Brå, han som brakk staven, reiser landet rundt med skievangelisten Thor Gotaas på nostalgisk signingsferd i klubbhus og samfunnshus.

Det alvorlege bakteppet er at medlemstalet i Skiforbundet fell. Stillesittande aktivitetar konkurrerer, dørstokkmila er blitt lengre, og det er blitt dyrare å henga med – heilt ned i barneskierenna. Når færre begynner og fleire skallar av i skisportens klassereise, er den norske modellen truga.

DIALEKT ENGASJERER. Det kom mange artige, arrige og arrogante kommentarar frå lesarkrinsen til Sideblikk i førre veke. Det gjekk på bibelord, hjelpevokalen svarabakhti og Byråsjefen. Han er ein gode hjelpeskrivar og har ord på seg for å vera eit flogvit og gamal heiders­mann. Men han er også sjølvmedviten og på­­ståeleg, sjølv der han er amatør. Slike folk legg ein seg ugjerne ut med, så då får Spaltisten ta skulda.

Ein kronisk språkhistorikar skreiv at ho ikkje fekk fred før ho hadde sagt frå. Ho rosa Byråsjefen for den allmenne utgreiinga, men meinte at det ikkje er svarabakhti i døma på substantiv fleirtal: Heste, medlemme, forhandlinge og bøke er morfem, altså bøyingsendingar i fleirtal og ikkje hjelpe­vokalar. Det gamalnorske «hestar» er blitt til «heste» gjennom svekking/samanfall av vokal og r-bortfall i nokre sørlandske dialektar.

Slik er det vel, og dette skal eg prøva å få Byråsjefen til å ta til vitande, men lett blir det ikkje.

FOR Å VISA at dialekt er dødsens alvor, synte Arnulf Grut til Domarane i Det gamle testamentet. Der var det inga skjære mor. Ettersom det kan tenkast at nokre av mine papirlesarar er så udanna at dei ikkje har bibelen for hand, gir eg att denne teksten (Dom 12,5,6): «Gilead-mennene stengde vadestadene over Jordan for efraimittane. Kvar gong det kom ein efraimitt som hadde rømt, og ville sleppa over, spurde dei: ’Er du frå Efraim?’ Svara han då nei, sa dei til han: ’Sei sjibbolet!’ Men sa han ’sibbolet’, fordi han ikkje kunne uttala ordet rett, så greip dei han og drap han der ved vadestadene over Jordan. Den gongen fall det førtito tusen mann av Efraim.»

INGVAR MOE dikta om dialekt, fløttjevel og «ordo me pitla opp ifrå åkeren». Med helsing til Byråsjefen legg eg ved «Nå du kjeme him om sommaren» (Løktastolpefrø, Samlaget, 1975):

nå du kjeme him og sommaren

kler du på deg

den gamle dialekten din

fere og reke med fiskestongjo

langsitte kaiar og strender

fiskadne

djupt neri bygdo

kjenne deg igjen

spøre kin du e

men nå det skjelve

der nere

i snøret

i stongjo

i heile neven

då sveiva du

så nuadne kvita

levande redde

du ska møssa

detta óg

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.