Ny vår for atterreisingshusa

Oppbygginga av Nord-Troms og Finnmark var ei av dei store oppgåvene etter andre verdskrigen, og mange av dei karakteristiske atterreisingshusa står enno. No ynskjer Den Norske Stats Husbank å ruste husa for nye, aktive år i nordnorsk teneste. I det toårige prosjektet «Gjenreist» skal Husbanken saman med mellom andre Riksantikvaren, Sintef, Gjenreisingsmuseet og fleire utvikle løysingar for korleis ein kan oppgradere husa til dagens standard.

Husa er bygde mellom 1945 og 1960, og dei får stadig større kulturhistorisk verdi. Atterreisingsbyar som Narvik og Hammerfest, er sett på som nasjonale kulturminne. Men kan den tidstypiske arkitekturen kombinerast med moderne krav til standard, energibruk og universell utforming, og kan utbetringane verte økonomisk overkommelege for eigarane? Det er noko av det Sintef-forskarane skal sjå på og etter kvart prøve ut i demohus i aktiv bruk: Bur du i eit atterreisingshus med trong for utbetring i Nord-Troms eller Finnmark, men ikkje heilt veit korleis du skal ta fatt, kan du med andre ord melde deg til Sintefs Gjenreist-gruppe.

Raudlista budalsstol

UNESCOs konvensjon for immateriell kulturarv har vore ratifisert i Noreg sidan 2007, men det var gjerne fyrst med utnemninga av Oselvaren som Noregs fyrste immaterielle kulturuttrykk, at han fekk vind i segla her heime.

Husfliden har raudlista handverksteknikkar så lenge konvensjonen har eksistert: Lokallag kringom i landet registrerer på dugnad handverks- og husflidsteknikkar som er i ferd med å forsvinne.

Siste skot på stammen er Budalsstolen frå Budal i Midtre Gauldal kommune i Sør-Trøndelag. Bygda har lange tradisjonar innanfor møbelhandverk, der Budalsstolen har vore det mest særmerkte. Den eldste daterte budalsstolen er frå 1807. Frå 1966 til 2005 stod AL Budalsmøbler for produksjon til inn- og utland.

Stolen er ein bogestol i tre. Beina er dreia og kilte fast i setet, og bogen kring stolryggen er i eitt stykke.

Tid for lafting

Den tradisjonelle lafteteknikken har fått sine unntakslover, bransjestandard og plass i framtidige plan- og bygningslover, men har fram til no ikkje hatt noko eige utdanningstilbod. Kring 60 prosent av alle oppdrag i byggjenæringa i dag er på eldre bygg. Likevel har ein ikkje hatt eit einaste utdanningstilbod innan tradisjonell restaurering.

Det vert det no ei råd med, når Handverksskolen på Hjertlein frå hausten 2017 startar eit VG2-tilbod i tradisjonelle byggjeteknikkar – tradisjonstømring og lafting. Dei startar òg ei linje som vil lære vekk restaurering og istandsetjing av interiør og eksteriør i gamle bygningar og med tradisjonelle teknikkar.

Handverksskolen er ein utdanningsinstitusjon lokalisert på Hjerleid skole- og handverkssenter på Dovre, eigd av Stiftelsen Norsk Kulturarv og Studieforbundet kultur og tradisjon. Skulen tilbyr utdanning og fagbrev i utryddingstrua handverk. Sidan 2004 har dei utdanna treskjerarar og smedar. I 2014 fekk dei Riksantikvarens kulturminnepris for arbeid med å sikre kulturarven.

siri@dagogtid.no