Før nyttårsfeiringa tek til, likar folk i Ukraina å kjøpa mandarinar. Dei kjøper mange, og difor er utvalet av mandarinar i supermarknadene enormt. Jamvel ute på gatene kan ein no og då snusa inn sitrusangen frå aromatiske mandarinar. Nokre forbipasserande kosar seg med mandarinane dei nett har kjøpt. Det er som dei freistar få festtida til å koma nærare.

Kiev er ikkje heilt ferdigpynta enno, men den største nyttårsgrana står allereie på Sofia-plassen og ein karusell for ungane er klargjord like ved på Mikhajlov-plassen. Førebels har dei ikkje kopla til straumen. For dei som ynskjer å eta og drikka i kulden, har festen alt byrja. Det er ei heil gate der med kioskar og småbuer som er sette opp for ei kort stund. Det er småkafear og utegrillar, høge utandørsbord og jarntynner med brennande bål. Rundt desse står folk og vermer seg.

Gågata som er laga for festdagane, strekkjer seg frå Sofia-katedralen, som er den viktigaste ortodokse heilagdomen i Ukraina og Kiev, fram til Mikhajlov-klosteret.

Gamal og ny historie

Her, i dette området som er det gamle Kiev, er alt gjennomsyra av historie. Og her vert «historie» skapt. Det var her, på Sofia-plassen, tidlegare president Viktor Jusjtsjenko, etter at oransjerevolusjonen hadde sigra i 2005, gjorde eiden som lova at han ville vera trugen mot det ukrainske folket.

Og her flokka folk seg saman att sist laurdag. Dei stod over ti timar i kulden og venta på nytt frå den eldgamle Sofia-katedralen. Katedralen, som er bygd på 1000-talet, minte denne gongen om Vatikanet. Folk venta utolmodig på nytt derifrå, like utolmodig som katolikkane ventar på røyken frå Vatikan-pipa, røyken som gjev melding om at ein ny pave er vald.

I Kiev har dei valt leiar for den nye ukrainske autokefale ortodokse kyrkja. Det er den unge metropolitten Epifanius. På sameiningsmøtet var det berre to metropolittar frå Moskva-patriarkatet som deltok. Det var lova ti. Det var òg ein tredjemann der, men han vart kidnappa frå hotellet dagen før synoden. Det var Vadim Novinskij, folkevald og oligark, som personleg stod bak bortføringa. Den tredje metropolitten tok dei med seg til Grotteklosteret, og der heldt dei han løynd for dei ukrainske spesialtenestene. Dette fortalde i alle høve ortodokse journalistar.

Petsjerskaja Lavra, Grotteklosteret, er ein heil klosterby i den gamle delen av Kiev. Her finn ein administrasjonen til den ortodokse kyrkja under Moskva-patriarkatet. Dei to «Moskva-metropolittane» vart straks forviste frå kyrkja som held seg til det Moskva seier, og stempla som kjettarar.

Alt neste måndag kunngjorde ein av dei, metropolitt Simeon, at dei ville gå over til den ukrainske autokefale ortodokse kyrkja. Det galdt både soknet hans og hovudkyrkja i Vinnitsa, ein stor by i Sør-Ukraina. Og i parlamentet byrja dei førebu eit lovutkast om å endra namn på den ukrainske ortodokse kyrkja under Moskva-patriarkatet til Den russisk-ortodokse kyrkja.

For at de ikkje skal verta heilt forvirra: Den russisk-ortodokse kyrkja er det offisielle namnet på den ortodokse kyrkja i Russland. Og i Ukraina vil ei kyrkje med eit slikt namn vera dømd til å gå under, verta borte – langsamt – eller kanskje ikkje fullt så langsamt.

I fjellheimen

Medan alt dette gjekk føre seg på Sofiaplassen i Kiev, var eg oppe i den karpatiske fjellheimen, i ein landsby som heiter Perekrjostnoje. Bygda ligg høgt, meir enn 1000 meter over havet, og her er det to kyrkjer, ei under Moskva-patriarkatet og ei under Kiev-patriarkatet. Eg spurde ein lokal kjenning om bygdefolket no ville koma til å gå meir i Kiev-kyrkja. «Kvifor det?» spurde han overraska. «Folk vil gå til den kyrkja som ligg nærast heimen deira.»

Ja, slik vert det nok mest over heile landet. Kyrkjene vil berre koma til å endra namn og status for kven dei er underlagde. Det er berre i Donbass dei vil halda seg til kyrkja under Moskva-patriarkatet, både fastare og i lengre tid. Det er no eingong slik at for dei er alt som har med Moskva å gjera, «sovjetisk», og alt «sovjetisk» er i alle høve betre enn det som kjem frå Kiev.

Sist laurdag feira folket på Sofiaplassen at den ukrainske kyrkja hadde skilt lag med den russiske. Mange journalistar og kamerafolk leita i folkemengda etter kjende andlet blant politikarane for å få deira kommentarar. Dei leitte og leitte, men fann berre politikarar frå Porosjenko-blokka, det vil seia representantar for dei som har makta no. Leiarane for opposisjonspartia kom ikkje til denne folkefesten. Ingen av dei var der, ikkje eingong Julija Timosjenko. Det er klårt som dagen at det som no har skjedd, at det har kome ei ny uavhengig ukrainsk kyrkje, ikkje er noko å feira for pro-russiske politikarar.

Men kvifor kom så ikkje dei politikarane som høglydt flaggar den pro-ukrainske haldninga si? Eg trur det er to grunnar til dette. Fyrst og fremst kom dei ikkje fordi det er éin mann si forteneste at den nye uavhengige kyrkja i Ukraina no finst, og det er den noverande presidenten Petro Porosjenko. Det er nett Porosjenko som saman med den nye metropolitten Epifanius 6. januar neste år, dagen før den ortodokse jolaftan, skal ta flyet til Istanbul til den økumeniske patriarken Bartholomeus for å få Tomos, dokumentet som gjer den ortodokse kyrkja uavhengig av Moskva-kyrkja.

Det er klårt som dagen at teoretisk sett kan ein slik siger over Moskva på kyrkjefronten òg styrkja oppslutnaden om Porosjenko før valet. Den andre grunnen er meir uklår. I kva grad kan eigenleg opprettinga av ei kyrkje som er uavhengig av Moskva, påverka valstemninga og veljarane i det heile? Det var verkeleg ikkje nokon masseeufori å sjå, og mange av dei som deltok på den ti timar lange «ståinga» på Sofiaplassen laurdag, hadde vorte frakta inn dit frå ulike regionar i Ukraina. Dei kom med bussar, og det var organisert av lokale styresmakter.

TV-kampen

Ja, kyrkjelivet i Ukraina er eit «minefelt» der kvar politikar som ikkje er oppdatert, kan verta sprengd i filler. Men dei som ikkje er oppdaterte, er eigenleg lettskremde. Dei er til og med redde for å driva med det viktigaste dei driv med: eigenreklame og arbeid for å betra oppslutnaden og ratinga. Og for å få ratinga opp må dei verta attkjende.

Det beste verktyet ein har for å verta kjend, er fjernsynet. Men alle fjernsynskanalane, og det er godt over hundre av dei i Ukraina, er åtte av andre politikarar eller av oligarkar. Det er ikkje berre å koma her for å få sendetid slik utan vidare, dei må no vera med på diskusjonar og debattar. Og då kan dei i staden for å auka oppslutnaden sin gjerne få han monaleg redusert.

Før presidentvalet aukar spenninga i TV-kanalane. Og prisen på fjernsynskanalane aukar òg, trass i at dei sjeldan går med overskot. Derimot vert det nokre politiske dividendar når valkampanjane går for fullt. Kvar einaste politikar veit kva fjernsynskanalar som vil gje han tilgang. Og kven som vil nekta han det.

Og når ein har pengar og ingen TV-kanal, så kan og må ein kjøpa seg tilgang til fjernsynssjåarane. Berre dei siste par dagane har to nasjonale TV-kanalar, som ikkje er rangerte blant dei ti viktigaste, men rett etter desse, vorte oppkjøpte av ein lite kjend politikar. Prisen var det ein må gje for ein middels einebustad – fire millionar dollar. Det viste seg at denne politikaren var Taras Kozak. Både førenamn og etternamn kling svært ukrainsk.

Men noko som ikkje var heilt ukrainsk, var medlemskapen hans i det pro-russiske partiet «Oppoblok», og det nære og venskapelege sambandet med Viktor Medvedtsjuk, gudfaren og i praksis den offisielle representanten til Vladimir Putin i Ukraina. Ein av desse kanalane, «112», har lang røynsle med politiske talkshow. Den andre, nyhendekanalen «NewsOne», viser sin versjon av nyhenda, og mellom desse kjem det intervju med utvalde politikarar. Tidlegare dreiv denne kanalen òg hovudsakleg med å kritisera dei som hadde makta. Så ein kan gjerne seia at denne handelen var just ei veneteneste og ikkje ein businessoperasjon.

Medan fjernsynskanalane frå nummer ti og nedover på popularitetslista byter eigarar, er medlemene i Nasjonalrådet for radio og fjernsyn i Ukraina uroa over nyttårsprogramma til dei ti kanalane øvst på lista. Alle veit at ukrainarane ser på TV rundt midnatt nyttårsaftan. Kvart einaste år, kor tilfeldig det no måtte vera, kjem det innslag med utøvarar som er forbodne i Ukraina fordi dei stør politikken til president Putin, annekteringa av Krim eller offentleg har kome med antiukrainske ytringar.

Bot, inga betring

Og kvart einaste år etter nyttårskonsertane set Nasjonalrådet i gang etterforsking av brot på reglar og standardar som desse kanalane har gjort seg skuldige i, og lovar å straffa dei med bøter. Den same situasjonen tek seg opp att kvart einaste år. For oligarkane, dei som eig kanalane, er ikkje redde for å få bøter. Dei likar å visa at fjernsynet i Ukraina er sterkare enn styresmaktene og reglane.

Den ukrainske visestatsministeren Vjatsjeslav Kirilenko har ansvar for humanitære spørsmål. I år sette han seg føre å åtvara leiinga for TV-kanalane på førehand: «Kanalar som ynskjer å visa personar frå svartelista, det vil seia personar som utgjer ein fare for den nasjonale tryggleiken, vil alt neste dag verta pålagde sanksjonar. Og Nasjonalrådet for radio og TV vil fyrst bøteleggja slike kanalar, og sidan, om det vert turvande, ta frå dei lisensen.»

Desse trugsmåla har fjernsynseigarane høyrt mange gonger før. Men lat oss no venta ei lita veke eller to, så får me sjå kva som skjer. Vil det verkeleg verta slik nyttårsnatta i år at dei artistane kulturministeriet offisielt har svartelista som fiendar av Ukraina, ikkje får syngja på dei ukrainske TV-kanalane? Landet vårt er i endring, og endringane går nokså raskt. Det er lenge sidan folk i Ukraina fekk nok av minefelt. Dei er leie. Både av dei reelle, som ein finn i Donbass, og av dei som finst i tankeverda og gjer både religion, kultur, økonomi og politikk til farlege territorium.

Omsett av Olav Nils Thue.